Kpss Tüm Tarih Konuları Defteri

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

Türk kelimesi ;türeyen,çoğalan,miğfer,güçlü,erdemli,olgun anlamına gelir.Türk kelimesi Çin ,Bizans, Arap, Pers (İran) kaynaklarında geçer.

TÜRK GÖÇLERİNİN NEDENLERİ

• Çin ve Moğol baskısı
• Kuraklık (iklim değişikliği )
• Yeni yerler görme isteği
• Nüfusun artması
• Türk cihan hâkimiyeti iddiası
• Boylar arası mücadele
• Göç eden bir boyu diğerinin de takip etmesi

TÜRK GÖÇLERİNİN SONUÇLARI

• Kültürel etkileşim yaşanmıştır.
• Göç eden Türklerin dil ve din yapısında değişiklikler olmuştur.
• Türk tarihinin bir bütün içinde incelenmesi zorlaşmıştır.
• Gidilen bölgelerde Türkler devlet kurmuşlardır.
• Bilinen ilk Türk boyu İskitler’dir. Günümüzde Rusya’da yaşayan Yakut Türkleri İskitlerin torunları olarak kabul edilir. Bozkırın Kuyumcuları olarak bilinirler.
• Bilinen ilk Türk devleti ise Asya Hun Devleti’dir.

ASYA HUN DEVLETİ

• Başkenti Ötüken’dir. Türklerin milli başkentidir.
• En bilinen hükümdarı Mete Han’dır.
• Türk tarihinde bütün Türk boylarını bir bayrak altında toplayan ilk devlettir.
• Mete Han bulduğu onluk sistem sayesinde kalabalık ve düzensiz Çin ordularını mağlup edip onları vergiye bağlamıştır.(Milli benliklerini kaybetmemek kalabalık Çin nüfusu içinde asimile olmamak için)
• Metehan ‘ın ölümünden sonra devlet ikiye ayrılmıştır.

KAVİMLER GÖÇÜ SONUÇLARI

• Doğu imparatorluğu ikiye ayrıldı.
• Avrupa’nın bugünkü milletleri oluştu.
• Avrupa da Hristiyanlık yayıldı.
• Avrupa da feodalite rejimi (derebeylik)ortaya çıktı.
• Avrupa Hun devleti kuruldu.
• İlk Çağ kapandı Orta çağ açıldı.

AVRUPA HUN DEVLETİ

• En önemli hükümdarı Attila’dır.
• Attila Doğu Roma üzerine yaptığı seferler sonucu bu devleti Margos ve Anatolyus Antlaşmaları ile vergiye bağladı. Daha sonra ise Roma’ya kadar gelmiştir. Ancak;
• Papa’nın ricası,
• Doğu’da Sasani tehlikesinin bulunması,
• Roma’nın Hıristiyanlarca kutsal kabul edilmesi,
• Batının gücünü kırdığına inanması gibi sebeplerden dolayı Roma’yı almaktan vazgeçti.
• Atilla’ya bu olaydan sonra Hıristiyanlar tarafından Tanrı’nın Kamçısı unvanı verildi. Ayrıca Almanların Nibelungen Destanı’nda Attila “ Etzel” olarak geçmektedir. Nibulengen destanı Hun-Burgond mücadelesini anlatmaktadır.

AVARLAR (JUAN JUAN)

• İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir.(Sasaniler ile birilikte)
• Avarlar Hunlar gibi hem Orta Asya’da hem de Avrupa da devlet kurmuşlardır.

PEÇENEKLER

• Devlet kuramamışlardır.
• 1071 Malazgirt Savaşı sırasında taraf değiştirerek savaşın kazanılmasını sağlamışlardır.
• Bizans’ta ücretli askerlik yapmışlardır.

KUMANLAR

• Oğuzlar ile yaptıkları mücadeleler Dede Korkut hikâyelerine, Ruslarla yaptıkları mücadelelerle İgor destanına konu olmuştur.

SİBİRLER

• Bugünkü Sibirya’ya adını veren Türk boyudur. Sibir veya Sabar “Yolundan sapan” demektir.

BULGARLAR

• İtil Bulgarları: İslamiyeti kabul ettiler. İlk Müslüman Türk Devleti’dir.(Almış Han zamanında)(2015 Müfredat Değişikliğidir.)
• Tuna Bulgarları: Hıristiyanlığı kabul ettiler. Çar Unvanını kullanan ilk Türk devletidir.

ORTA  ASYA’DA KURULAN TÜRK DEVLETLERİ VE BOYLARI

KÖKTÜRKLER

• Kurucusu Bumin Kağan’dır.İl kağan Unvanıyla başa geçmiştir.
• Türk adıyla kurulmuş ilk Türk devletidir.
• Orta Asya’dan Bizans’a ilk elçi gönderen (yani ilk diplomasiyi başlatan) devlettir. Elçinin adı Manyak’tır.
• Asya Hunları’ndan sonra Orta Asya’da siyasi birliği kuran ikinci Türk devletidir.
• İpek yoluna hâkim olabilmek için Akhunlar’a karşı Sasanilerle, Sasaniler’e karşı Bizans’la işbirliği yapmıştır. Zamanla Çin Devleti tarafından yıkılmışlardır.

Bu esaret döneminde Çin e karşı ilk istiklal hareketini Kürşad başlatmıştır.(İlk milli istiklal ayaklanmasıdır.) Kürşad’dan hariç Nişufu denilen bir askerde isyan etmiştir.

KUTLUKLAR (II.KÖKTÜRK)

• Orhun Abideleri bu devletin zamanında yazılmıştır.
• Batılıların “Türklerin Bismarc’ı” dedikleri Vezir Tonyukuk bu dönemde yetişmiştir.

UYGURLAR

• Türk tarihinde ilk kez din değiştiren devlettir. (Budizm, Manihaizm )
• İlk defa yerleşik hayata geçen Türk devletidir.
• Zamanla savaşçılık özelliklerini kaybettiler.
• Harf hareketli matbaayı kullandılar.
• Türk tarihinde ilk defa kütüphane kurdular.
• İlk örgün eğitim kurumlarını oluşturdular.
• İlk defa Türk tiyatrosunun temelleri attılar. Yine şan, opera ve pandomim sanatlarında ileri gittiler.
• Moğolları devlet yönetiminde etkilediler. Moğollar Uygurlar için “ Hocam” ifadesini kullanmışlardır.
• Töreleri yazılı hale getirdiler.
• Türk tarihinde bankacılığın temellerini attılar.
• Çinlilerin Uygur veya Tatar tuzu olarak nitelendirdikleri Nişadır denilen madeni kullandılar.

KIRGIZLAR

• Dünyanın en uzun destanı olan Manası oluşturdular.
• Cengiz Han’a itaat eden ilk Türk devletidir.
• Ölülerini yakan tek Türk kavmidir.

OĞUZLAR

• Büyük ve Anadolu Selçuklu ile Osmanlı yı kuran boydur.
• Müslüman olanına Türkmen denir.
• Oğuz adından ilk defa Orhun Abideleri’nde bahsedilir.
• Hristiyan Oğuza “Uz” denir. Günümüzde Uzlar Romanya’nın Dobruca bölgesinde Gagauz Türkleri olarak yaşamlarını sürdürmektedir.

KARLUKLAR

• İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyudur
• Karahanlılar devletinin kurulmasında ve Talas Savaşı’nın kazanılmasında etkili olmuşlardır.

HAZARLAR 

• Museviliği kabul eden ilk ve son Türk devletidir.
• Kürk Yolu’nu kullanarak zenginleşmişlerdir.
• Ordularına ücretli askerler almışlardır.
• Hazar denizine ismini vermişlerdir.
• Yaşadıkları döneme Hazar Barış Çağı denilmiştir.
• Müslüman Araplarla savaşarak İslamiyet’in Kafkasya da yayılmasını bir süreliğine engellediler.
• Hazarların içinde yaşayan Müslümanları yönetenlere Hazz adı verilmiştir.
• Günümüzde Polonya’da Karaim veya Karaçay Türkleri olarak varlıklarını sürdürmektedirler

TÜRGİŞLER

• Baga Tarkan kendi adına para bastırdı.
• Hazarlar gibi Müslüman Araplarla savaşarak İslamiyet’in Orta Asya’da yayılmasını bir süreliğine engellediler.

AKHUNLAR ( EFTALİTLER)

• Afganistan’da kurulmuştur.İranlılar tarafından Eftalit olarak isimlendirilmişlerdir.
• Bir süre İpek yoluna hakim olmuşlardır.Hindistan bölgesine ilk egemen olan Türk devletidir.

BAŞKURTLAR

• 1736-39 yılları arasında Rusya’ya başkaldırmışlardır. Günümüzde Rusya’ya bağlı Başkurdistan Devleti olarak yaşamlarını sürdürmektedir.

İSLAM ÖNCESİ KÜLTÜR VE MEDENİYETİ

1. DEVLET YÖNETİMİ

• HÜKÜMDAR
• Sembolleri
• Otağ (çadır)
• Nevbet (davul)
• Örgün(taht)
• Asa
• Kotuz (sorguç)
• Ordu
• Toy (ziyafet)
• Kama
• Kemer
• Tuğ (sancak)
• Yay
• Kılıç
• Unvanları
• Kağan
• Hakan
• Han
• Erkin
• İlig
• İdikut
• İlteber
• İlteriş
• Yabgu
• Tanhu
• Şanyü

• Hükümdarın görevleri
• Ülkenin bağımsızlığını korumak
• Kurultaya başkanlık etmek
• Törelerin değişmesi için kurultaya istek göndermek
• Ordunun başında sefere çıkmak
• Töreleri uygulamak

Gök tanrının hükümdarı donattığı yetkiler:

• Kut: Siyasi Küç (güç): Askeri                              Ülüş (ülüg): Ekonomik kuvvet

2. DEVLET GÖREVLİLERİ

• Ayuki: hükümet
• Ayguci: vezir
• Apa: sivil yönetici
• Tudun: vergi memuru
• Tamgacı: yazıcı
• Ağılığ: hazineden sorumlu
• Tarkan: komutan
• Sübaşı: Oğuzlar’da komutan
• Yargan: yargıç
• Yarlığ: hakanın emri
• Tigin: hükümdarın oğlu
• Ataman (İnanç)( İnal) Tiginlerin eğitiminde sorumlu devlet görevlisi.
• Şad: hanedan üyesi komutan
• Tutuk: askeri vali
• Otacı: tabip
• Böri: kağan muhafızları

3. İKİLİ TEŞKİLAT (FEDERATİF DEVLET ANLASYIŞI )

Batı: Yabgu batı kanadı sorumlusu Doğu: Hakan

Federatif devlet anlayışı bulunur. Yani batı içişlerinde serbest dış işlerinde doğuya bağlıdır.

4. KURULTAY (TOY,KENGEŞ)

• Hükümdarı seçer ve törelere uymayan hükümdarları görevinden azleder.
• Hükümdarın isteği ile töreleri değiştirir.
• Savaş barış antlaşma gibi devlet ve toplumsal kararlar alır.

Üyeleri şunlardır;

• Hakan
• Hatun: Elçi kabul eder, asker ve sarayı var, devleti yönetir.
• Hanedan üyeleri
• Boy beyleri
• İleri gelenler
• Komutanlar

Kurultay’a katılan tüm üyelere Toygun adı verilir.

5. HUKUK

• Sözlü hukuk kurallarına töre denir.
• Töreleri yazıya geçiren Uygurlar’dır.
• Töreler hakanın isteği ile kurultayın kararıyla değişir.
• Göçebe yaşamdan dolayı hapis cezaları kısadır.
• Töreye hakan da dâhil herkes uymak zorundadır.

6. SOSYAL HAYAT

• Managomi tipi evlilikler görülür
• Halkın kaldığı çadırlara yurt adı verilir
• Toplumsal sıralama şöyledir.(Yukarıdan aşağıya)
• İl : devlet
• Budun : millet
• Boy: bod
• Urug: sülale
• Oguş : aile

Göçebe yaşamın sonuçları;

• Savaşçılık özelliği artmıştır.
• Yazı geç kullanılmıştır.
• Sınıf farklılıkları görülmez.
• Hayvan üslubu kullanılır.
• Mimari bulunmaz.
• Sanat eserleri taşınabilir malzemeden yapılır.
• Hapis cezaları kısadır.

7. DİN VE İNANIS

• DİNLER
• Gök tanrı
• Hrıstiyan
• Musevilik
• Maniheizm
• İslamiyet
• Budizm
• İNANÇ
• Atalar kültü: Öldükten sonra ataları ziyaret etme.
• Doğalar kültü: Doğadaki bazı varlıkların kutsal olduğuna inanma.
• Şamanizm : Büyü,sihir.
• Totem :
• KAVRAMLAR
• Kült: İnanç
• Kurgan: Mezar
• Balbal: Mezartaşı (bengütaş)(Akkoyunlular ve Karakoyunlular bu geleneği sürdürmüşlerdir.)
• Kam(baksı): Din adamı
• Şaman: Din adamı
• Tamu: Cehennem
• Uçmağ: Cennet
• Eşük: Kefen
• Yuğ: Cenaze töreni

8. ORDU

Onlu sistem sıralaması

• On takım           onbaşı
• Yüz bölük          yüzbaşı
• Bin tabur            binbaşı
• Onbin tümen         tümenbaşı

Türklerin onlu sistemi kullanılmasıyla beraber hemen hemen bütün Türk ve dünya devletleri bu sistemi kullandı.

• Türkler dünyayı en çok askerlik alanında etkiledi.
• Ordu-millet anlayışı bulunur.
• Savaş öncesi düşmanın durumunun öğrenilmesi amacıyla Yelme adı verilen keşif birlikleri gönderilir.
• Ordu, Hilal (turan),Sahte Ricat (geri çekilme) Kurt Kapanı ve Pusu taktikleri kullanmıştır.

9. EKONOMİ

Not: Türk tarihinde parayı ticarette bir değişim aracı olarak kullanan ilk devlet Köktürkler’dir.

10. SANAT

• Minyatür
• Fresko:duvar resmi (Bu resimle uğraşanlara Bedizci denir.)
• Çadırcılık
• Dokumacılık
• Halıcılık
• Maden işlemeciliği
• Çinicilik
• Heykel (balbal taşlarının yontulması)

11. YAZI DİL VE EDEBİYAT

• Alfabe;
• Köktürk (Orhon)
• Uygur
• Çin
• Soğd (İran)
• Kiril
• Fars
• Arap
• Latin
• EDEBİYAT

YAZILI EDEBİYAT

1.ORHUN ABİDELERİ

• yy yazılmıştır.
• Moğolistan’da bulunur.
• Türk tarihi ve edebiyatının ilk yazılı örneğidir.
• Thomsen tarafından okunmuştur.
• Hükümdarın halka karşı görevleri anlatılır.
• Vezir Tonyukuk (725) Bilge Kağan (732) ve Kültigin (735) adına Yollug Tigin tarafından dikilmiştir.
• İlk Türk tarihçisi ve yazarı vezir Tonyukuk’dur.
• Runik yazı çeşidindeki işaretler kullanılmıştır
• Bir tarafı Türkçe bir tarafı Çince’dir.
• Kutluklar zamanında dikilmiştir.

2.Şine Uşu ,Karabalgasun Moyen-Çur  ve Taryat (Terhin): Uygurlara aittir.

3. Yenisey Yazıtları: Kırgızlara aittir.

SÖZLÜ EDEBİYAT

• Sav:                 Atasözü
• Koşuk:       Kopuz (saz) eşliğinde söylenen şarkılar)
• Sagu: Ağıt
• Hikaye : Dede korkut (Oğuz –Kıpçak mücadelesi)

• Destanlar
• ALPER TUNGA/ŞU : İSKİTLER
• ERGENEKON/BOZKURT: KÖKTÜRKLER
• OĞUZ KAĞAN: ASYA HUN
• TÜREYİŞ VE GÖÇ : UYGURLAR
• ATTİLLA /SİHİRLİ GEYİK: AVRUPA HUN
• MANAS : KIRGIZLAR

İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ

TALAS SAVAŞI:

Orta Asya’ya egemen olabilmek için Çinliler ile Abbasiler arasında yapılan savaşı Karlukların yardımı ile Abbasiler kazanmıştır.

-Bu savaş sonunda Abbasilerin hoşgörüsünden etkilenen Karluklar topluca İslamiyet’e girdi. Bu olay Türk-İslam tarihinin başlangıcı sayılır.

-Ayrıca ilk defa kağıt Çin dışında Semerkant’ta (Şehirlerin şahı) üretimine başlanmıştır.

ORTA ASYA DA KURULAN İLK MÜSLĞMAN TÜRK DEVLETLERİ

• KARAHANLILAR
• Orta Asya’da kurulan ilk Müslüman Türk devletidir.
• Satuk Buğra Han (Abdülkerim) zamanında İslamiyet devletin resmi dini haline geldi.
• Yöneticisi ve halkı tamamen Türk’tür.
• Resmi dilleri Türkçe’dir.
• Türk tarihinin ilk sistemli posta teşkilatını kurdular.
• İlk Türk-İslam medresesini yaptılar. (Tamgaç Buğra Han zamanında yapılan Semerkant Medresesi.)
• Dünyanın ilk burslu öğrencilik sistemini başlattılar.
• İlk Türk –İslam hastanesini (Bimarhane) yaptılar.
• İlk defa gulam sistemini uyguladılar.
• İlk Türk-İslam edebi eserlerini verdiler.
• Ribat adı verilen kervansaraylar yaptılar.
• GAZNELİLER
• Afganistan’ın Gazne kentinde kuruldu.
• Kurulduğu yerden ismini almıştır.
• En önemli hükümdarı Gazneli Mahmut’tur.
• Abbasileri Şii Büveyhoğlu tehlikesinden kurtardığı için halife tarafından kendisine Sultan unvanı verildi.
• Hindistan’a 17 sefer yaparak İslamiyet yaydı. Böylece Hindistan’daki kast sistemi zayıfladı. Bugünkü Pakistan ve Bangladeş devletinin Müslüman olmasında etkili oldu. Bu seferlerin dördüne Biruni’de katılmıştır. Bunun üzerine Sultan Mahmut Biruni için “ Sarayımın en değerli hazinesi.” demiştir.
• 1037 Serash 1038 Nesa ve 1040 Dandanakan Savaşı sonucu Selçuklulara yenilip yıkılma sürecine girmiştir.

MISIRDA KURULAN TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

• TOLUNOĞULLARI
• Mısırda kurulan ilk Türk İslam devletidir. (Abbasilerden ayrılıp yine Abbasiler tarafından yıkılmıştır.)
• Yöneticileri Türk halkı Arap olduğu için çabuk yıkıldılar.
• Maristan adında hastaneler inşa ettiler.

NOT: Abbasilerin zayıflamasıyla ortaya çıkan küçük devletçiklere Tevaif mülük denir.

• İHŞİTLER (AKŞİTLER)
• Kutsal topraklara (hicaz) egemen olan ilk Türk-İslam devletidir.
• İhşid; “Prens” demektir. Akşit ise “Nur yüzlü” demektir.

• EYYUBİLER
• 1187 yılında Hıttin savaşıyla haçlıları mağlup edip Mısır a egemen olmuşlardır. Eyyubilerde yetişmiş en ünlü tıp bilgini İbni Meymun’dur. Ayrıca Avrupalı şövalyeler arma sistemlerini Eyyubiler’den almışlardır.

• MEMLÜKLER
• Veraset sistemi tek değişik olan Türk devletidir.(Her komutan sultan olabilir.)
• 1260 Ayn Calud ve 1277 Elbistan savaşları ile Moğolları dünyada ilk defa yendiler.
• 1258 yılında İlhanlı devletinin Abbasileri yıkmasıyla halifelik Memlüklere geçmiştir.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ

• Oğuzların Kınık Türklerinin kolu tarafından kuruldu
• 1040 Dandanakan savaşı sonrası İran’da kuruldu. Yurt bulmak için Anadolu’ya keşif hareketlerinde bulundu
• 1048 yılında Bizans devleti savaşı olan Pasinler savaşı kazanıldı
• 1055 Bağdat seferine çıkan Tuğrul Bey Şii Büvehyoğullarını yıktı.(Doğunun ve batının sultanı unvanı Tuğrul beye verildi.)
• 1058 Abbasi halifesi törenle siyasi yetkilerini Tuğrul Bey e devretti. İslam’ın koruyuculuğu Türklere geçti.
• 1064 Sultan Alparslan Hıristiyanlarca kutsal kabul edilen Ani şehrini fethederek halifeden “Ebul Feth” (fetihlerin babası) unvanını almıştır.
• 1071 Sultan Alparslan ile Romen Diyojen arasında Malazgirt Savaşı yapıldı.

MALAZGİRT SAVAŞININ SONUÇLARI

• Anadolu’nun kapısı Türklere açıldı.(1176 Miryakefalon Savaşı ile Anadolu’nun Türk yurdu olduğu kesinleşti.
• Türkiye tarihi başladı.
• Türkleri tek başına yenemeyeceğini anlayan Bizans Avrupalı devletlerden yardım isteyerek Haçlı seferlerine neden olmuştur.
• Anadolu’da ilk Türk devletleri kurulmuştur.
• İlk defa bir Bizans imparatoru Türklere esir düşmüştür.
• Bizans da paralı askerlik yapan Peçenekler ve Uzlar Selçuklular tarafına geçmiştir. Buda savaşın kazanılmasında önemli rol oynamıştır

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİNİN YIKILMA NEDENLERİ

• Haşhaşilik hareketinin ortaya çıkması (Bâtınilik faaliyeti)(Hasan Sabbah hareketi (Hasan Sabbah dünyanın ilk teröristi sayılır.)
• Abbasilerin gizli faaliyetleri
• Oğuzların devlete küsmesi
• Taht kavgaları
• 1141 yılında Karahitaylar ile yapılan Katvan Savaşı’nın kaybedilmesi
• Melik ve atabeylerin bağımsızlık çalışmaları

ANADOLUDA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ (DSMAÇ)

• DANİŞMENTLİLER
• Sivas ve Tokat çevresinde kuruldu.
• Kayseri Ulu camii
• Tokat Çukur Medrese (2014’te bulundu.)
• Yağıbasan medresesi (Niksar/Tokat) (Anadolu’da kurulan ilk medresedir.)
• Anadolu Selçuklu Devleti’ni en çok uğraştıran beyliktir.
• Anadolu Selçuklu Devleti son verdi.
• SALTUKLULAR
• Erzurum ve çevresinde kuruldu.
• Anadolu da kurulan ilk Türk devletidir.
• Mama hatun türbesi
• Tepsi minare
• Üç kümbetler
• Kale camii
• Anadolu Selçuklu Devleti son verdi.

• MENGÜCEKLİLER
• Erzincan ve Divriği çevresinde kuruldu.
• Divriği Ulu Camii ve Külliyesi
• Mengücekliler zamanında Davut Şah döneminin bilim insanı Muvaffakidün Abdüllatif (Tıp,fizik,bilim insanı) Erzincan sarayında yaşamıştır.)
• Mengücek eserleri Erzincan Depremleri yüzünden çoğu günümüze gelmemiştir.
• ARTUKLULAR
• Mardin, Diyarbakır, Batman çevresinde kuruldu.
• Hasankeyf
• Kızıltepe ulu camii
• Malabadi köprüsü
• Semanın medresesi
• Hüsreviye medresesi
• Koçhisar ulu camii
• Necmeddin külliyesi
• Hatuniye medresesi
• Robotik ve sibernetik biliminin kurucusu El Cezeri (İbnül İzz) bu dönemde yaşamıştır.
• Ünlü seyyah Marco Polo Artuklar Devleti’ni ziyaret etmiştir.
• Anadolu Selçuklu Devleti son verdi.
• ÇAKA BEYLİĞİ
• İzmir ve çevresinde kuruldu.
• İlk Türk denizcisi Çakan Bey’dir.
• 1081 yılında kurduğu deniz kuvvetleri günümüzde D.K.K’nın kuruluş yıl dönümü olarak kutlanır.

İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ KÜLTÜR VE MEDENİYETİ

1. DEVLET YÖNETİMİ
2. HÜKÜMDAR

• SEMBOLLERİ (HÜKÜMDARLIK ALAMETLERİ)
• OTAĞ
• NEVBET
• TUĞ (SANCAK)
• KOTUZ(SORGUÇ)
• YAY ÖRGİN
• HUTBE
• HİLAT(HEDİYE)
• TIRAZ(ELBİSE)
• ÇETR (ŞEMSİYE)
• MENŞUR(HALİFE ONAYII
• BERAT(ATAMA ONAYI)
• PARA BASTIRMA
• ASA
• UNVANLAR
• KARA
• İLİG
• ERKİN
• MELİK
• SULTAN
• SULTAN-I AZAM
• BEY
• HAN
• HAKAN

1. SARAY GÖREVLİLERİ

• Candar: Sarayı ve hükümdarı korur.
• Silahtar: Hükümdarın silahıyla ilgilenir.
• Çaşnigir: Hükümdarın yiyecekleriyle ilgilenir
• Hansalar: Hükümdarın sofrasıyla ilgilenir.
• Emir-i şikar: Hükümdara av partileri tertip eder.
• Camedar: Hükümdarın kıyafetleriyle ilgilenir.
• Şarapdar: Hükümdarın içecekleriyle ilgilenir.
• Taştdar: Hükümdarın temizlik işleri ile ilgilenir.
• Hacip: Hükümdar ve vezirden sonra gelen en yetkili kişidir.Hükümdar ile hükümet ,hükümdar ile halk arasındaki bağları kurar,elçileri kabul eder,törenleri düzenler,uygun gördüklerini divan-ı mezalime çıkarır.En bilgili hacibe “Has Hacip veya Hacibülhüccab” denir.

1. Devlet görevlileri

• Amid: Sivil yönetici (şehirlerdeki mülki idareci)
• Amil : Vergi toplayan kişi
• Şıhne: Askeri vali
• Muhtesib: Belediye işlerinden sorumlu
• Melik (tigin): Hükümdarın oğlu
• Atabey(ataman): Hükümdarın eğitiminden sorumlu komutan

1. DİVAN-I SALTANAT (DANIŞMA MECLİSİ)

• Devlet ve toplumun sorunlarının tartışılıp karara bağlandığı yerdir.
• Başında sultan bulunur. Sultan yoksa Naip başkanlık eder. Son söz hükümdara aittir.
• Bu divana bağlı alt divanlar şunlardır;

• Divan-ı arz (ceyşül arz): Askerlik le ilgili işlemleri yapar başında, emri arz vardır.
• Divan-ı tuğra-i (inşai): Yazışmalara bakar başında tuğrai vardır.
• Divan-işraf (denetim): Denetim yapar ancak ordu hukuk denetlemez başında müşrifi memalik(memleketin denetçisi) bulunur.
• Niyabet-i saltanat: Hükümdarın olmadığı zamanlar toplanır.
• Divan-ı istifa(düzenlemek) :ekonomi ile işleri yapar başında müstevfi
• Divan-ı mezalim: Zalimden zulüm görenlerin divanıdır. Başında Sultan vardır.

Görevleri;

• Memurlar hakkındaki şikâyetleri inceler.
• Katipleri aracılığı ile vakıfları denetler.
• Siyasi suçları karara bağlar.
• Muhtesib’in yerine getiremediği görevleri yerine getirir.

2. HUKUK

İlk Türk- İslam devletlerinde hukukun oluşmasında;

• Köktürk-Akhun ve Uygur gelenekleri
• Oğuzların kabile gelenekleri
• İslamın getirdiği esaslar etkili olmuştur.

3. TOPRAK YÖNETİMİ

MİRİ TOPRAK :

• Has
• Vakıf
• İkta

MÜLK TOPRAK:

• ÖŞRİ: Müslümanlara verilen topraktır.
• HARACİ: Gayri Müslimlere verilen topraktır.

**Pervaneci: Arazi kayıtlarını tutar.

Has toraklar: Geliri hükümdara ayrılan topraklardır.

Vakıf toraklar: Geliri dini ve sosyal kurumlara ayrılan topraktır.

İkta topraklar: Geliri devlet memurlarına ve komutanlara ayrılan topraklardır.

İktanın özellikleri;

• Toprağın boş kalması engellenmiştir.
• Vergiler toplanmıştır.
• Memur maaşı ödenmiştir.
• Masrafsız bir ordu kurulmuştur.
• Bölgenin güvenliği sağlanmıştır.
• Yetişen askere sipahi (barış zamanı) yada cebeli (savaş zamanı) denir.
• Göçebe toplulukların yerleşik düzene geçirilmiştir.
• Üretimin devlet kontrolünde yapılması sağlanmıştır.
• Üretimde süreklilik ve verim sağlanmıştır.
• Eyaletlerde devlet otoritesi sağlanmıştır.

4. SOSYAL HAYAT

• Kümbet: Siyasilerin adına dikilmiş anıt mezar
• Türbe: Din adamlarının mezarı.
• Tekke –zaviye-dergah: Din öğretilen kurumlar.
• Bimarhane-darülafiye-darüşşifa-maristan: Hastane
• İmarethane: Aş evi
• Tabhane: Hasta yakınlarına yapılan konuk evi
• Debbahhane (Tabakhane): Deri işlenen yerlerdir.
• Kapan: Tek bir cins malın satıldığı yerdir.
• Kapan emini: Kapanı koruyan görevli.
• Bedesten: Birden fazla çeşidin bulunduğu günümüz alışveriş merkezleridir.
• Sebil: Çeşme
• Külliye: Camii yanlarına yapılan toplu yapılar (yatakhane,camii,imarethane,hamam,medrese bulunur.)
• Tutmaç: Türklerin milli yemeği 11.yy da Ramazan ayının ilk günü yapılır.

5. ORDU
6. GULAM

• Gulaman-i saray: Merkezi ordudur. Biştegani adı verilen 3 ayda bir maaş alır. Türk-gayrimüslim bir arada bulunur. Hükümdarı korur.
• Hassa: Ordunun vurucu gücüdür. Topraktan alınan vergiler (ikta) ile geçinir. Sadece Türklerden oluşur.

1. Eyalet askerleri

• Sipahiyan

1. Yardımcı kuvvetler

• Türkmenler

1. Melik ve atabeylerin askerleri
2. Bağlı beylik ve devlet ordusu

Not: İslam öncesine göre orduya getirilen en büyük yenilik Gulam sistemidir.

6. EĞİTİM

• İlk medrese Karahanlılar zamanında açılan Semerkant medresesidir. Anadolu’da açılan ilk medrese Yağıbasan Medresesi’dir.
• Büyük Selçuklu Devleti’nin en önemli medresesi Nizamiye Medreseleri’dir. Büyük Selçuklu Devleti’nin ilk medresesi Nişabur Medresesi’dir.
• Bu medreselerin açılma nedenleri ;
• Bilim insanı yetiştirmek
• Zararlı fikirlere fikir ile karşılık vermek
• Devlet memuru ihtiyacını karşılamak
• Anadolu Selçuklu devletindeki ilk medrese Kayseri Koca Hasan Medresesi’dir.
• Osmanlı’nın ilk medresesi İznik Medresesi’dir.
• Medresenin öğretmenine müderris, öğrencisine danişment, alınan diplomaya ise icazetname
• Medreseler de okutulan dersler 2 ye ayrılır.

1.AKLİ BİLİMLER:

• Heyet- Astronomi
• Nücum-Astroloji-Yıldızlar
• Riyaziye- Matematik
• Müsellesat-Trigonometri
• Cebr-Matematik
• Simya-Kimya
• Hesap-Matematik
• Mantık dersleri-Felsefe
• Dil dersleri
• Tarih
• Coğrafya
• Fizik
• Hendese-Mühendislik

2.NAKLİ BİLİMLER

• Megazi – Savaşları
• Hadis- Sözleri.Uğraşana Muhaddis
• Sünnet -Davranışlar
• Siyer-hayatı
• Arapça
• Kuran-ı Kerim
• Kelam – İslam felsefesi
• Fıkıh- İslam hukuku
• Tefsir-Uğraşana Müfessir
• Meal
• Farsça

MİMARİ VE SANAT

Mimari:

• Ayşe Bibi türbesi ve Arap Ata türbesi – Karahanlılar
• Leşker-i Bazaar Camii – Gazneliler
• Mimaride Türk üçgeni kullanılırken minareler çifte yapılmıştır. Çift devleti sembolize etmektedir.

Sanat :

• Bu dönemde Arapçayı güzel yazma sanatı olan Hat sanatı gelişmiştir
• Bilinen ilk Türk Hattatı Amasyalı Yakut’
• Resmin yerini ise minyatür sanatı almıştır.
• Dönemin bilim insanı Cezeri yaptığı mekanik tasarımları Otomato aslı eserinde toplamıştır.
• Ayrıca kitap süsleme sanatı olan Tezhip bu dönemde gelişmiştir.
• Ayrıca dokumacılık, çinicilik, ebru sanatı, vitray(cam süsleme) telkari, malakari gelişme göstermiştir.

ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ

• 1075 yılında Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik’te kurulmuştur.
• Haçlı Seferi sonunda merkezini İznik’ten Konya’ya taşımıştır.
• Zamanla Danişmentliler, Saltuklar, Artuklular ve Mengücekler’e son vererek Anadolu da Türk siyasi birliğini sağlamıştır.
• 1176 Miryakefalon (Yurt tutan savaşı)(Kumdanlı) ile Bizans’ı mağlup etti.(Anadolu kesin Türk yurdu haline geldi I.Mesut’tan itibaren Avrupalı kaynaklar Anadolu’dan Türkiye diye bahsetti.)
• Bu devletin zamanında ticareti geliştirmek için;
• Alanya, Antalya, Sinop, Samsun ve Kırım’ın Suğdak limanı fethedilmiştir.
• Kervansaraylar yapılmıştır.
• Dünyada ilk defa sigortacılık sistemi başlatılmıştır.
• Kıbrıs krallığı ve Venedik ile ticaret antlaşmaları imzalanmıştır.
• Sivas ticarette istasyon merkezi haline gelirken, Kayseri’de milletlerarası fuar olan “ Yabanlu Pazarı” kurulmuştur.
• 1230 yılında Yassı Çemen Savaşı’yla Harzemşahlar yenildi.
• 1240 yılında Türk tarihinin ilk dini nitelikli toplumsal ayaklanması olan Baba İshak İsyanı ortaya çıktı. İsyanın nedenleri; devletin iyi idare edilememesi, Türkmenlerin otlaklar yüzünden yerli halkla geçinememesi ve Türkmenlerin Müslüman olmalarına rağmen eski inançlarını terk edememeleri.
• 1243 yılında İlhanlılarla yapılan Kösedağ Savaşı Bu savaşın sonuçları şunlardır;
• Anadolu da Türk siyasi birliği bozuldu. (2. kez Türk beylikleri kuruldu. Anadolu tahrip edildi.
• Anadolu Selçuklu Devleti İlhanlılara tabi(bağlı) hale geldi.

ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ KÜLTÜR VE MEDENİYETİ

1. DEVLET YÖNETİMİ
2. Hükümdar: Keyhüsrev, Keykavus, Keykubat Farsça unvanlar olup bunları kullanan tek devlet Anadolu Selçuklu Devleti’dir.dir. “Key” ise sultan anlamına gelmektedir.
3. Divan-ı Ala: Tüm devlet meselelerinin tartışılıp karara bağlandığı yerdir. Divan-ı Pervane ise ;ikta topraklarının dağıtımından sorumlu olan divandır.Görevlisine ise pervaneci

Divan-ı berid: Haberleşme, posta işlerine bakar.

• İLİM İNSANLARI
• Sadrettin Konevi: Konya’ ya ismini veren ilim insanıdır.
• Mevlana: Kebir ve Mesnevi
• Yunus Emre : Risalettin-i nushiye
• Hacı Bektaşi Veli: Makalat
• Nasrettin Hoca: Nükte ustasıdır.
• Aşık paşa: Garipname eseriyle ünlüdür.
• Hacı Paşa: Anadolu’nun İbni Sinası’dır.
• Ravendi: Tarihçidir. Türkiye Selçuklu Tarihi adındaki eserini I.Gıyaseddin’e sunmuştur.

1. EKONOMİ

• Allah yolunda birliktelik anlamına gelen fütüvvet anlayışına göre birleşen esnaf örgütlenmesine Ahilik denir. Ayrıca o dönemde Avrupa’da sadece Hrıstiyanların üye olabildiği Gild ve Hansa adında esnaf teşkilatları bulunmaktadır.
• Kurucusu Ahi Evran’dır.
• Bu teşkilatın felsefesini kuruluş yapısını Ahi Evran’ın yazdığı Letaif-i Hikmet kitabından öğrenilir.
• Bu teşkilata gayrimüslimler giremez.
• Ahilik Osmanlı’da Lonca olarak devam etmiştir
• İhtiyaca göre mal üretimi yapar.
• Malın kalitesini denetler.
• Ahiler yalan söyleyemez.
• Gerektiğinde Cihat’a katılır.
• Mesleki eğitim verir.
• Yeni dükkân açacaklara kredi verir.
• Hâsılat ne kadar esnaf varsa bölüştürülür.
• Hâsılatın %1 ile %10 u arasında ortak sandığa para kesilir.
• Malın fiyatını belirler.
• Merkezleri Kırşehir, Konya, Kayseri’dir.
• Ahi Evran’ın eşi Fatma Bacı da esnaf eşlerini eğitmek ve yetim kalan kız çocuklarını korumak için Bacıyan-ı Rum ( Anadolu Kadınları) teşkilatını kurmuştur. Bu teşkilatın sloganı “aşına, eşine ve işine dikkat et”dir.

1. MİMARİ

• Osmanlı’ya ait eserler; Edirne, İstanbul, Bursa ve Trabzon şehirlerinde yoğundur. Ayrıca eserin içinde Sultan, Paşa, Yeşil kelimeleri varsa  Osmanlı’ya aittir.
• Kayseri, Konya,Alanya,Antalya,Sivas,Erzurum,Ankara,Kırşehir ‘deki eserler ASD’ye aittir.Örneğin;
• Kırşehir: Cacabey Medresesi
• Konya : Alaeddin Camii,Karatay Medresesi,Beyşehir Ulu camii
• Kayseri: Hunad Hatun türbesi
• Sivas : Gök Medrese
• Erzurum : Çifte Minareli Medrese
• Ankara: Akköprü, Arslanhane Camii

Anadolu Selçuklu Devleti’nin ilkleri;

• En eski camii: Konya Alaaddin Camii
• En eski hastane: Kayseri Gevher Nesibe Darüşşifası
• En eski medrese: Kayseri Koca Hasan Medresesi
• En eski kervansaray: Alay Han

ANADOLU’DA KURULAN II.TÜRK BEYLİKLERİ

• OSMANOĞULLARI: Söğüt ve Domaniç’te kuruldu. Merkezi otoritesi en güçlü olan Türk İslam devletidir.
• KARAMANOĞULLARI: Karaman ve Konya çevresinde kuruldular. Kendisini Anadolu Selçuklu Devleti’nin varisçisi saydı. Bu yüzden Osmanlı’yı en çok uğraştıran beylik oldu.1277’de Karamanoğlu Mehmet Bey Türkçeyi resmi dil ilan etti.
• GERMİYANOĞULLARI: Kütahya ve çevresinde kuruldu. Osmanlı devletine çeyiz yoluyla katılmışlardır.
• DULKADİROĞULLARI: Maraş’ta kuruldular. Osmanlı’ya katılan en son beyliktir.

Denizci olanlar:

• HAMİTOĞULLARI: Isparta, Antalya, Eğridir’de kurulmuşlardır. Osmanlı devletine topraklarını satarak para yoluyla katıldılar.
• KARESİOĞULLARI: Çanakkale, Balıkesir de kuruldu. Osmanlıya katılan ilk beyliktir.
• SARUHANOĞULLARI: Manisa
• MENTEŞEOĞULLARI: Muğla’da kuruldular. Güney Batı Anadolu’nun Türkleşmesine katkı sağladılar.
• CANDAROĞULLARI (İSFENDİYANOĞULLARI):Sinop ve Samsun’da kuruldular.
• AYDINOĞULLARI: Aydın’da kuruldu. Türk tarihinde Venedik’e ilk kapitülasyon veren devlettir.(1348)

10.VE 13.YY’DA KURULMUŞ DİĞER TÜRK DEVLETLERİ

• AKKOYUNLULAR
• En önemli hükümdarı Uzun Hasan’dır. Avrupa’da “Küçük Türk” diye anılır.( Fatih’ten ayırt etmek için )
• Kuran-ı Kerim-i Türkçe’ye çevirmişlerdir.
• Şii karakterli bir devlettir.1402 Ankara Savaşı’ndan sonra Osmanlı’ya rakip olmuşlardır.
• 1473 yılında Fatih ile yaptığı Otlukbeli Savaşı’nı kaybedip yıkılmıştır.
• Dönemin bilim insanı Ali Kuşçu hem Akkoyunlar’da hem de Fatihin daveti üzerine Osmanlı Devleti’nde yaşamıştır.
• Balbal dikme geleneğini devam ettirmişlerdir.

• HARZEMŞAHLAR
• Harezm bölgesinde kurulmuştur.
• Kurulduğu yerin ismini almıştır.
• Kendini Büyük Selçuklu Devleti’nin varisçisi olarak görmüştür.
• İlhanlılar Otrar Faciası’nı yaşatmışlardır.

• TİMUR DEVLETİ
• 1402 Ankara Savaşı’yla Osmanlı’yı Fetret dönemine sokarken Karadeniz’in üstünde bulunan Altın ordu devletinin yıkarak Rusların Karadeniz’e inmesini sağlamıştır.
• Bu zamanda Uluğ Bey, Hüseyin Baykara, Ali Şir Nevai ve İsa Savcı gibi önemli bilim insanları yetişmiştir.Ali Şir Nevai; Muhakemetü’l lugateyn adında yazdığı eserinde Türkçe nin Farsça’dan üstün olduğunu ispat etmeye çalışmıştır. Kendisi Çağatay Türkçesi’nin en büyük şairi kabul edilir.
• MOĞOL İMPARATORLUĞU
• Kurucusu Cengiz Han’dır. Kendisi ölmeden önce oğulları ve torunları arasında ülkeyi paylaştırmıştır. Moğol Devleti parçalanarak; Altınordu, Kubilay (Çin’de kurulmuştur. Asimile olmuştur. Ünlü seyyah Marco Polo bu devleti ziyaret etmiştir.) İlhanlı ( 1258’te Abbasilere son vermiştir. Ayrıca Batıniliği’de ortadan kaldırmıştır.) Çağatay devletleri kurulmuştur.
• BABÜR İMPARATORLUĞU
• 1526’da Hindistan’da kuruldu.
• Babür Şahı Cihan Şah Eşi Mümtaz Sultan’a ( Nur Banu Sultan ) Hindistan’ın Agra kentinde Tac Mahal’i yaptırmıştır. Ayrıca Babür Şah kendi yaşamını anlattığı eseri “Vekayi”(Babürname)’dir.
• 1858’de İngiltere yıkmıştır.

SONRAKİ SAYFAYA GEÇİNİZ