Tarih İlk Müslüman Türk Devletleri ve Beylikler

Uygulamayı İndir

KAYNAK-4

• Emeviler dönemindeki Türk-Arap savaşlarının temel nedeni Emevilerin devlet politikası olan mevali anlayışıdır(Arap olmayan Müslümanların ikinci sınıf vatandaş olarak görülmesi). Abbasiler bu anlayışa son vermiş ve ümmetçiliği benimsemişlerdir.
• Türk-İslam devletlerinde eski Türk devletlerine benzer olarak federal yapı(Gazneliler dışında) geçerlidir.
• Hükümdarın yetkilerini şer’i hukuk ve gelenekler kısıtlamıştır.
• Yuğruş: Vezir.
• Gaznelilerde bütün yetkiler merkezde toplanmıştır. En merkeziyetçi Türk-İslam devleti Gaznelilerdir.
• Büyük Selçuklularda sultan ailesine rakip çıkmasını önlemek için vezirler genelde Türk olmayan ailelerden seçilirdi.
• Menşur: Tahta geçen hükümdarın halife tarafından onaylanması.
• Divan da görüşülen karar sultanın onayı ile yürürlüğe konurdu. Divanı genellikle İranlılar yönetirdi. Sebebi Selçukluların İran’da hazır bir memur sınıfı bulmuş olmalarıdır. Büyük Selçuklularda Türk kökenli idareciler daha çok ordu ve eyaletleri yönetmişlerdir.
• Divan-ı Berid: Posta işleriyle uğraşan daire.
• Din işlerine hatipler de bakardı.
• Atabeyler genelde sarayda yetişen kişilerden seçilirdi.
• Devlet memurluğunun babadan oğula geçmesi bürokraside egemen bir sınıfın oluşmasını sağlamıştır.(Büyük Selçuklularda Nizam-ül Mülk ailesi, Osmanlılarda Çandarlı ailesi).
• İğdişbaşı: Günümüzdeki belediye başkanı görevini yürüten kişi.
• Muhtesip pazarları, tartı, fiyat ve kaliteyi denetler.
• Gazneli ordusunun tamamı ücretliydi.
• Gulaman(Kölemen) sistemi ile, vali(şıhne), vezir, atabey, saray muhafızı, ordu komutanı(subaşı) yetiştirilirdi.
• Sahip-i Arz: İkta sahibi.
• İkta sahiplerini kadılar dentlerdi.
• İkta sahibi iktasını satamaz, devredemez, hibe edemez, vakfa vermez ve miras olarak bırakamazdı. Ancak himzetin sürmesi koşuluyla babadan oğula geçebilirdi.
• Vakıf kültürel, dini, hukuki, toplumsal kurumdur.
• Vakıf kurumları; cami, medrese, darüşşifa, imaret(aşevi), hamam, kervansaray, tabhane, bedesten, sebil, bimarhane.
• İkta sahibinin köylü üzerinde yargılama hakkı yoktur.
• Kişiler ev, bağ, bahçe gibi taşınmazların sahibi olmuşlardır.
• Şeri hukuk özel ilişkilerde uygulanırken(evlenme, boşanma, miras, borç, vakıf gibi), örfi hukuk devlet ve toplum idaresi alanlarında uygulanmıştır.
• Gayrimüslimler kendi kurallarına göre yaşarken devlet ile ilişkilerinde örfi hukuka tabi olmuşlardır.
• Büyük Selçuklularda meliklerin kendi adlarına para bastırabilmeleri siyasi bütünlüğü olumsuz etkilemiştir.
• Karahanlılarda resmi dil, eğitim dili, edebiyat dili, saray-ordu dili Türkçedir.
• Gaznelilerde resmi dil Farsça, eğitim dili Arapça, edebiyat dili Farsça, saray-ordu dili Türkçedir.
• Büyük Selçuklularda resmi dil Farsça, eğitim dili Arapça, edebiyat dili Farsça, saray-ordu dili Türkçedir.
• Tolunoğulları-Akşitlerde resmi dil Arapça, eğitim dili Arapça, edebiyat dili Arapça, saray-ordu dili Türkçedir.
• Anadolu Selçuklularında resmi dil ve bilim dili Arapça, edebiyat dili Farsça, saray-ordu dili Türkçedir.
• Farklı alanlarda farklı dillerin yaşanması kültürel çatışmalara yol açmış, tasavvuf, halk, divan edebiyatı çeşitlerinin oluşmasına yol açmıştır.
• Karahanlılarda Seciye ve Hamidiye, Gaznelilerde Beyhakiye önemli medreselerdir.
• Nizamiye Medresesi Alparslan döneminde açılmıştır.
• Altın Ordu devletinin parçalanması Rusların güneye inmesine ve güçlenmesine sebep olmuştur.
• Meragada rasathane ve Erzurum’daki Yakutiye Medresesi İlhanlılar(Moğollar) dönemine aittir.
• Timur Devleti’nde yönetim birimi eyaletlerdi. Eyaletlerin başında mirza adlı yöneticiler bulunurdu.
• Timurlara ait mimari eserler; Gök Saray, Ak Saray, Timur ve Yesevi türbeleri.
• Timur devletinin yıkılmasından sonra Karakoyunlular, Akkoyunlular ve Safeviler kurulmuştur.
• Dede Korkut hikayelerini yazılı hale getiren ve Kuran-ı Kerim’i Türkçeye çeviren Akkoyunlulardır.
• Safevilerin kurucusu Şah İsmail döneminde Osmanlı Devletinde Şahkulu isyanı çıkmıştır. Yavuz Sultan Selim Çaldıran seferi ile Safevileri yenmiştir.
• Safevilerde edebiyat; Şuara Tezkereleri.
• Safevilerde mimari; İsfahan’da Şah Camisi.
• Safevi devletinin yıkılmasıyla İran’daki Türk hanedanı son buldu. Bu sebeple Orta Asya ile Türkiye arasındaki bağ koptu. Bu durum Anadoolu’ya yönelik Türk göçünün durmasına ve Doğu Anadolu’ da Türk  nüfusunun azalmasına yol açtı.
• Mevali: Bir tür köleci anlayış(Emevilerde).
• Gılman(Kölemen): Köle asker, yönetici.
• Batıni: Yöntem olarak suikastı kullanan tarikat.
• Gaza: Din uğruna savaş.
• Zımmi: Kitap sahibi gayri müslim.
• Diyar-ı Rum: Anadolu.
• İmga: Vergi toplayan.
• Çaşniğir: Mutfak işlerinden sorumlu.
• Candar: Sultanın güvenliğinden sorumlu.
• İcma: İleri gelen alimlerin hukuki sorunda görüş birliği içinde olması.
• Büyük Selçukluların parçalanmasında oğuzlarında etkisi olmuştur.
• Anadolu’nun fethedilebileceği Büyük Selçuklular zamanında yapılan Pasinler Savaşı’ndan sonra anlaşılmıştır.
• İlk beylikler Malazgirt Savaşı’ndan sonra kurulmuştur. Bu beylikler içişlerinde serbest, dış işlerinde Büyük Selçukluya bağlıydılar.
• İlk beyliklerin en güçlüsü Danişmentlilerdir.
• Anadolu’da Türklere ait ilk köprü Artukulular tarafından yapılmıştır.(Malabadi Köprüsü).
• 1. İzzettin Keykavus tüccarlar için sigortacılık sistemini başlatmıştır.
• İlk defa deniz aşırı sefer Alaaddin Keykubat döneminde yapılmıştır.
• 2. Beylikler, Kösedağ savaşından sonra Anadolu Selçuklu Devletindeki uç beyleri tarafından kurulmuştur.
• Haçlılara karşı en etkili mücadeleyi; Anadolu Selçuklu Devleti, Danişmentli Beyliği, Irak’ta bulunan Zengi Atabeyliği(Musul atabeyliği), Mısır’da kurulmuş olan Eyyubi Devleti vermiştir.
• Haçlı seferleri, 11-13. YY da kilisenin teşvikiyle Hristiyanların İslam dünyasına yaptığı 8 sefere verilen isimdir.
• Anadolu Selçuklunun devlet yönetiminde Büyük Selçukludan tek farkı sultanın başkentte bulunmadığı zamanlarda Niyabet-i Saltanat denilen bir makamın ona vekalet etmesidir. Ayrıca meliklerin yetkileri Anadolu Selçuklularda daha kısıtlıdır.
• Ahi teşkilatında düzeni sağlayan fütüvvetname adı verilen kurallar yer almıştır.
• Loncalar(sendikalar) rekabeti önlemişlerdir.
• Anadolu Selçuklularında dinen yasak olmasına rağmen yapılarda insan figürleri de kullanılmıştır.
• Külliye kapsamında; cami, medrese, hastane, imaret, hamam, bedesten gibi yapılar beraber bulunurdu.
• Anadolu Selçuklularında yapı ve süsleme malzemeleri; taş(En çok kullanılan yapı malzemesi), tuğla, çini(En çok kullanılan süsleme malzemesi), ahşap, alçı(En az kullanılan yapı malzemesi).
• Anadolu Selçuklularında süslemede kullanılan figürler: Daha çok yapının dış yüzeyinde kabartmalar kullanılmıştır. Bitki, hayvan, insan, geometrik şekiller, yazı(hat) kullanılmıştır.
• Pervaneci: İktaları dağıtan yüksek görevli.
• Portal: Yapıların gösterişli girişi, taç kapı.
• Rölyef: Kabartma.
• Tabhane: Misafirhane.
• Türk-İslam devletlerinde Farabi ve İbn-i Sina eserlerini pozitif bir anlayışla yazmışlardır.
• Malazgirt ve Pasinler savaşları Anadolu’nun fethiyle ilgilidir.
• Büyük Selçuklu kurumlarının oluşmasında Gaznelilerin ve Abbasilerin etkileri görülür.
• İkta sistemiyle taşrada iç güvenliği sağlamak da amaçlanmıştır.
• Ahilik Anadolu Selçuklu(Türkiye Selçuklu)(13. YY) döneminde ortaya çıkmıştır.
• Selçuklularda medrese, külliye ve kervansaraylar çok amaçlı olarak da kullanılmıştır. Medreseler eğitim, şifahane, gözlemevi olarak kullanılmıştır. Kervansaraylar ticaret dışında konukevi, hapishane, sığınak olarak da kullanılmıştır.
• Türk-İslam devletlerinde menzil teşkilatı(Taşımacılığın hızlı yapılmasını sağlayan örgüt), derbentler(Kervan yolları üzerindeki karakollar) ve bedestenlerin ticari hayata olumlu katkıları olmuştur.
• Pervanecilik, Niyabet-i Saltanat ve Vezaret Divanı(Başkanı vezir olan ve devletin genel işlerinin görüşüldüğü divan.) Büyük Selçuklu Devletinde olmayıp Anadolu Selçuklularında görünür.
• Tarih-i Yemin(Utbi) ve Şehname(Firdevsi) Gazneliler’e aittir.
• Sekiz Yüknek, İki Kardeş Hikayesi, Karabalsagun Yazıtları Uygurlara aittir.
• Divan-ı İşraf; idari ve mali işlerin denetimini yapar.
• Uluğ Bey tarafından hazırlanan Celali takvimini Büyük Selçuklular ve Babürler kullanmıştır.
• Divriği Ulu Cami Mengüceklere aittir.
• Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu, Harzemşahlar ikta sistemini kullanmıştır.
• Anadolu Selçuklu Devletinde devlet sigortacılığının kurulması, kervansarayların yapılması, Alanya, Antalya ve Suğdak’ın fethedilmesi doğrudan ticareti geliştirmeye yöneliktir. Ahilik teşkilatı ise esnaf örgütlenmesini amaçlar.
• Ahiliğin güçlü olduğu kentler; Konya, Ankara, Kayseri ve Sivas’tı.
• Ahilerin kendi aralarındaki düzenlerini sağlayan kurallara fütüvvetname denirdi.
• Malazgirt ve Kösedağ Savaşları Anadolu topraklarında, Talas Savaşı Orta Asya ‘da  yapılmıştır.
• Gazneliler imparatorluk özelliğine kavuşan ilk Müslüman Türk devletidir. Ayrıca ilk kez Merkez Ordu(Gulaman-ı Saray) teşkilatını da Gazneliler kurmuştur.
• Hindistan’da siyasi birliği ilk sağlayan devlet Babürler’dir. Babür Şah tarafından kurulmuştur. İngilizler tarafından yıkılmıştır. Osmanlı’yla çağdaştır.
• İçkicibaşı: Ziyafetlerdeki meşrubatları hazırlar.
• Memlükler ve Babürlerin Osmanlılarla siyasi ve kültürel ilişkileri olmuştur.
• Anadoluda ilk parayı bastıran Türk beyliği Danişmentlilerdir.
• Karahanlılar Orta Asya’da kurulmuştur.
• Anadolu Selçuklu dönemi minyatür sanatını en iyi temsil eden örnek aşk  hikayesini konu alan Varka ve Gülşah el yazmasıdır. Emir Hüsrev de bu alanda tanınmıştır.
• Kervansaraylar ile ticareti geliştirme ve konaklama amaçlanmıştır.
• Türk-İslam Devletlerinde hastanelere Dar’üşşifa, Dar’ül Afiye, Dar’ül Sıhha ve Bimarhane gibi isimler verilmiştir.
• Dar’ül Eytam: Babası olmayan yetimlere bakılan sosyal kurumlardır.
• Medreselerde sadece erkek çocuklar okutulurdu. Günümüz yükseköğretim kurumlarına benzerdi, parasızdı ve dini bilimlerin yanında pozitif ilimler de verilirdi.
• İlk Türk-İslam devletlerinde hakimiyetin kaynağı Tanrı’dır.
• Selçuklularda adalet anlayışının temeli gelenek, görenek ve dindir.
• Selçuklularda tımarlı sipahilerin savaş zamanında askere gitmeleri barış zamanında ise bulundukları bölgelerdeki toprakları işlemeleri sürekli askerlik yapmadıklarını ve çiftçilikle uğraştıklarını gösterir.
• Türk devletlerinde ilk kez Büyük Selçuklular zamanında pozitif bilimler medreselerde okutulmaya başlamıştır. Bu nedenle Nizamiye Medreselerine dünyanın ilk üniversitesi denmiştir.
• Haçlı saldırıları sonucunda Orta Doğu’da Haçlılara ait kontluklar kurulmuş, Anadolu’daki ticari hayat belli bir süre kesintiye uğramış ve doğu-batı uygarlıkları arasında kültürel alışveriş yaşanmıştır.
• Anadolu Selçuklularında düzenli bir uç beyliğinin oluşturulmasındaki temel amaç ülke güvenliğidir.
• Büyük Selçuklularda gaza ve cihat anlayışının hayata geçirildiği Bizans ve Haçlılarla yapılan savaşlardan anlaşılabilir.
• Koca Hasan Medresesi Anadolu Selçuklu Devleti’ne özgüdür.
• İkta sistemi, vakıf arazilerinin gelirlerinin sosyal alandaki hizmetlere ayrılması ve medreselerin yaygınlaştırılması toplumsal bütünlüğün sağlanmasında etkili olmuştur.
• Peçenek ve Uz’lar Malazgirt Savaşı’nda Bizans ordularında  yer alırken savaş sırasında saf değiştirerek Selçuklu ordularının savaşı kazanmasını sağlamışlardır.
• Anadolu Selçuklu’dan kalma en eski cami Konya Alaeddin Camii’dir.
• Osmanlı’ya en son katılan beylik Dulkadiroğullarıdır.
• Büyük Selçuklu kurumlarının oluşmasında Abbasi ve Gaznelilerin etkisi görülür. Harzemşahların etkisi olmamıştır.
• Atabeylikler idari ve askeri alanda etkili olmuşlardır.
• Anadolu Selçuklularda topraklar fetihle alındığı için çoğunluğu padişaha aittir. Bu nedenle mülk toprak sınırlıdır. Toprakların fazla olmaması sebebiyle de ikta toprakları da sınırlandırılmıştır.
• Anadolu’da Türk kültürünün gelişmesinde en etkili beylik Aydınoğullarıdır.
• Anadolu Türk dil ve edebiyatının gelişmesinde 13. Yy’de meydana gelen Moğol istilası, Selçuklu beyliklerinin çalışmaları rol oynamıştır.
• Bedestenler sosyal ihtiyacı karşılamak için kurulmuş yapılardır.
• Serhenk: Selçuklularda sultana ait kuvvetlerin önünde yer alarak yol açan görevli.
• Altın Orda Devleti döneminde Kutup adlı bir şair tarafından yazılan eser Hüsrev’ü Şirin’dir.
• İlk Türk-İslam devletlerinde resim sanatının çok fazla gelişmemesine bağlı olarak tezhip ve nakkaşlık gelişmiştir.
• Mardin Ulu Cami, Harput Ulu Cami, Malabadi Köprüsü Artuklular’a aittir.
• Bedestenler ticareti geliştirmek için yapılan yapılardır.
• Türk-İslam devletlerinde hat sanatı ve medreseler İslam kültüründen etkilenmenin sonucudur.
• Gazneliler ve Büyük Selçuklularda sultan dini bakımdan halifeye, halife de siyasi bakımdan sultana bağlıdır.
• Ali Kuşçu ve Uluğ Bey astronomi ile ilgilenmişlerdir.
• Büyük Selçukluların parçalanmasında; taht kavgaları, Moğol saldırıları, Batınilik faaliyetleri, Haçlı seferlerinin dolaylı etkisi, atabeylerin bağımsızlıklarını ilan etmeleri, Oğuz isyanları(Türkmenlerin küstürülmesi), halifelerin aleyhte faaliyetleri etkili olmuştur.
• Anadolu Selçuklu döneminde Moğol istilasından kaçan Türkmenler batı sınırına(uç) yerleştirildi. Bunda iskan politikası uygulanmıştır. Bu politikanın amaçları; ele geçirilen toprakların Türkleşmesini ve İslamlaşmasını sağlamak, güvenlik, Türkmenleri yerleşik hayata geçirerek üretim ve vergi gelirlerini arttırmak. Bu dönemdeki iskan Batı Anadolu, Osmanlı dönemindeki iskan ise daha çok Balkanlarda uygulanmıştır. Kayı Boyu bu dönemde Anadolu’ya gelmiş ve Söğüt, Domaniç bölgesine yerleştirilmiştir.
• Moğol istilasının olumlu yanı Anadolu’nun Türkleşmesini sağlamasıdır.
• Zincirli ve Mesudiye medreseleri Artuklular’a aittir.
• Keykubadiye Sarayı Anadolu Selçuklulara aittir. 1. Alaaddin Keykubat tarafından 1223’te yapılmıştır.
• Kılıç hakkı, fethedilen yerlerin fethedene bırakılması. Selçuklularda uygulandı.
• Örfi hukukun kaynağı gelenek, görenek, örf ve adetlerdi.

  İlk Müslüman Türk Devletleri ve Beylikleri Videoları İçin Tıklayın

reklamlar

[wp_ad_camp_2]