Eski Türk Edebiyatı ‘’ Bilinmesi Gerekenler ‘’

Eski Türk Edebiyatı ‘’ Bilinmesi Gerekenler ‘’

15.yy

*15.yy’da Şahruh’un değerli bir kütüphanesi vardır

*Uluğ Bey Semerkand’da islam aleminin en büyük rasathanesini kurdurmuş ve başına Kadızade Rumi’yi geçirmiştir.

*Atabetül Hakayık’ın sonunda manzum takrizi bulunan kişi : Aslan Hoca Tarhan

*Baysungur Mirza ile Uluğ Bey arasında edebi tartışma yaşanmıştır.Baysungur Mirza Hüsrevi Dehlevi’nin , Uluğ bey Nizami’nin hamsesini tercih etmiştir.

*Sekkaki “Ok yaynıng münazarası” adlı eserde türk şiirinin müctehididir.Bu eseri yazan Yakinidir.Sekkaki kaside üstadıdır.Divanını Kemal Eraslan yayımlamıştır.

*Nevai’den önce çağatay edb. en büyük şairi:Lutfi ; gazel üstadıdır,Gül-ü Nevruz mesnevisi vardır,kasidelerinde de başarılıdır.

*Bu devirde Klasik Çağatay Edb. gelişmesi hatta büyük ölçüde altın çağını yaşaması Hüseyni Baykara’nın gayretlerine bağlıdır. Hüseyni Baykara Ali Şir Nevai’den sonra devrinin en lirik ve en değerli şairidir. Türkçe divanında daha çok aşktan ve yaşadığı hayattan bahseden gazelleri vardır.

Ali Şir Nevai

*Çağatay Edb. en büyük şairidir.

*Hüseyni Baykara tahta geçince Nevai’yi himayesine almıştır.Nevai ona Hilaliyye kasidesini sunmuştur.Baykara’ya sadakatinden dolayı emir yani divan beyi ünvanı aldı.

*Türkçenin Farsçadan üstünlüğünü savunmuş Genç şairleri türkçe şiir yazma konusunda heveslendirmiştir.

*Türkçe şiirlerini toplayı 7 farklı divan oluşturmuştur.

-Bedayıul Bidaye:Baykara’nın isteğiyle türkçe yazdığı en eski şiirleridir.

-Nevadirün Nihaye:1476-1486 yılları arasında söylemiş olduğu şiirlerini içerir.

-Garaibus sıgar:Nevai’nin yazma’da durgunlaştıgı dönemde Baykaranın onun divan sayısını 2den 4e çıkarmasını istediği için yazmıştır.İlk söylediği iki divanı ile 20yaşına kadar yazdıgı şiirlerden oluşur.

-Nevadirüs Şebab:Gençlik döneminde yazdığı şiirlerinden oluşur.

-Bedayiul Vasat:Orta yaşlarda yazdığı şiirlerinden oluşur.

-Fevaidul Kiber:Ömrünün sonuna dpğru yazdığı şiirlerinden oluşur.

Son dört divandaki şiiirleri Nevai’nin söylediği şüphelidir.Nitekim son 4 divandaki şiirleri toplayıp hazanül meani adlı divanı oluşturmuştur.Külliyat-ı Devavin adıyla da bilinir.

*Abdurrahman Cami’nin isteği ve Baykara’nın da kendisinden aynı şeyi emretmesi üzerine farsça divanı oluşturmuştur.

*Fani mahlasını kullanmıştır.

*Hayretül Ebrar :Nizami’nin mahzenül Esrarı ile Emir Hüsreyi’in Matlaul Envar’ı ve Cami’nin Tuhfetül Ahrarına nazire olarak yazılmıştır.4000beyit iki kısım 64 bab.Hamsesinin dışındadır!!!

*Ferhad ü Şirin mesnevisi: Nizami ve Hüsrev-i Dehlevi’nin aynı addaki eserinden ilham alınarak yazılmıştır.Diğer eserlerden farkı;ağırlık merkezi ferhad üzerine kurulmuştur.Hamsesinin dışındadır!!!

*Leyla vü Mecnun mesnevisi: Nizami ve Hüsrev-i Dehlevi’nin aynı addaki eserlerinden ilham alınarak yazılmıştır.38 bölüm , 3622 beyittir.Hamsesinin dışındadır!!!

*Seba-i Teyyare:Behramın cariyesiyle olan macerası anlatılır.Elli bab 5000 beyit.Hamsesinin dışındadır.

*Seddi İskenderi:İskenderi Türk hükümdarı gibi anlatmıştır ve onun şahsında Baykara ve Bediüzzaman’ı anlatmıştır.7214 beyittir.Hamsesinin dışındadır.

*Lisanüt Tayr:Hamse dışında kalan mesnevilerindendir.Konu Attar’ın Mntıkut Tayr adlı eserinden alınmış değişiklikler yapılmıştır.3598 beyittir.

*Nevai’nin eserlerinin önemli bir kısmını da tezkire,hal tercümesi,hatıra türünde eserler alır.Bunlardan Nesayimül muhabbe min şemayimil fütüvve Molla Cami’nin velilerinin hayatlarını ihtiva eden farsça nefehatül min hazaratil kuds isimli eserin Çağatay Türkçesine tercümesidir.

*Mecalisün Nefais:Herat,Horasan ve Azerbaycan’da yaşayan ve çoğu farsça şiir söyleyen 461 şairi ihtiva eden bir eserdir.Türk edb. yazılan ilk şairler tezkiresidir.Esere Fahri Herati ve Sam Mirza farsça Sadıki Kitabdar ise türkçe ekler yazmışlardır.

*Hamsetül Mutehayyirin:Molla Camin’nin ölünü üzerine yazmıştır.

*Dini eserleri olarak Caminin aynı addaki eserinin dörder mısralık kıtalar şeklinde tercümesi olan Çihl hadis tercümesidir.

-Siracül Müslimin:Nevai’nin külliyatı içinde yer alan küçük bir akaid kitabıdır.

-münacaat:Allah’a yakarışı anlatır.

*Muhakemetül Lügateyn:Nevai’nin dil anlamdaki milli şuurunu gösterir.Türkçenin farsçadan üstünlüğü ele alınmıştır.

*Mizanül Evzan:Aruz hakkında bilgiler içerir.

*Mahbubul kulub:Sosyal konulara değindiği ahlak kitabı mahiyetindeki eseridir.

*Nevai’nin diğer eserleri:Risale-i muamma,Nazmul Cevahir,Tarih-i Enbiya,Zübdetün Tevarih,Tarih-i Mülük Acem,Zübdetüt Tevarih.

*Orhan gazi zamanında ilk osmanlı medresesi kurulmuştur.Yıldırım Beyazıd devrinde saray hayatı gelişmiş edebi merkez halini almıştır.

Çelebi Mehmet döneminde yazılan eserler nitelik bakımından orjinaldir.

*Çelebi Mehmet Merzifonda ve Bursa’da medrese kurmuştur.Bursada ki Yeşil medrese’de Molla Hüsrev,Molla Hayali gibi ünlü bilim adamları ders vermiştir.Bursa İznik’in yerini aldı.

*Bu asırda Kültür hareketlerini başlatan koruyup geliştiren türkçenin büyük bir devlet dili olmasına zemin hazırlayan Sultan 2.Murad’dır.

*Osmanlılarda Orhan Gazi’nin İznik’e açtığı medreseyle başlayan ilim faaliyetleri 1.Murad ,Yıldırım Beyazıd,Çelebi mehmet dönemlerinde gelişmiş en dikkate değer gelişme 2.Murad dönemidir.

*Hacı Bayram Veli tarafından Ankara ve çevresinde kurulan ilk türk tarikatı bayramiyye ile Kadiriyye tarikatının bir kolu olan Eşrefiyye 2.murad devrinde kurulmuştur.

*Sultan 2.murad hayratı sevdiğinden dolayı Ebu-l Hayr ünvanını almıştır.Osmanlı hanedanından ilk şiir söyleyen ve şairlere aşırı ilgi gösteren o olmuştur.

*Fatih’in hocaları:Molla Gürani,Molla Hüsrev, Hocazade,Molla Yegan,Sinan Paşa(Tazarruat),devrin en büyük şairi Ahmed Paşa.

*Bu dönemdeki alimler 2 grupte toplanmıştır.

-1.Grup:Sinan Paşa,Molla Lutfi,Hocazade Mustafa,Zenbilli Ali Efendi bunlar oldukça geniş düşünceli alimler topluluğudur.Şeyh Muslihiddin Vefa etrafında birleşmişlerdir.

-2.Grup:Karamani Mehmed Paşa,Hatipzade,Molla İzari,Efdalzade,Ahaveyn diye anılan Karamanlı iki kardeş Ahmed ve Mehmed gibi katı düşünceli alimlerden oluşur.

*Fatih Edebi Münakaşaları severdi.Molla Zeyrek ile Hocazade Mustafa Fatih’in huzurunda Edebi münakaşa yapmışlardır.

*Ünlü Astronomi bilgini Ali kuşcu kendi döneminde İstanbul’a gelmiş Molla Camiyi de davet etmiştir.Ftih döneminin en dikkate değer siması Ali Kuşcudur.Türkistan’dan İstanbul’a gelmesiyle Matematik ve Astronomi gelişmiştir.Ali Kuşcu’nun astronomi alanında en büyük katkılarından biri Semerkand’da matematik ve astronomi okulunun bir ürünü olan Zic-i Ulug Bey’e katkısıdır.2 farsca 7 arapca 9 eser yazmıştır.

-Fatih’in himaye ettiği gayrimüslim filozof:Georgios Amirokis

-Ünlü ressam Bellini’yi İstanbul’a davet ederek kendi resmini çizdirmiştir.

*Tıp sahasındaki önemli isimlerden biri Şerefeddin Sabuncuoğlu’dur.

-Şerefeddin Sabuncuoğlu:Zehravi’nin El Tasrif kitabının türkçe tercümesi olan Cerrahname-i Haniyye’yi yazmıştır.

Zahire-i Harezmşahi’nin Farscadan türkçeye tercümesinin yapmıştır.

Mücerrebname:Kendi tecrübelerine dayanarak yazmıştır.Orijinal bir klinik kitabıdır.

*Altunizade:idrar yolu hastalıklarının tedavisi

*Akşemseddin’in ismi ile şöhret bulan Muhammed Bin Hamza Tıp sahasında 3Türkçe eser yazmıştır.Bunlardan biri Maidetül Hayat(mikroplarla ilgili).

*Eşref Bin Muhammed:Hazainüs Saade Fi Hıfzıs Sıhha tıp konusundan türkçe eserdir.

*Bu dönemdeki diğer hekimler:Hekim Arab,Hekim Hoca Ataullah,Hekim Lari,Yakup Paşa.

*Fatih’in hocalarından olan Hocazade:Tehafütül Felasife’yi yazmıştır.Bu eserde Gazali ile İbn-i Rüşd’ün karşılaştırması yapılmıştır.

*Bu dönemde öne çıkan özelliklerden biri de Eşrefzade İzniki’nin kimya sahasında yazdığı dört eserin de Türkçe olmasıdır.(Mecmuatül Mücerrebat fi Kimya) Eşrefzade yazdığı eserlerle Aşıkpaşazade’nin başlattığı Türkçe kimya kitabı yazma geleneğini sürdürmüştür.

*Fatih’in nişancısı Karamani Mehmed Paşa.Fatih’in ağzından uzun Hasan’a gönderdiği Mektub-ı Mergub çok mükemmeldir bunun sayesinde sadrazam olmuştur.

*Resmi yazışmalarda ve Şahsi mektuplarda kullanılan İnşa üslubu gelişti.

*Fatih devri musikişinasları:Abdülkadir Meragi,devrin üstadıdır.Saray’da Şirmend adında bir Udi ve İshak adında bir Kanuni bulunmaktadır.Abdülkadir Kellati İran’dan Anadolu’ya gelmiş musiki meclislerine katılmıştır.Nahifi mahlasıyla şiirler söyleyen Usta Şems ile birlikte imtihana girip Şiir söylemişlerdir.

*Fatih Dönemi hattatları:Kanuni Sultan devrine kadar bütün hattatların şeyhi olan Şeyh Hamdullah,Padişahın hocası Kazasker Hasan Efendi,Yahya-i rumi ve Ali bin Yahya her çeşit yazıda usta idiler.diğer hattatlar:Abdullah Amasi,Ali Yetim,Bursalı Şeyh Ayas,Amasyalı Celali,Handan,Esedullah-ı Kirmani.

*Bu dönemde 2.Beyazıd’ın oğlu Korkut ve Ahmed ile Fatih’in oğlu Cem Sultan etrafında Edebi topluluk oluşmuştur.

Dört öbek halindeki Şair merkezleri:

1)Adni mahlasıyla şiirler yazan Sadrazam Mahmud Paşa’nın etrafında toplananlar.Karamani Mehmed Paşa,Şükrullah(Behcetüt Tevarih),Enveri(Düsturname),Tursun Bey(Tarih-i ebul feth),Saruca Kemal,Safi mahlaslı Kasım Paşa,Hayati,Halimi(Bahrül Garayip-Lügat Halimi)

2)2.beyazıd’ın Şezadelik yıllarında bulunduğu Amasya’da toplananlar:Abdurrahman Çelebi,Taci Bey,Safi mahlaslı Cezeri Kasımpaşa,Kutbi Paşa,Sinoplu Seyfi,Mihri Hatun,Afitabi,Amasyalı şeyh Hamdullah

3)Konya’da Cem Sultan etrafında toplananlar:Cem şairleri;Kandi,Lali,Sehayi,Sadi,Haydar Çelebi.Türabi,Şahidi,Karamanlı Ayni.

4)Fatih Etrafında toplananlar:Cezerizade Mahmut Vefayi,Molla Lutfi,İlk İstanbul kadısı Hızır Bey inşaları ve şiirleri ile tanınan fatih’in yakın çevresindekilerdir.Melihi,Aşki,Mehdi,Defterdar Şemsi,Kazasker Fenerizade Ali Çelebi Fatih’in daima sohbetinde bulunurlar.Kaşifi,Vahidi ve Sahili’ye özenerek Acemlik iddaasıyla saraya giren Leali,Ulvi,Katibi,Zeynep Hanım.

16.yy

*Son memlük sultanı TUMANBAY

*Kabenin anahtarlarını Selim’e gönderen MEKKE ŞERİFİ 2.BEREKAT

*Fuzuli azeri türkçesini kullanmıştır.

*Fuzulinin türkçe divanını yayımlayanlar ;Ali Nihad Tarlan,Abdülbaki Gölpınarlı,Kenan Akyüz,Sedit Akyüz,Müjgan Cunbur,Süheyl Beken

*Fuzulinin Farsça divanı türkçe divanına göre daha zayıftır.Hasibe Mazıoğlu yayımlamış,Ali Nihad Tarlan türkçeye tercüme etmiştir.

*Farsça divanın başında Hakani’nin bahrül ebrar adlı eserine nazire olarak yazılan enisül kalb  isimli kaside vardır.

*Fuzuli’nin arapça divanı elimizde bulunmamaktadır.Sadıki kitapdar fuzulinin arapça divanı olmadıgını söyler.İlk defa arapça şiirleri Berthels yayınlamıştır.Hamid Araslı ise türkçe çevirilerini külliyat halinde neşretmiştir.

*Leyla vü Mecnun adlı eseri Necmettin Halil Onan,Muhammed Nur Doğan,Hüseyin Ayan yayınlamıştır.Vasfi Mahir Kocatürk eseri nesre çevirmiştir.

*Afyonla şarabın karşılaştırıldığı eser Bengü Bade Şah İsmaile sunulmuştur.Bayezid beng Şah İsmail ise badeyi temsil eder.

*Tercüme-i Hadis-i Erbain manzum kırk hadis tercümesidir.Molla Caminin Hadis-i Erbain adlı eserinin türkçeye tercümesidir.

*Sakiname (Heftcam)  içki meclisi anlatılmıştır.

*Türkçe Mektupları ;Nişancı Celalzade Mustafa Çelebiye Şikayetname,Musul Mirlivası Ahmet Beg’e İlfifatname iştiyakname,Ayas Paşaya Mektup,Kadı Alaüddin’e Mektup,Şehzade Bayezid’e Mektup.

*Rind ü Zahid (Zahid baba , rind ise oğuldur.)

*Hüsnü aşk(Risale-i Sıhhat Maraz-Ruhname) tıbba dair bilgiler.

16.yy Osmanlı Sahası Edebiyatı

*Sesinin güzelliğiyle tanınan ve Yavuz’un istanbula getirdiği kişi HASAN CAN

*Yavuz’un Tebriz’den İstanbul’a getirdiği şahsiyetlerin en önemlisi BEDİÜZZAMAN MİRZA

*Yavuz’un türk sanatkarların üstünlüğünü görmesini sağlayan HAYALİ ÇELEBİ

*Yavuz döneminin nakkaşbaşısı ŞAH KULU

*Yavuzun saltanatı boyunca şeyhülislam olan kişi ZEMBİLLİ ALİ EFENDİ

*Yavuzun mısır seferinde orduda bulunan,bu  devrin tarihini yazan kişi ve eseri ALİ ZÜNBÜLİ EL REMMAL-VAKIAT SULTAN SELİM HAN

*Hint ve Çin denizlerinin haritasını çizip yavuza sunan PİRİ REİS

*Kınalızade Ali Efendi,Nasır-i Tusi ve Devvani’nin Aristocu,Gazzali’nin Tasavvufi ahlakından istifade ederek Ahlak-ı Alayi’yi yazmıştır.

*Selimname yazanlar :İdris-i Bidlisi,Şükri-i Bidlisi,İshak Çelebi,Kemalpaşazade,Sücudi,Muhyi,Keşfi,Hoca Sadeddin Efendi,Süheyli,Edai,Abdülmüteal

*Yavuz;Koca Mustafa Paşa,Dukakinzafe Ahmet Paşa ve Yunus Paşayı idam ettirmiştir.Ahmet Paşayı hançeri ile bizzat vurduğu nakledilir.Tacizade Cafer Çelebi’yi öldürtmüştür.Çoban Mustafa Paşa, hersekzade Ahmet Paşa ve Piri Mehmed Paşa’yı dövmüştür.

*Yavuzun hiddetinden kaçan Şeyh Hamdullah

*Mısır fethi dönüşü yitirilen kitaplar arasından en çok Tarih-i Vassaf’a üzülmüştür.Halimi Çelebi’ye Şemseddin kendisine bir Tarih-i Vassaf yazsın diye emretmiştir.

*Piri Reis denizcilikle ilgili Kitab-ı Bahriyeyi,Seydi Ali reis ise anı ve gezi kitabı olan Miratül Memalik’i Kanuni’ye sunmuştur.

*Çin ile Fas arasındaki şehirlerin İstanbul’a uzaklığını Mustafa İbn Aliyül Muvakkit  İlamül İbad fi Alamil Bidad adlı eseriyle Kanuni’ye sunmuştur.

*Matrakçı Nasuh ;silahçılık,kortografi,topografi gibi alanlarda tanınır.Matrak adlı savaş oyununu icat etmiştir.Silahşördür (Silahi).Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn adlı eserinde reilef tipi kara haritası çizmiştir.Kalem-i divani adıyla yeni bir yazı türü bulmuştur.Harp sanatıyla ilgili Tuhfetül Guzat adlı eseri yazmıştır.Tarih sahasında ise Selimname,Fetihname-i Karabuğdan,Tarih-i feth-i sikloş ve Estergon adlı eserleri kaleme almıştır.Eserlerin hepsi türkçedir.

*Emri Çelebi : Mecmaül Garaib Fil Misaha (pratik geometri alanında türkçe ilk eser)

*Kanuni döneminin göz hastalıklarıyla ilgilenen doktoru : KEHHAL MUSA

*Sinan el Konevi : Kitabül aslil Muaddil adlı eserinde ”sumun el devr” adlı alet tanıtılmıştır.

*Kanuni döneminde İstanbul önem kazanmış;bağdat,konya,bursa,edirne eski önemini kaybetmiştir.

*Baki yetişinceye kadar dönemin en büyük şairi : HAYALİ BEY

*Kanuni’ye şehname’yi yazan: ARİFİ FETHULLAH ÇELEBİ

*Kanuni döneminde mesnevileriyle tanınan kişi : TAŞLICALI YAHYA BEY

*Fevri söylemiş oldugu kızılbaşı adlı beyitiyle Kanuni’den 100 altın almıştır.

*Kanuni’nin oğulları (Şehzade Mustafa-Selim-Mehmed) için sünnetlerinde kaside okuyan kişi RAHMİ

*Para için şiir yazanlar : DERVİŞ SENAYİ-KİREÇCİZADE GUBARİ

*Sultan 2.Selim hiçbir sefere katılmamıştır.Sokullu Mehmed Paşa’yı görevlendirmiştir.

*2.Selim Şeyhi Amidi Süleyman Efendiyi saraya çağırtarak eski  günahlarından tövbe edip içkiyi bıraktığı rivayet edilir.

*2.Selim (Sarı selim) av’a meraklıdır,dindar olduğu için hocalara şeyhlere ilgi göstermiştir.

*2.selim dönemi Musikişinaslar :NİHANİ-DURAK BEY-GÜLABİ BEY

*2.Selim dönemi hanendeler : MİREK ÇELEBİ,KASAPZADE NABİ

*Baki ve Şemsi Ahmed paşa 2.Selimin iltifatını kazanmışlardır.

*Gelibolulu Ali devrin tarihini Künhül Ahbar adlı eserinde dile getirmiştir.

*Tıp alanında cahil hekimler türediği için Hekimbaşı Garraszade Muhyiddin,2.Selim’i uyararak hekimlerin sınava tabi tutulmasını önermiştir.

*Hekim Nidai : Mualece-i Zahmet-i Frenk (frengi hastalığı)

*Sultan 3.Murad devrinde en geniş sınırlara ulaşılmıştır ama duraklama belirtileri başlamıştır.Enflasyon,yeniçeri isyanı,sosyal hayatta bozukluklar,Celali isyanları vs…Bunda en önemli etken sultanın zevk’e düşkün olmasıdır.

*Şiir ve edebiyat saraydan uzaklaşmıştır.Saraya ;Hokkabazlar,Falcılar,Müneccimler,Rüya tabircileri dolmuştur.

*Kanuni’den sonra en çok şiir söyleyen sultandır.Divanı vardır.Mahlası Muradİ.

*Baki,Hoca Sadeddin,Üsküdarlı Haşimi,Subhi,Zekeriya efendi tarafından şiirlerine yapılan açıklamalar küçük bir kitap halinde toplanmıştır.

*Gelibolulu Ali ,meşhur hattat,ressam,nakkaşların tercüme-i hallerinden bahseden Menakıb-ı Hünerveran adlı eseri yazmıştır.

*Emir mehmed ibn Emir , Amerika kıtası hakkında Kitab-ı iklim-i cedit adlı eserini yazmıştır.Müteferrika tarafından bu eser Tarih-i Hind-i Garb adıyla basılmıştır.

*Klasik islam astronomisinin son büyük temsilcisi : TAKİYÜDDİN RASİD

*Malikil Memalikil Arap vel Acem : Yavuz Sultan Selim

*Kemalpaşazade ,Yavuz’un emriyle İbni Tagribirdi’nin Nücumuz Zahire adlı tarihini tercüme etmiştir.

*Nazire Mecmuaları yazanlar : Eğridirli Hacı Kemal,Edirneli Nazmi,Pervane Bey.

ZATİ(İvaz)

*Çizmecilik ve Remmallikle uğraşmıştır.

*2.Beyazıd ona bir mansıb verilmesini emretmiştir ama sağır olduğu için bu gerçekleşmemiştir.

*Yavuz taht’a geçince ona cülusiye sunmuş ve Bursa-Balıkesirde iki köyün geliri Zati’ye verilmiştir.

*Kanuni’nin oğlu Şehzade Mehmed için Divan sunmuş ama beğenilmemiştir.

*Cenazesi Aşık Çelebi ve Yahya Bey gibi dostları taradından kaldırıldı.

*Şiirleri genellikle aşıkane’dir.Rindlik te şiirlerinde önemli bir konu olarak işlenmiştir.Şiir nazmederken Ahmed Paşa ve Necati Bey gibi titiz davranmamıştır.Herşeyi yazmıştır.

*Ahmed Paşa ve özellikle Necati Bey’den etkilenmiştir.Figani,Celili,Helaki,Hayali,Baki,Enveri gibi şairler üzerinde etkili olmuştur.

*Divanındaki gazeller;A.Nihad Tarlan,Mehmed Çavuşoğlu ve M.Ali Tanyeri tarafından neşredilmiştir.

*5000 beyitten fazla olan Şem ü Pervane mesnevisi,Edirne Şehrengizi ve devrin önde gelenleri arasında geçen nükteleri,meslek erbabını tanıttığı letaif adlı eseri vardır.

HAYALİ BEY

*Asıl adı Mehmed lakabı Bekar Memidir.Çocukluğunda Bostan ve Gülistan’ı okumuştur.

*Baba Ali Mesti Acemi adlı bir dervişin tarikatına girmiştir,şiirde ilerlemesini sağladı.

*Şiirleriyle Defterdar İskender Çelebi ve Sadrazam İbrahim Paşa’nın dikkatini çekti.

*Gazali Deli Birader ile rodos seferine katıldı.

*Fuzuli ile tanışmıştır.Sultanüş Şuara,Meliküş Şuara,Hayali-i Meşhur ve Rumili şairlerine serdar olarak tanınır.

*Necati’nin yolunu takip ederek atasözü ve deyimleri sıklıkla kullanmıştır.

*Şiirlerinde Usuli ve Hayreti’nin üslubu hissedilir.

*Zati,Yahya Çelebi ve İshak Çelebi gibi usta şairleri geride bırakmıştır.

*Tek eseri Divan.A.Nihad Tarlan yayımlamıştır.Cemal Kurnaz tahlili çalışma yapmıştır.

*Bazı şiirlerini bir araya getirerek Gül ü Sadberg adında şiir mecmuası  oluşturmuştur.

BAKİ

*Serrac çıraklığı yapmıştır.Ahaveyn (Karamanani Ahmed-Mehmed) kardeşlerden ve kadızade şemseddin Ahmed gibi alimlerden ders almıştır.

*Ders arkadaşları arasında ;Nevi,Edirneli Mucdi,Hoca Sadeddin,Üsküplü Valihi ve Karamanlı Muhyiddin vardır.

*Şiirden ve şairden hoşlanmayan Rüstem Paşa’nın yerine Semiz Ali Paşa’nın geçmesiyle yıldızı parladı.

*Yıllarca arzu ettiği Şeyhülislamlık makamına gelemeden vefat etti.Cenaze namazı Fatih camiinde Sunullah Efendi tarafından kıldırıldı.

*Bakinin şiirlerinde ;ses,türkçeye hakimiyet ve tasvir güçlüdür.Sultanüş Şuara’dır.

*Kanuni mersiyesinde,kasidelerinde Mehter Musikisi hissedilir.

*Türkçenin aruz kusurlarına asgariye indirmiştir.

*Asıl şöhretini kavuşturan Türkçe Divanıdır.Ahmed Efendi,Nüzhet Ergun ve Sabahattin Küçük yayımlamıştır.Rudolf Baki’nin sadece gazellerini neşretmiştir.

*Sokullu Mehmed Paşa’nın emriyle arapçadan cihatın faziletlerine dair olan Ahmed b.İbrahim’in Meşairül eşvak Mesariül uşşak adlı eserini Fezailül Cihad adıyla,siyere dair olan İmam Şihabüddin Kastalani’nin El Mevahibül Edünniyye Ahmeddiye adlı eserini Mealimül yakin fi Siretül Seyyidül Mürselin adıyla,Mekke tarihinden ve osmanlı sultanlarını orada yaptırdığı eserleden bahseden Kutbeddin Muhammed Mekki’nin El ilam fi Ahvali beledillahı Haram adlı eseri Fezailül Mekke adıyla tercüme etmiştir.

NEVİ(YAHYA)

*Sultan 3.Murad tarafından şehzadelerin hocalığına getirilmiştir.3.murad Nevi’yi görünce hep ayağa kalkmış ona saygı göstermiştir.

*Zühd ve Takva sahibidir.Sarhoş Bali Efendi,Kurd Mehmed Efendi ve Şeyh Şaban Efendi gibi mürşitlerle tasavvuf yoluna girmiştir.Rind mizaca sahiptir.

*Manzum ve mensur 46 eser yazmıştır.Mürettep divan,Manzum Kırk Hadis Tercümesi,Sarhoş Bali Efendi’nin telkini ile yazdığı ilahi aşk’ı konu edinen Hasbi Hal mesnevisini yazmıştır.

*Şaban Efendi’nin yönlendirmesiyle Muhyiddin Arabi’nin Füsüsul Hikem’ini Keşfül Hicab min Vechil Kitab adıyla tercüme etmiştir.Tercüme 3.Murad,Zeyrek Ağa ve Şaban Efendi’nin yardımlarıyla tamamlanmıştır.Cenedi,Davud-ı Kayseri ve Mola Cami’nin eserlerinden istifade edilerek yazılmıştır.Hz. Adem’den Hz.Peygambere kadar gelen 27 peygamberden dolayı 27 fasıl olarak düzenlenmiştir.

*En çok tanınmış eseri Sultan 3.Murada takdim edilen tarih,hikmet ,astronomi,kelam,tıp,gemicilik,fal ve rüya tabirleri alanındaki Netayicül Fünun adındaki ansiklopedik kitabıdır.

*Gazzaliye atfolunan Yevakitül Ulüm Abdurrahman-ı Bistani’nin Fevaih-i Mıskiyyesi ve Lutfi Tokadi’nin Mevzuatül Ulum adlı eserlerinden faydalanılarak yazılmıştır.İlimler önce tarif edilmiş tanıtılmış sonra örneklerle açıklanmıştır.

*Önemli mensur eserlerinden olan Neva-yı Uşşak Sinan Paşa’nın Tazarruname’de kullandığı üsluba yakın bir üslupla yazılmıştır.

*Divanı Karamani Mehmed Efendi için hazırladığı Iydiyye ile başlar.Şehzade Mehmed’in sünnet düğünü için yazdığı Suriyye kasidesi önemlidir.

*Mecazi aşk’ı tasvir ve tarif için müsemmen şeklinde yazdığı bir şiiri çok önemlidir.

*Şehzadelerin idam edilmelerine üzülüp mersiye yazmıştır.

*Reisül Küttap Hamza Bey’den at talep etmek için 17 beyitlik kaside yazmıştır.

*Gazellerinde Baki ile aynı değerdedir.

*Divanını Mertol Tulun ve M.Ali Tanyeri yayınlamıştır.

LAMİ(MAHMUD)

*Nakkaştır.Bursa Yeşil Cami ve türbesinde nakkaşlık yapmıştır.Ömrü Bursada geçmiştir.

*Hayatı boyunca resmi bir vazife kabul etmemiştir eserlerinden kazandığı parayla geçinmiştir.

*Molla Cami’den tercüme olarak Şevahidün Nübüvve adlı siyer kitabı ve Fettah-ı Nişaburi’den tercüme ederek Yavuza sunduğu Hüsn-ü Dil ilk eserlerindendir.

*Ferhadname’yi Yavuza sunmuş ve karşılığında salyane olarak köy verilmiştir.

*Fahri Cürcani’den çevirdiği Vis ü Ramin adlı mesnevisi İbrahim Paşa’ya sunmuş karşılığında 20 akçe almıştır.Divanlarından birini de Paşa’ya sunmuştur.

*Molla Cami’nin Nefahatül Uns adlı eserini anadoluda yaşayan sufilerin hal tercümelerinden de ekleyerek tercüme etmiştir.Eserin tamamlandığı gün Belgratın fethine denk geldiği için eserin adını Fütuhul Mücahidin koymuştur.

*Kanuni’nin bursaya geleceğini duyunca Şehrengiz-i Bursa’yı yazıp Kanuniye sunmuştur.Vamık u Azra,Şem ü Pervane ve İbretnameyi de Kanuniye sunmuştur.

*Kanuni’nin tercümesini istediği Unsuri’nin Vamık u Azrası 6 ayda tamamlanmıştır.

*İnsan ve hayvan mukayesesini konu edinen Şerefül İnsan adlı eseri kaleme almıştır.

*Molla Caminin eserlerini tercüme ettiği ve Nakşi tarikatı mensubu olduğu için Cami-i Rum olarak anılmıştır.

*Leyla vü Mecnun ve Yusuf u Züleyha gibi hikayelere değil fazla tanınmayan Vamık u Azra,Vis ü Ramin,Selman ü Absal gibi eserleri tercüme etmiştir.

*Gelibolulu ali onun eserlerini ham koparılmış meyveye benzetir.

*Ona göre nesir ne kadar güzel söylenmiş olursa olsun şiir kadar etkili olamaz

*Mürettep divanın başındaki dibacede poetikasını dile getirmiştir.Şiir yazmayı öğretir.Ayrıca Yavuz övgüsünde yazdığı kaside lafız sanatlarının uygulamalarını gösterir.

*Divanı üzerine H.Bilen Burmaoğlu tarafından doktora çalışması yapılmıştır.

*Diğer eserleri ;Mevlid,Makteli Hüseyin,Münazara-i Bahar Şita,Heftpeyker,Fal Risalesi…

KEMALPAŞAZADE(İBNİ KEMAL)

*Genç yaşlarında Kuran ve lügat ezberlemiştir.

*İlime girmesinde önemli sebep ;Sultan Bayezid’in Filipe medresesi müderrislerinden Molla Lutfi’ye gösterdiği saygıdır.Askerlikten ayrılıp ilme girmiştir.

*Müeyyedzade’nin padişaha tavassutu ile kendisine 30.000 akçe ihsan edilerek İdris-i Bitlisi’nin Farsça kaleme aldığı Heşt Behişt adlı osmanlı tarihini Türkçeye çevirmekle görevlendirilmiştir.

*Tefsir,fıkıh,hadis,tarih,lügat gibi alanlardan 200 den fazla eser vermiştir.

*Eserleri;Tevarih-i Al-i Osman,Divan,Yusuf-u Zeliha mesnevisi,Dakaikül Hakayık (farsça 423 eş anlamlı kelime incelemesi),farsça Nigaristan (Gülistan’a nazire) Şeyhülislam yahya türkçeye tercüme etmiştir.

FİGANİ(RAMAZAN)

*Katiplik mesleğinden kurtulamamış ve şiirle yeterince uğraşma imkanı olmamıştır.

*Asıl ününü Kanuni’nin şehzadelerinin sünneti için yazdığı Suriyye kasidesiyle sağlamıştır.

*Sadrazam İbrahim Paşa’ya putperest demiştir.Bunun üzerine Figani idam edilmiştir.

*İlk şiirlerinde Hüseyni daha sonra ise Figani mahlasını kullanmıştır.

*Nati ve Priştineli Nuhi ile birlikte İstanbulun eğlence yerlerinde gezmiş,gazeller söylemiştir.

*Atasözü ve deyimleri ustaca kullanmıştır.

*Divançe ;Abdülkadir Karahan neşretmiştir,Gülşen Ozan tahlili çalışma yapmıştır.

MUHİBBİ(SÜLEYMAN)

*Seferde ölen 4.osmanlı padişahıdır.Siget’in muhasarası sırasında iç kalenin fethini göremeden hasta yatağında vefat etmiştir.

*2.Muradla başlayan şair osmanlı padişahlarının beşincisidir.

*Osmanlı edebiyatında çoğu gazel olmak üzere 3000 civarında şiiriyle en hacimli divanlarından birini vermiştir.

*Pür-gur niteliğinde bir şairdir.(Sürekli yazıp söyleyen)Ama özensiz değildir,hayaller,söz oyunları güçlüdür.Sade yazmaktan ve kahramanlık şiirleri yazmaktan hoşlanır.

*Arapça,Farsça ve Türkçe şiirleri vardır.Çağatayca da biliyordu.

*Farsça Divan;Coşkun Ak tercümesiyle birlikte yayınlamıştır.

*Türkçe Divan;Coşkun Ak ve Vahit Çabuk neşretmiştir

*Ahdi onun türkçe ve farsça şiirlerini övmüştür ve çok beğenildiğini ifade etmiştir.

HUBBİ HATUN(AYŞE)

*Zeynep Hatun ve Mihri hatundan daha üstün görülür.

*Erkek arslan arslan dişi arslan arslan değil mi ? sözünü söylemiştir.

*Hacmi 3000 beyitten fazla Cemşid-u Hurşit mesnevisi yazmıştır.

*Sultan 3. Murad’ın eserine nazire yazmıştır ve bu yazdığı nazire Sultan Muradın eserinden daha çok beğenilmiştir.(Arapça-Türkçe mülemma gazel)

*İmadül Cidad;Müjgan Cumbur tarafından ilim alemine tanıtılmıştır.Seferdeki gazilerin hayır dualarını almak için 3 günde tamamlanmıştır.Gazel nazım şekliyle yazılmıştır.

*Genellikle Gaza,kahramanlık,gazilik ve cihad şiirleri yazmıştır

AGEHİ(MANSUR)

*Şiirlerini divan olarak toplamamıştır.Şiir mecmualarında şiirlerine rastlanılır.Nazma hakim,ince zekalı,kudretli bir şairdir.

*Ona asıl şöhretini Piyale Paşa’nın hizmetinde bulunmuş olduğu zaman yazdığı gemicilikle ilgili kasidesi kazandırmıştır.Mahalli unsurlar vardır,aşıkane duygular denizcilik terimleriyle anlatılmıştır.31 beyittir.Çok sayıda nazire yazılmıştır.Yazılan manzume ve tahmisleri A.Tietze yayımlamıştır.

*Sigetvar kalesinin fethini konu edinen Fetihname-i Kala-i Sigetvar adlı eserini Sokullu Mehmed Paşa’ya sunmuştur.

*İmam Gazzali’nin menkıbelerini anlatan Menakıb-ı İmam Gazali adlı mensur eseri vardır.

FEVRİ(AHMED)

*Aslen hristiyan iken rüyasında Muhyiddin Arabi’yi görüp müslüman olmuştur.

*Kanuni’nin İran’a üçüncü gidişinde fetih gerçekleşecek demiştir.Yazdığı beyti çok beğenilmiştir.

*Zamanın Şeyhülislamına sunduğu Arapça bir kaside ile ustalığını ispat etmiştir.

*Çok kolayca ve süratle şiir yazıp söylediği için mahlası Fevri’dir.

*Mürettep Divanı ile Arapça-Farsça şiirleri vardır.

*Kanuni’nin divanı Fevri tertip etmiştir.

*Fevri’nin şiir mecmualarında bulunan şiirlerini A.N.Tarlan yayımlamıştır.Mehmet Kalpaklı doktora çalışması yapmıştır.

CELİLİ(ABDÜLCELİL)

*Efe ve Yani gibi meyhanelerdeki şiir sohbetlerinde bulunmuştur.

*Kendisine verilen altın sayısı Rüstem paşa tarafından düşürülünce kimseyle konuşmaz,sürekli surat asar, başına kocaman bir sarık takar dolaşırmış.

*Aşık Çelebi birgün hamamda karşılaştığı Celili ile konuşarak onun eserlerini öğrenmiştir.

*Yavuz için Hüsrev-i Şirin ve Leyla vü Mecnun nazmetmiştir.

*Gazellerini Gül-i sad berg-i Bi Har (yüz yapraklı dikensiz gül) adı altında bir araya getirmiştir.Hamsesini meydana getiren mesnevilerdendir

*Türk edb. tarihinde Ali Şir Nevayi,Hamdullah Hamdi,Behişti’den sonra 4.hamse sahibidir.

*Hecrname ve Mehekname mesnevilerini yazmıştır.Mehekname;altın,gümüş ve mihenk taşı arasında geçen alegorik bir mesnevidir.

*Ahdi’nin bahsettiği Yusuf u Züleyha mesnevisi Agah Sırrı Levend Kütüphanesindedir.

*Divanının tek nüshası Bibliothuque Nationale’de bulunmaktadır.

*Şehname tercümesi ele geçmemiştir.

*Genç yaşta cinnet geçirip ömrünün büyük bir kısmını meczup bir şekilde tamamlamıştır.

MUİDİ

*Aşık Çelebiye göre Muidi sürekli yazıp söyler,dünyada başka kimse yokmuşcasına davranır,Mahzenül Esrar bahrinde bir Vamık u Azra’sı olduğunu bildirir.

*3 Ciltlik Divanı vardır.

*Hamsesi vardır.

*Eserleri rağbet görmemiş ve beğenilmemiştir.

*Şem ü Pervane,Gül ü Nevruz,Hüsrev ü Şirin,Vamık u Azra gibi eserlerinden sadece Şem ü Pervane günümüze kadar ulaşabilmiştir.

*Miftatüt Teşbih adlı eseri edebi sanatlara ait bir risaledir.Bu eserinde ayrıca ilmiye mesleğini terkedince yaşadığı başıboşluğu anlatmıştır.Müellifin bu risalesindeki ifadelere göre Işk-Efza ve Leyla vü Mecnun adlı eserleri de vardır.Bunlar muhtemelen kaynakların bahsedip ismini belirtmedikleri 7 kitapdan ikisinin adı olmalıdır.

BASIRİ(AHMED EBUL MEALİ EL MURTAZA)

*Abraş hastalığından dolayı Alaca Basıri diye anılır.

*Heratta Ali şir Nevai,Cami,Mirza Hüseyin ve Binayi ile buluşmuştur.

*Nevai, Basıri adına bir muamma yazarak onu çevresine tanıtmıştır.

*Nevai ve Cami’nin kitapları,gazelleri,siparişnameleri olduğu halde 2.Beyazid devrinde Anadoluya gelmiştir.

*Tezkirelerde nüktedanlığı üzerinde durulmuştur.Nükteleri genellikle Hezl ve Hiciv özelliği gösterir.Kaba ve kırıcı değildir.Dinleyenlere zevk verir.

*Devrinde özellikle latifeleri ve tarihleri ile tanınır.Başlangıçta anadili olan Azeri Türkçesiyle yazmıştır daha sonra İstanbul Türkçesini kullanmıştır.

*Türkçe yazan Osmanlı Şairlerinin üslubunu benimsemiştir.

*Zati,Kandi ve Keşfi ile görüşüp dostluk kurmuştur.

*Anadolu’ya Nevai’nin şiirlerini getirmiştir.

*Türkçe Divanının nüshasına henüz rastlanılmamıştır.Türkçe şiirleri toplu halde Farsça Divanının sonunda yer almaktadır.Türkçe şiirleri Ahmet Kartal tarafından yayımlanmıştır.

*Farsça Divanının tek nüshası şairin kendi hattı ile yazılmıştır.Süleymaniye Kütüphanesindedir.Divanı üzerine Fikret Sarısoy yüksek lisan tezi hazırlamıştır.Divandaki kasidelerden 11 tanesi 2.Bayezid’e,3 tanesi Yavuz’a,1 tanesi de Kanuni’ye yazılmıştır.

*Farsça ve türkçe şiirlerinde aşk ve tasavvuf önemli bir yer tutar.Bir de Letaif adlı bir eseri vardır.

CİNANİ(MUSTAFA)

*Cilaul Kulub adlı mesnevisinin sonunda mahlasının Cinani olduğunu belirtmiştir.

*Türkçe,Arapça ve farsça şiirler yazmıştır.Hat sanatıyla ilgilenmiştir.Nazım ve nesri sağlam kıymetli orjinal bir şairdir.

*Türkçe Divanı Cihan Okuyucu yayımlamıştır.

*Diğer eserleri;Riyazül Cinan ve Cilaul Kulub isimlerinde iki mesnevi ile BedayiuL Asar adında mensur hikaye mecmuası vardır.

BU ASRIN DİĞER ŞAİRLERİ

Ahi,Nihani,İshak Çelebi,Hayreti,Behişti,Usuli,Şahidi,Zaifi,Aşık Çelebi,Yahya Bey,Enveri,Fedai

DİNİ TASAVVUFİ AHLAKİ MESNEVİLER

*İbni İsa-yı Saruhani:Şerhül Esmaül Hüsna(Allahın 99 ismi)

*Lami Çelebi:Şerh-i Safi(Allahın 99 ismi)

*Bursal Derviş Subhinin de bu türden bir manzumesi vardır.

*Merdumi Abdulselam Efendi:Tuhfetül İslam(40 ayet ve 40 hadis)

*Hakani:Tercüme-i Hadis-i Erbain(Cami’den tercüme,Hz. Peygamberin doğum gecesinde tamamlanarak Cıgalazade Yusuf Paşaya sunulmuştur,Hadisler ve açıklamalı hikayeleri)

*Kastamonulu Latifi(Manzum 100 hadis tercümesi)

*Sirozlu Hüseyni:Camiul Envar Ala Tefsirül İhlas(İhlas suresi tefsiri)

Camiun Nesayih(Muhammediye tarzında)

Dürri Meknun(Kuran kıraatiyle ilgili,Kaside-i Cezeriden alınmıştır)

*Mevlid yazan şairler:Emiri,Visali Ali Çelebi,Hevayi,Şahidi,Muradi,Edirneli Abdülkerim Efendi,Keşfi,Muhibbi,Zati,Şemseddin Sivasi,Ubeydullah Dede.

*Zaifi:Gazavatün Nebi(Peygamberlerin savaşlarını konu alır)

*Hakani:Hilye-i Saadet(Hz.Peygamberin güzellikleri anlatılmıştır,Cıgalazade Yusuf Paşaya sunulmuştur,Yararlandığı kaynakları belirtmiştir,Numan Külekçi-İskender Pala yayımladı)

*Şemseddin Sivasi:Süleymaniye(Hz. Süleymanın hayatı Kurandan yola çıkarak anlatılmıştır)

*Şemsi Ahmed Paşa:İtikad-name(Kabir ve ahiret hayatıyla ilgilidir)

Şurutüs Salat(Abdest ve namazın farzları)

*Kemalpaşazade:Şurutüs Salat Tercümesi

*Bu dönemde Nizami’nin Mahzenül Esrar adlı eserine benzer mesneviler kaleme alınmıştır)

*Taşlıcalı Yahya:Gülşen-i Envar(Hamsesinin son mesnevisidir,Nizami’nin mesnevisinnde görülen önce makale sonra hikaye düzeni bu mesnevide görülmez,Muhteva bakımından Bursalı Rahminin Gül ü Sad Berg adlı mesnevisine benzer,İbrahim Doğanyiğit ve Bekir Kayabaşı yüksek lisans tezi hazırlamıştır)

*Azeri:Nakş-ı Hayal(Cinani’nin teşvikiyle yazılmıştır,mesneni,besmede,hamdele ve 26 makaleden oluşur,Nizami’nin açtığı yolun faydalı olduğunu görmüş ve Anadoluda bu yolda eser verme ihtiyacı hissetmiştir,Nizami’nin Mahzenül Esrarını-Cami’nin Tuhfetül Ahrarını-Hüsrev-i Dihlevi’nin Matlaul Envarını ve Kemal Hocendiyi örnek alarak yazmıştır)

*Cinani:Riyazül Cinan(Siyasi ve Genel ahlaka ait didaktik mesnevi,milli ve folklorik konular,Nizami-Cami ve Nevai hakkında takdirlerini ifade etmiştir,20 nasihat(ravza) ve 20 hikayeden oluşur,Mahzenül Esrara naziredir,Camiden etkilenmiştir)

*Ali:Tuhfetül Uşşak(Nizami’nin Mahzenül Esrarına farklı vezinle yapılan tek nazire,Diğerleri Seri bahri Müfteilün Müfteilün Failün bu eser Remel bahri Feilatün Feilatün Feilün,Eser daha çok Caminin Tuhfetül Ahrarına benzer,Emir Hüsrevi’in Matla-ul Envarı-Hacu-yı Kirmaninin Ravzatül Envarı-Nevayi’nin Hayretül Ebrarı,Caminin Tuhfetül Ahrarı gibi 20 makale 20 hikaye esasına dayanan Tuhfetül Uşşak işlenilen konularf bakımından ise Hayali,Azeri ve Cinani’nin eserlerinden etkilenilerek yazılmıştır)

*Bursalı Rahmi:Gül ü Sad Berg(Nizami’nin Mahzenül Esrarına nazire,Muhteva bakımından Tuhfetül Ahrarla ortak konulara sahiptir,Rahmi bu eseri rüyasında Cami’yi gördüğü için yazmıştır,

*Emiri:Gülşen-i Raz(10 makale),Sohbetname(10 sohbet)

*Taşlıcalı Yahya:Usülname(12 makam 7 şube)

·         Bu eserler bölümlerinin sayısı ve vezinleri bakımından Mahzenül Esrara benzemez ancak bölümlerden oluşması itibariyle bir benzerlikleri vardır.

·         Bu dönemde Sadi’nin Gülistan ve Bostan adlı eserleri de nazmen tercüme edilmiştir)

*Zaifi:Kitabı- Nigaristan ve Hadika-i Sebzistan(Gülistanın türkçe manzum tercümesi)

Kitabı- Bostan-ı Nesayih(Attarın Pendnamesinin türkçeye nazmen tercümesidir)

Bağ-ı Behişt(Bostanın türkçeye manzum tercümesi)

*Huzuri:Esrarname(Attarın Esrarname adlı eserinin türkçeye nazmen tercümesi)

*Edirneli Nazmi:Pend-i Attar Tercümesi(Attarın Pendnamesinin türkçeye nazmen tercümesi)

*Emre:Pendname(Attarın Pendnamesinin türkçeye tercümesi,Müellifin diğer isimleri Makali,Said,Cevri,Attarın Pendnamesine yapılan tercümelerin en çok okunanıdır ve en çok kütüphanelerde bulunanıdır)

*Zaifi:Gülşen-i Simurg(Attarın Mantıkıut Tayr adlı eserinin tam ve manzum tek tercümesidir)

*Derviş Şemseddin ŞEMSİ:Deh-Murg(Attarın Mantıkut Tayr adlı eserine benzer yazılmıştır,10 kuşun konuşmalarına yer verilmiştir,saf türkçe ifadeler vardır)

*Şahidi:Gülşen-i Vahdet(Attarın Mantıkut Tayr adlı eserine benzer,ama kuşların yerini insan yüzündeki unsurlar almıştır,rind-zahid münakaşası vardır,Rumcaya tercüme edilmiştir,Abdülkadir Bağdadi ve Eğribozlu Ahmed Selami arapçaya tercüme etmişlerdir)

*Arifi:Ravzatül Tevhid( Attarın Mantıkut Tayr adlı eserine benzer,Hümanın durumu anlatılır,Meclis vardır,ilahiler vardır)

*Şemseddin Sivasi:Gülşen-i Abad(Çiçeklerin karşılıklı konuşmaları,Bu nitelikte yazılan başka eser yoktur çok orijinaldir,Şeyh Galibin Hüsn-ü Aşkta kullandığı üslubun ilk örneklerindendir,Allahın kudretini çiçeklerle gösterir gül:Kutbül aktab(Hz. Peygamber) diğer çiçekler ise ricalül gayb)

İbretnüma(Attarın ilahinamesinin muhtasar tercümesi,ibret bölümleri vardır,padişahın oğullarının sorduğu sorular ve cevapları vardır,yaşlı bir kadının valiyi padişaha şikayet etmesi de bu eserde ele alınmıştır)

Heşt Bihişt(Adalet,cömertlik,ilim ve manevi zenginlik hususları 4 makamda anlatılmıştır)

*Şahidi:Gülşen-i Tevhid(tamamı 6 cilt olan mesnevinin her cildinden 100er beyit seçilip her beytin şerh edilmesiyle oluşturulmuştur,Şahidi’nin ifadesine göre aşıklar arasında can bulup canların gıdası haline gelmiştir,Mevlananın ağzından söylenmiştir)

*İbrahim-i Gülşeni:Masdar-ı Manevi(Mevlananın mesnevisine nazire,40000 beyit)

diğer eserleri:Razname-Pendname-Simurgname-Kıdemname

*Güvahi:Pendname(Başından geçen olayları ve çevresinde gördüğü olayları anlatmıştır,atasözleriyle öğütler vermiştir)

*Azmi Efendi:Pendname(vasiyetname türünde)

*Taşlıcalı Yahya:Gencine-i Raz(Caminin Subhatül Ebrarına nazire olarak yazılmıştır,didaktik eser)

*Gubari:Şebistan-ı Hayal(farsça olarak kaleme alınmıştır,tasavvufi aşk anlatılmıştır,Fettahinin eserine naziredir,hece sırasına göre şiirler vardır)

*Şahidi:Gülşen-i Esrar(Mevlevilik konusunda bilgiler vardır,Okuyanların kendisine dua edeceğini ümit etmiştir,tamamen tasavvufidir,Yahudilik-Hristiyanlık-Müslümanlık işlenmiştir,Peygamber kıssaları vardır,Divan-ı Kebirden tazminler vardır)

Işkname(Sultan Velede ait olarak basılmıştır ama aslen Şahidiye aittir)

*Cinani:Cilaul Kulub(ağır bir eserdir,ayet ve hadislere sık sık yer verilmiştir)

*Gelibolulu Ali:Riyazus Salikin(Allahın kudreti-mirac olayı işlenmiştir,ravzalar halinde yazılmıştır)

*Beyazıd-ı Rumi:Sırrı Canan(Muhyiddin Arabi’nin fususül Hikem adlı eserine haşiye olarak yazılmıştır,vahdet-i vücut inancına bağlı didaktik eser)

*Behişti:Heşt Behişt(her bölüm behiştler halinde ele alınmıştır)

*Üsküplü Ata:Tuhfetül Uşşak(Katibi’nin Dehbab(tecnisat) adlı eserine naziredir,Emir Buhari ve Abdullah İlahi gibi nakşi tarikatı önderleri övülmüştür,Ahmet Yeseviye olan sevgisini göstermiştir)

*Gubari:Menasikül Hacc(Zindanda iken yazmıştır,Bilinen ilk manzum hac kılavuzu)

AŞK MESNEVİLERİ

Leyla vü Mecnun,Yusuf u Züleyha,Hüsrev ü Şirin gibi türlerin yanında yeni türlerde kaleme alınmıştır.

*Ahi:Hüsrev ü Şirin(Tamamlanamamıştır bunun çeşitli sebepleri vardır;İhmalkarlık,Peygamberin mektunun yırtılması ve bunun caiz olmadıgı için vs…Şeyhi’nin Nizami’den aynı adla terücme ettiği mesnevisine nazire olarak yazılmıştır,Fırat-Dicle gibi yer isimleri ve mahalli unsurlar vardır

Hüsnü Dil(Hüsrev ü Şirini yarım bıraktıktan sonra bazı beyitleri bu eserinde kaleme almıştır)

*Celili:Hüsrev ü Şirin(Yavuzun daha Emir Hüsrev,Cami,Nevayi tarafından nazmedilen Hüsrev ü Şirin gibi bir kitap aradığını öğrenince bu eseri yazmıştır)

*Arif Çelebi:Hüsrev ü Şirin(Tezkirelerde kayıtlı değildir sadece Ahdi onun Hüsrev ü Şirin yazdığını söylemiştir)

*Latifi:Ferhadname(Kastamonulu Sani’nin Şirin hikayesini nazmederek oluşturulmuştur)

*İmamzade Ahmed:Tarih-i Al-i Selçuk,Hüsrev ü Şirin,Şah u Geda.

*Halife:Hüsrev ü Şirin

*Mahvi ve Hatifi:Hüsrev ü Şirin,Leyla vü Mecnun mesnevilerine türkçeye tercüme etmişlerdir.

*Celili:Leyla vü Mecnun(tek nüsha bibliotheque nationalede bulunmaktakdır,Esas olarak Nizami’yi almış ve Hatifi’den faydalanmıştır ayrıca Hüsrev ve Cami etkisi de görülmektedir.

*Sevdai:Leyla vü Mecnun(Cambridge kütüphanesindedir,Hatifi’den faydalanmıştır)

Divan(Şehzade Korkut için yazmıştır)

*Larendeli Hamdi:Leyla vü Mecnun(İlk defa A.N.Tarlan bahsetmiştir,Süleymaniye Kütüphanesindedir,Nizamiyi esas almış Hatifiden de faydalanmış,Masal niteliği vardır)

*Salih:Leyla vü Mecnun(Hatifi’yi örnek almış Hüsrev ü Dihleviden de yararlanmıştır,Oğlunun ölümüne duyduğu acı nedeniyle 40 günde tamamlanmıştır)

*Halife:Leyla vü Mecnun(Arkadaşlarının teklifi üzerine yazmıştır)

Bu asırda aşk mesnevileri içerisinde en çok Yusuf u Züleyha yazılmıştır!!!

Kuran-ı Kerimde Ahsenül kasas(kıssaların en güzeli)diye bahsedilmesi bunda etkilidir.

Eserleri elimizde mevcut olan Yusuf u Züleyha yazarları:Kemal Paşazade,Taşlıcalı yahya,Celili,Şerifi,Gubari,Abdurrahman

Eserleri elimizde mevcut olmayan Yusuf u Züleyha yazarları:Likai,Nimetullah,Halife,Kami Mehmed,Ziyai Yusuf,Şikai,Manastırlı Kadı Sinan,Hevai Mustafa

Taşlıcalı Yahya:Yusuf u Züleyha(Bu asrın en meşhur Yusuf u Züleyhasıdır,Mehmet Çavuşoğlu yayımlamıştır)

*Kemal Paşazade:Yusuf u Züleyha(Züleyhanın dilinden söylenmiş gazeller vardır)

*Şerifi:Yusuf u Züleyha

*Gubari:Yusuf u Züleyha

Bu asırda işlenen aşk konulu mesnevilerden biri de Mihr ü Mah’tır.

Gelibolulu Ali:Mihr ü Mah(Yaşadığı aşk macerasının etkisiyle yazılmıştır,Zeyreki tarafından farsçaya tercüme edilmiştir,Adana valisi Piri Mehmed Paşa’ya sunulmuştur)

*Kıyasi:Mihr ü Mah

*Gelibolulu Ali:Mihr ü Vefa(Mustafa Çelebinin eserinin taklidi sayılmamasını ister)

*Haşimi:Mihr ü Vefa

*Harimi:Mihr ü Vefa

*Mustafa Çelebi:Mihr ü Vefa

*Müniri İbrahim Çelebi:Mihri Müşteri(Assardan tercüme etmiştir)

*Riyazi:Mihri Müşteri(Eserin geri kalanını Haleti Tercüme etmiştir)

*Molla Maşizade Fikri Derviş:Mihri Müşteri

*Ümmülved Zade:Mihri Müşteri

*Abdi:Cemşid u Hurşit(Çin şahının oğlu Cemşid ile Rum Kayserinin kızı olan Hurşid arasındaki beşeri aşk konu edinilmiştir,Selmanın mesnevisine mülhem olarak yazılmıştır)

*Hubbi Ayşe Kadın:Cemşid u Hurşid

*Abdi:Gül ü Nevruz(Nüzhetname-i Abdi) Hacunun eserinin tercümesidir)

Niyazname-i Sad-u Hüma(beşeri aşk konu edinilmiştir)

*Taşlıcalı Yahya:Şah u Geda(Konusu İstanbulda geçer,tamamen teliftir,mahalli unsurlar vardır,platonik aşk hikayesidir,Atmeydanı ve Ayasofya tasvirleri çok dikkat çekicidir)

*Rahmi-Pir Mehmed:Şah u Geda(Taşlıcalı Yahyanın eseriyle aynı konuda yazmışlardır)

*Hilali:Şah u Derviş(Taşlıcalı Yahyanın Şah u gedasına farsça nazire)

*Lami Çelebi:Şem u Pervane(Temsili tasavvufi-ilahi aşk hikayesi,Ehli Şirazinin eserinden ilham alınarak yazılmıştır,sembolik-alegorik bir eserdir)

*Zati:Şem u Pervane(Ehli Şirazinin eserinden ilham alınarak yazılmıştır,konusu hayalidir,Rum ülkesi padişahı Jalenin oğlu pervane ile çin hükümdarının kızı şem arasında geçen aşk anlatılmıştır,aynı isimdeki diğer eserlerin aksine mutlu sonla biter)

*Muidi:Şem u Pervane(2-3 haftada tamamlanmıştır)

*Yenipazarlı Vali:Hüsnü Dil(baştan sonra mesnevi,Fettah-ı Nişaburi’nin eserinin tercümesidir,Yunan ülkesinin padişahının oğlu dil ile maşrık ilinin sultanının kızı hüsn arasındaki aşk anlatılmıştır)

*Lami Çelebi:Vamık u Azra(Unsurinin eserinin tercümesidir,beşeri aşk işlenmiştir.

*Kalkadelenli Muidi:Vamık u Azra

*Manisalı Cami’i:Vamık u Azra

*Muidi:Vamık u Azra(şu an elimizde bulunmamaktadır)

*Mostarlı Ziyai:Varka ve Gülşah(şu an elimizde bulunmamaktadır)

*Bedii:Varka ve Gülşah

*Bihişti:Cemşah u Alemşah(Av ve avcılıkla ilgili unsurlar vardır,orijinaldir,mahalli unsurlar vardır)

*Lamii Çelebi:Salaman u Absal(Abdurrahman Caminin eserinden tercüme edilmiştir)

*Fazlı:Gül ü Bülbül(Ruh ve gönül diyaloğunu hem beşeri hem de tasavvufi yönden ele almıştır)

*İznikli Bakai:Gül ü Bülbül

TARİHİ,DESTAN VE MENKABEVİ MESNEVİLER

*Karamanlı Figanı:İskendername(eser kayıptır)

*Lami Çelebi:Heft Peyker(eser eksik kalmıştır Ruşenizade tamamlamıştır)

*Hatifi:Heft Manzar(Heft Peykere cevap olarak yazılmıştır)

*Figani:Heft Peyker

*Lokmani Dede:Menakıb-ı Mevlana(Mevlananın hayatı anlatılmıştır)

*Şemseddin Sivasi:Menakıb-ı İmam Azam(İmam Azamın hayatı ve menkıbeleri anlatılmıştır)

*Gubari:Şahname(osmanlı tarihi,kanuninin emriyle yazılmıştır,farsçadır,eserin diğer adı Süleymanname,Firdevsinin şehnamesinin özellikleri görüldüğü için ona nazire olarak yazıldığı düşünülmektedir)

*Hadidi:Tevarih-i Al-i Osman(Umimi osmanlı hanedanı tarihi)

*Şükr-i Bitlisi:Fütuhatuş Selimiye-Fütuhat-ı Selim Han(selimname,yavuzun hayatı anlatılmıştır)

*Bahari:Üngürüs Fetihnamesi(Macaristan seferi anlatılmıştır)

*Eyyubi:Menakıb-ı Sultan Süleyman(kanuninin seferleri hakkında bilgi verir,adetler,gelenekler ve mimari hakkında da bilgi verir,İstanbulun suya kavuşturulması anlatılır)

*Fütuhi Hüseyin Çelebi:Enisül Gazat(Macaristan seferi anlatılır)

*Haki Efendi:Süleymanname(Erivan-Nahcivan seferleri anlatılır)

*Mahremi:Süleymanname(Kanuninin tahta çıkışından bağdatın fethine kadar ki süre anlatılır)

*Merahi:Fetihname-i Sefer-i Sigetvar(Kanuninin son seferi olan zigetvar seferi anlatılır)

*Diyarbakırlı Şerifi:Şeh-name(Sultan Gansu Gevriye takdim edilmiştir)

*Bursalı Celili:Terceme-i Şahname

*Yemini:Faziletname(Hz. Alinin biyografisi,Hz.Muhammed 12 imam ve ehli beyt sevgisi dile getirilmiştir)

Not:Faziletname:Kabe-Mekke gibi yahut kavim-şahıs-günler gibi farklı konularda yazılan eserlerdir.

*Kastamonulu Latifi:Nazmül Cevahir(Nersül Lealiden nazmen tercüme edilmiştir)

*Zati:Edirne Şehrengizi(Bu konuda yazılmış ilk eserlerdendir)

*Lami Çelebi:Şehrengiz-i Bursa(Kanuninin Bursaya gelmesi üzerine yazmıştır,Bursanın tabii güzellikleri,padişahların kabirleri,tarihi eserleri ve mesire yerleri tanıtılmıştır)

*Edirneli Hadi:Saray Şehrengizi(eserin dikkat çeken yönlerinden biri ilk şehrengizin Mesihi tarafından yazıldığı ve Selaminin de saray için yazılmış bir şehrengizinin olduğunu belirtmesidir)

*Azizi:Nigarname(23 güzel kadın tavsif edilmiştir)

*İshak Çelebi:Bursa Şehrengizi(Bursaya gezmeye çıktığında gördüğü 8 güzeli anlatmıştır)

Üsküp Şehrengizi

*Hayreti:Belgrat Şehrengizi,Yenice Şehrengizi

*Taşlıcalı Yahya:İstanbul Şehrengizi

*Usuli:Yenice Şehrengizi

*Ali:Gelibolu Şehrengizi

not:Surname:Şehzadelerin sünnet düğünü ile hanım sultanların evlenme düğünlerinin anlatıldığı eserlerdir.

*Gelibolulu Ali:Camiul Buhur Der Mecalis-i Sur(3.mehmedin sünnet düğünü için kaleme alınmıştır,16 değişik aruz kalıbı kullanılmıştır)

*Celili:Hecrname(Sergüzeştname-hasbihalname türündedir,genç yaşta başından geçen bir aşk hikayesinden yola çıkarak yazmıştır)

*Rumelili Zaifi:Sergüzeşt-i Zaifi(Şairin fiziki ve ruhi özellikleri çektiği çileler samimi bir şekilde anlatılmıştır,eser içinde falname bulunmaktadır)

*Muyi:Nalan u Handan(hasbihal,atasözleri,ayet iktibasları,mitolojik unsurlar zengindir)

*Gelibolulu Ali:Hulasatül Ahval Der Letafet-i Mevaiz-i Sahihul Hal(tarifatlar arasında değerlendirilebilir,meslekler hakkında bilgi verici eserdir aynı zamanda mesleklerle ilgili görüşler ve eleştiriler vardır bu yönden hasbihal niteliğindedir)

*Fakıri:Risale-i Tarifat(Meslekleri tanıtıp hem övgü hem yergiyle bahsedilmiştir hasbihal niteliğindedir)

*Safi:Tercii Bendi Kebir nazım şekliyle kaleme aldığı eserde toplumun değişik kesimlerie ait insanları anlatmıştır,toplumdaki aksaklıkları anlatmıştır)

Udi:Macera-yı Mah(aşk hikayesidie fakar sonu çok çarpıc şekilde asığın sengiliden vazgeçerek onun başkasıyla olan ilşkisinden mutlu olmasıyla bitmektedir)

*Hayreti:Sakiname

*Taşlıcalı Yahya:Sakiname

*Revani:İşretname(Sakiname türündedir,işret adabı kitabıdır,şarap,musiki ve meclisler anlatılmıştır)

Not:Kıyafetname:İnsanın beden yapısıyla karakteri arasında ilgi kurularak yazılan eserlerdir.

*Şabani  Sivrihisari:Kıyafetname

*İlyas İbni İsa-yı Saruhani:Kıyafetname

*Abdülmecid İbni Şeyh Nasuh:Kıyafetname

SONRAKİ SAYFAYA GEÇİNİZ

[wp_ad_camp_3]

SAYFA NUMARALARINI KULLANINIZ