Tarih İlk Müslüman Türk Devletleri ve Beylikler

Uygulamayı İndir

KAYNAK-2

• İlk Türk-İslam ilişkileri Hz. Ömer döneminde başlamıştır.
• İslamiyet Türkler arasında özellikle ticaret yoluyla yayılmıştır.
• Talas Savaşı’nda Çin’ e karşı Abbasiler’e yardım eden Türk topluluğu Karluklardır.
• Talas Savaşı ile ilk kez Çin dışında Semerkant’ta kağıt üretilmeye başlanmıştır.
• Müslümanlığı kabul eden ilk Türk boyları; Karluk, Yağma, Çiğil; ilk Türk devletleri; Karahanlılar, İtil Bulgar Devleti.
• Mısır’da kurulan ilk Türk devleti Tolunoğulları’dır.
• Tolunoğulları ve Akşitlerin yöneticileri ve askeri güçleri Türk, fakat hakim oldukları toplumun farklı olması sebebiyle kısa sürede yıkılmışlardır.
• Eyyubiler’e karşı 3. Haçlı seferi düzenlenmiştir.
• Moğolları ilk yenen devlet Memlükler’dir. (Ayn-ı Calut Savaşı).
• Memlük hükümdarı Baybars Anadolu Selçuklu Devleti’ne Moğol saldırılarına karşı yardım etmiştir.
• Baybars halifeliğin Abbasi ailesinde devamını sağlmıştır.
• Batı Karahanlıların başkenti Kaşgar, Doğu Karahanlıların başkenti Semerkant’tır.
• Karahanlılar Uygur alfabesini kullanmışlardır.
• Türkçe’yi resmi dil olarak kabul eden ilk devlet Karluklar’dır.
• Abbasi halifeliğinin koruyuculuğunu üstlenen ilk Türk devleti Gazneliler’dir.
• Gazneliler’in Selçuklular’a sınırları içinden toprak vermeleri yıkılmalarını hızlandırmıştır.
• Gazneliler çok uluslu bir devlettir. Ordusu da çok ulusludur. Bu yüzden kısa sürede yıkılmıştır. Edebiyat dili Farsça, bilim dili Arapça, saray dili is Türkçe’dir. Hindistan’da İslamiyet’i yaymışlardır.
• Oğuzlar’a Araplar Guz, Bizanslılar Uz, Ruslar Tork adını vermiştir.
• Oğuzların kurduğu devletler; Büyük Selçuklu Devleti, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Anadolu Selçuklu Devlet, Osmanlı Devleti, Türkiye Cumhuriyeti.
• Selçuklular Gaznelilere karşı Nesa ve Serahs Savaşlarını kazanarak Nişabur’da ilk defa bağımsızlıklarını ilan etmiştir.
• Dandanakan Savaşı ile Büyük Selçuklu Devleti resmen kurulmuş, Gazneliler devleti çöküş sürecine girmiştir. Abbasi halifesinin onayıyla sultan ilan edilen Tuğrul Bey Rey şehrini başkent ilan etmiştir.
• Pasinler Savaşı Bizans ile Türk-İslam devletleri arasında yapılan ilk savaştır. Büyük Selçuklular döneminde yapılmıştır. Anadolu’da kazanılan ilk büyük başarıdır. Bu savaşta aynı zamanda Gürcü ve Ermeni birlikleriyle de savaşılmıştır.
• Tuğrul Bey’in halifeyi korumak için Bağdat’a girerek Büveyoğullarını yıkmasıyla halifeliğin koruyuculuğu Büyük Selçuklulara geçmiştir. Halifenin siyasi yetkilerine son verilmiştir. Tuğrul Bey’e “Doğunun ve batının hükumdarı” unvanı verilmiştir.
• Büyük Selçuklu Sultanı Alparslan’a Ebu’l Feth(fetihler babası) lakabı verilmiştir.
• İlk Türk beylikleri Malazgirt Savaşı ile kurulmuştur.
• Melikşah döneminin en önemli iç olayı Hasan Sabbah’ın Batınilik faaliyetleridir.
• Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılmasından sonra kurulan devletler; Horasan ve Irak Selçukluları, Kirman Selçukluları, Suriye Selçukluları, Türkiye Selçukluları. Atabeyler tarafından kurulan devletler; Börüler, Zengiler, İldenizoğulları, Beytekinoğulları, Salgurlular.
• Selçuklular devlet yönetiminde Türk devlet geleneğini bozmadan İran ve Abbasi devlet yapısından yararlanmışlardır.
• Karahanlılar ülke yönetiminde ikili teşkilatı benimsemişlerdir.
• Kut anlayışı İslamiyet’ten sonra da devam etmiştir.
• Hükümdarlığın halife tarafından tasdik edilmesi kuralı Gazneliler ve Karahanlılarla başlamıştır. Fakat hakimiyet halifeyle paylaşılmamıştır.
• Hükümdarın görevleri; yasama, yürütme ve yargı ile ilgili görevleri yapma, orduya başkomutanlık yapma, divan başkanları, valiler, kadılar, ordu komutanları, yüksek dereceli devlet görevlileri, vezir ve hanedan üyelerinin atanmasını sağlamak, halkın refah ve mutluluğunu sağlamak, töreyi korumak, ülkede paranın ayarını korumak, halkın şikayetlerini dinlemek, ağır siyasi suçları yüksek mahkemede hükme bağlamak, vergi oranlarını belirlemek.
• Saraydaki görevliler;  hacipler(Sarayın en önemli görevlileridir. Saraydaki görüşmeleri düzenlerler. Başkanlarına hacibülhüccap denirdi.), kapucubaşı(Sarayın güvenliğinden sorumluydular), silahtar(Silahlardan sorumludur.), alemdar(Sancak ve bayraklardan sorumludur.), ilbaşı(Atlardan sorumludur.), camedar(Hükümdarın elbisesinden sorumludur.), sehrenk(hükümdarın yol düzenini sağlar, yol açar.)
• Büyük Selçuklularda divana vezir başkanlık ederdi.
• Posta işlerine bakan divana Divan-ı Berid denmiştir.
• Devlet köy, kaza, vilayet ve eyalet birimlerinden oluşurdu.
• Reis: Eyaletlerde yönetici.
• Ulak: Posta işlerine bakan kişi.
• Karahanlılarda ordu komutanına subaşı denilmiştir. Orduda posta ve hastane teşkilatı bulunuyordu.
• Gazneliler savaşlarda filleri de kullanmışlardır.
• Kadılar ölüm, miras, boşanma, hayır işleri ve vakıf yönetimi gibi davalara bakarlardı. Kadıların verdikleri kararlara karşı Divan-ı Mezalim’de itiraz edilirdi.
• Adalet işleri tamamen bağımsız olduğu için siyasi otoriteden etkilenmemiştir.
• Selçuklularda büyük devlet memurlukları babadan oğula geçerdi.
• İlk Türk-İslam vakfını Karahanlılar kurmuştur. Karahanlı Ebu İshak İbrahim’e aittir.
• Altın paraya dinar, gümüş paraya dirhem denmiştir. Selçuklularda ilk para Tuğrul Bey tarafından bastırılmıştır.
• Şehir ve kasabaların mali işlerine imgalar bakardı.
• Karahanlıların kullandıkları Türkçeye Hakaniye Lehçesi denmiştir.
• Atşitler ve Tolunoğullarında saray ve orduda Türkçe kullanılmasına rağmen resmi dil Arapça’ydı. Memlüklerde resmi dil Türkçe’dir. Selçuklular’da resmi dil Farsça, bilim dili Arapça, günlük konuşma dili Türkçe’ydi. Gazneliler’de resmi dil Farsça’ydı.
• Sözlü edebiyat eserleri; sagu, mani, destan.
• Türk-İslam edebiyatının ilk sözlü eseri Satuk Buğra Han Destanı’dır.
• Yusuf Has Hacip’e “Has Hacip” ünvanı Karahanlı sultanı Sultan Buğra Han vermiştir.
• Kanglı Lügat: Muhammed Bin Kays tarafından yazılmıştır. Harzemşahlar dönemi.
• İlk medrese Karanlılar döneminde Arslan Gazi Tabgaçhan tarafından Merv’de açılmıştır.
• İlk Selçuklu medresesi Tuğrul Bey tarafından Nişabur’da açılmıştır.
• İmam-ı Gazali Nizamiye medresesinde başmüderris olarak ders vermiştir. Diğer önemli müderrisler; Feriduddin Attar, Şirazi, Cüveyni.
• Ebu Hanife: Hanefi mezhebinin kurucusudur.
• Buhari: En ünlü hadis bilimcilerindendir. Eserleri; Cami-i Sahih, Kütüb-i Sitte.
• El Razi: Kimyagerdir. Sülfirik asidi bulmuştur.
• Utbi: Tarih-i Yemin adlı eseri ile Sultan Mahmut dönemini anlatmıştır.
• İbn-i Türk: Çalışkanlığından dolayı Ebu’l Fazl denmiştir.
• Sanat dalında mimari, hat, tezhip, çinicilik, taş işçiliği, seramik, minyatür, kuyumculuk gibi alanlarda gelişme gösterilmiştir.
• Selçuklular döneminde Bağdat’ta minyatür okulu açılmıştır.
• İlk Türk-İslam mimari eseri Tolunoğlu Camii’dir.
• İlk kubbeli cami Karahanlılar tarafından inşa edilmiştir. En eski kervansaray örnekleri de Karahanlılara aittir.
• Kümbet denilen türbeler ilk olarak Büyük Selçuklular tarafından inşa edilmiştir.
• En fazla gelişme gösteren güzel sanat dalı mimaridir.
• Karahanlılar dönemine ait mimari eserler; Şir Kebir Camii, Ayşe Bibi ve Balacı Hatun Türbeleri, Harekkan Kümbeti, Arap Ata Türbesi, Özkent Türbeleri, Ribatı Melik, Akçakale Kervansarayı, Kurtlu Tepe Kervansarayı, Dihistan Kervansarayı.
• Gazneliler dönemine ait mimari eserler; Zafer Kuleleri, Leşger-i Bazar Ulu Cami, Leşger-i Bazar Sarayı, Arus’ül Fele Cami.
• Selçuklular dönemine ait mimari eserler:
•   Camiler ve Mescitler: Mescid-i Cuma(Ulu Cami), Gülpayegan Mescidi Cuması, Zavere Mescidi Cuması, Kazvin Mescidi Cuması, Dolugan Mescidi Cuması(En eski minareye sahiptir.)
•   Medreseler: Nizamiye Medresesi, Hargird Medresesi, Küçük Medrese
• Türbeler(Kümbetler): Kümbed-i Ali, Cihil Duhteran(Kırk Kızlar), Harekkan Kümbetleri, Demavent Kümbetleri, Kümbet-i Surh, Sultan Sencer Türbesi, Mümine Hatun Türbesi, Tuğrul Bey Türbesi, İmam Gazali Türbesi
• Ribatlar(Kervansaraylar): Ribat-ı Zafarani, Ribat-ı Şerif, Ribat-ı Anuşirvan
• Selçuklularda hassa ordusu ilk olarak Tuğrul Bey zamanında kurulmuştur.
• Büyük Selçukluların ilk başkenti Nişabur’dur.
• İkta sistemini ilk olarak Büyük Selçuklu veziri Nizam’ül Mülk kurmuştur.
• Anadolu’ya ilk Türk akınları İskitler, ikinci Türk akınları Avrupa Hunları, üçüncü akınları Sabirler(Sibirler), daha sonra Abbasi hakimiyetindeki Türkler yapmıştır. Fakat bu akınlar yerleşme amacı gütmemiştir.
• Anadolu’ya yerleşme amaçlı keşif akınları Çağrı Bey döneminde başlamıştır.
• Anadolu’yu ebedi Türk yurdu yapan Oğuz Türkleridir.
• Anadolu Selçuklularında ilk kurumlaşma ve bayındırlık hareketleri 1. Mesut zamanında başlamıştır.
• Menteşe, Aydın, Saruhan, Candaroğulları, Karesioğulları Beylikleri denizcilikle uğraşmışlardır.
• Dulkadiroğulları Osmanlı-Memlük ilişkilerinin bozulmasına sebep olmuştur.
• Anadolu Selçuklularında şehzadeler melik ünvanıyla çeşitli bölgelere atabeylerin gözetiminde eğitilmek üzere yönetici olarak atanırlardı.
• Anadolu Selçuklularına başkent önce İznik, sonra Konya olmuştur.
• Müşrif: Askeri ve hukuki işler dışında devletin bütün işlerinden sorumlu kişi.
• Anadolu Selçuklularında taşra teşkilatında  memleket yönetim olarak illere(eyalet) ayrılmıştır. Eyaletlerde yönetim bakımında üçe ayrılırdı. Birincisi olan melikler, doğrudan sultana bağlıdır. İkincisi uç beylikleridir. Beyliklerde mirliva adı verilen kişiler siyasi otoriteyi sağlar, kadılar da yargı işlerine bakardı. Üçüncüsü de vilayetlerde bulunan subaşılardır. Subaşılar hem vali görevini hem de askeri görevi yürütürlerdi.
• Anadolu Selçuklularında din işlerine imamlar bakardı.
• Arazi-i Amire: Miri arazi. Devlet arazisi.
• Anadolu Selçuklularında köylerin başında Köy Kethüdaları(köy muhtarı) bulunurdu.
• Anadoludaki ahiliğin kurucusu Ahi Evren’dir.
• Dericilik de gelişmiştir.
• Anadolu Selçuklularında toprak bölümleri; has toprak, mülk toprakları, vakıf topraklar, ikta toprakları.
• Vakıf toprakların mülkiyeti devlete aittir.
• Anadolu Selçuklularında ilk para(sikke) 1. Mesut, ilk gümüş para 2. Kılıç Arslan, ilk altın para 1. Alaaddin Keykubat döneminde bastırılmıştır.
• Anadoluda kurulan tarikatler; yesevilik, babailik, bektaşilik, ekberilik, mevlevilik, nakşibendilik, kadirlik, rufailik.
• En yaygın mezhep Hanefilikti.
• Anadolu’da Türk Edebiyatı:

Halk Edebiyatı: Battalname, Danişmentname, Garipname(Aşık Paşa), Dede Kokut Hikayeleri, Bektaşi ve Nasreddin Hoca Fıkraları, Mantıku’t(Gülşehri).

Tasavvuf Edebiyatı: Mevlana(Mesnevi, Divan-ı Kebir, Fihi Mafih, Mektubat), Yunus Emre(Divan, Risaletü’n Nushiye), Ahmet Fakih, Şeyyad Hamza

Divan Edebiyatı: Hoca Dehhani(İlk Türkçe divanı yazmıştır. Selçuklu Şehnamesi.), Germiyanlı Ahmedi(Divan İskendername ve Cemşid-ü Huşid), Hoca Mesut

SONRAKİ SAYFAYA GEÇİNİZ

[wp_ad_camp_5]

SAYFA NUMARALARINI KULLANINIZ