Üretim Yönetimi

ÜRETİM

Üretim; girdilerin bir çıktıya dönüşmesi için işlemler sürecinden geçmesi olarak ifade edilebilir.

Üretim yönetimi, işletmenin elinde bulunan malzeme, makine ve insan gücü kaynaklarının, istenilen zamanda ve mümkün olan en düşük maliyetle üretimini sağlayacak biçimde bir araya getirilmesidir ( Kobu, 1981 ).

Üretim sistemi; mal ve/veya hizmet üretmek için insan gücü, malzeme, makine gibi fiziksel elemanların bir araya gelerek koordineli bir şekilde çalışmasına denir.

Üretim sistemlerinin dört ayrı işlevi bulunmaktadır. Bunlar;

1. Şekil değeri; tüketicilere fayda sağlamak amacıyla girdilerin biçimlerinin değiştirilmesidir.

1. Yer değeri; ürünlerin tüketicinin kullanımını sağlamak için uygun dağıtım kanallarıyla kolayca ulaşabileceği yerlere getirilmesidir.

1. Zaman değeri; elde edilen çıktıların tüketicilere en uygun zamanlarda sunulmasıdır.

1. Sahiplik değeri; elde edilen çıktıların uygun tanıtım stratejileriyle tüketicilere duyurulması ya da uygun dağıtım kanallarının seçilip tüketicilere ürünlerin ulaştırılması ile sağlanabilir.

BAŞABAŞ NOKTASI ANALİZİ

İşletmelerin temel amaçları kâr elde etmektir. Fizibilite çalışmalarının içerisinde yer alan mali analiz araştırmaları sonucunda işletmeler kârlılıklarını hesaplarlar. Bunlardan en çok uygulanan başabaş noktası analizidir. Başabaş analizini ifade etmeden önce bazı teknik kavramların belirtilmesinde yarar vardır.

1. Maliyet: Mal ve hizmetlerin üretilmesi için yapılan her türlü harcamaya maliyet denir. Üretim miktarının çoğalıp azalmasıyla bağlantılı olarak toplamında değişiklik olmayan maliyetlere sabit maliyetler denir. Üretim miktarındaki değişikliklerle bağlantılı olarak toplamı değişen maliyetlere değişken maliyetler denir. Başabaş noktasının belirlenmesinde önem arz ederler.

1. Verimlilik (Prodüktivite): Üretim sonucu elde edilen çıktıların üretim için kullanılan girdilere oranlanması ile bulunur.

Verimlilik═ Çıktı / Girdi

1. Kârlılık (Rantabilite):Belirli bir dönemde elde edilen kârın aynı dönemde kullanılan sermayeye oranlanmasıdır.

Kârlılık═ Net Kâr / Özsermaye

1. Başabaş Analizi: Başabaş noktası analizi bir firmanın sabit giderleri, değişken giderleri, karları ve satış arasındaki ilişkileri inceleyen bir yöntemdir. Bu ilişkileri başabaş noktası grafiği ile göstermektir.Bir işletmenin kârlılığı şu şekilde gösterilir;

FVÖK = P(Q) – V(Q) – F

FVÖK = Faiz ve vergiden önceki kar

P = Birim fiyat

Q = Satış miktarı

V = Birim değişken gider

F = Toplam sabit giderler

Başabaş noktasında FVÖK= Sıfırdır

O= P(Q) – V(Q) – F

QBB = Başabaş noktası (birim)

İki farklı şekilde hesaplanabilmektedir:

1. Üretim Miktarına göre,

BBN= Top. Sabit Maliyet/(Birim Satış Fiyatı – Birim Değişken Maliyet)

     Örnek:

X İşletmesinin Toplan Sabit Maliyetleri 60.000 TL, Birim Satış fiyatı 2.2 TL ve Birim Değişken Giderleri 1 TL ise, A İşletmesi, hangi üretim miktarında başabaş noktası.

BBN=60000 TL / (2.2 TL – 1 TL)

= 50.000 adet

1. Satış Tutarına göre,

BBN= Top.Sabit Maliyet/[1-(Top.Değişir Maliyet / Top. Satışlar)]

Örnek:

X işletmesinin Toplam Sabit Giderleri 34000 TL, Toplam Değişir Giderleri 50000 TL’dir. İşletmenin toplam satışları 200000 TL olduğuna göre, satış tutarına göre BBN’nı hesaplayınız.

BBN= 34000 TL/[1-(50 TL/200 TL)]

BBN= 48.571 TL’dir.

ÜRETİM SİSTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

1. Belirli Bir Sürede Üretilen Miktara Göre Üretim Sistemleri

Üç alt başlıkta incelenmektedir. Bunlar;

1. Tek Mal Üretimi: Belirli bir süre içerisinde üretilen tek bir mal söz konusudur ve bu malın üretimi tekrarlanmamaktadır. Alıcının isteği doğrultusunda sipariş üzerine çalışılmaktadır. Örneğin; Uzay araçları, gemiler vb.

1. Seri Halde Üretim: Seri olarak bir malın üretilmesi demektir. Aynı kalitede, aynı özelliklere sahip bir seri mal kısa bir süre içinde üretilir ve seri tamamlanınca üretim sonlandırılıp başka bir mal serisinin üretimine başlanır. Örneğin; imalat sanayinde yapılan üretimler.

1. Kitle Üretimi: Hammadde, yarı mamul ve mamulün aynı hat üzerinde kullanılarak nihai mamulün elde edilmesidir. Örneğin; otomotiv sektöründeki üretim gibi.

2. Üretimde İzlenen Yola Göre Üretim Sistemleri

İki alt başlıkta incelenmektedir. Bunlar;

1. İmal Yerinde Üretim: Mamulün sahip olduğu özellikler nedeniyle bulunduğu yerde imal edilmesi gerektiği durumlarda söz konusu olur. Örneğin; köprü ve bina inşaatları gibi.

1. Hareket Halinde Üretim: Mamulün hareket şekline bağlı olarak üç farklı şekilde gerçekleşir.

1. • Atölye Sistemi: Aynı tipteki makinelerin aynı alanda toplanması ve üretilecek mamullerin ilgili makinelere götürülmesi ve işlenmesidir. Birbirinden farklı çeşitli mallar imal edilebilir ve her birinin izleyeceği işlem yolu farklı olur.
   • Akıcı Üretim Sistemi: Bu üretim sisteminde mamuller fabrikaya girişten çıkışlarına kadar belirli bir işlem yolunu takip ederler. Sürekli ve düzenli olarak işleyen bir akım olduğundan yığılma veya duraklama söz konusu değildir.
   • Grup Sistemi: Atölye ve akıcı sistemin bir karmasıdır. Atölyenin içinde belli makineler belli yerlerde toplanırlar. Farkı, makinelerin belirli bir mamulü veya parçayı tamamen üretecek şekilde yerleştirilmesidir.

3. Mamule Göre Üretim Sistemleri ve Hizmet Üretimi

Mamuller soyut ve somut olmak üzere ikiye ayrıldığından üretilecek mala göre mal üretimi veya hizmet üretimi olarak nitelendirilir. Hizmet üretiminde somut mal üretimine göre belli farklılıklar vardır. Örneğin; stoklanamama özeliğinden dolayı rezervasyon yapılan bir odaya müşterinin gelmemesi ekonomik olarak belli kayıplara neden olur.

ÜRETİM PLANLAMASI ve DENETİMİ

Üretim bölümü ve bölüm yöneticileri işletmeler açısından oldukça önemlidir. Üretim faaliyetlerinin planlanıp, kontrol edilmesi, koordinesi ve denetiminden bölüm yöneticileri sorumludur. Üretimin planlanması aşamaları şunlardır:

1. İş hazırlama: Yapılacak işlerin sırası, üretim bandında izleyecekleri yolların belirlenmesidir. Konularla ilgili belli temel formlar kullanılır.

1. İş dağıtımı: Hangi işlerin hangi makinelerde yapılacağını belirlemek üzere dağıtılmasıdır.

1. Programlama: Ana ve ayrıntılı program olmak üzere ikiye ayrılır. Ana programlar; müşteriye malın tesliminin taahhüt edildiği programlardır. Ayrıntılı programlar; yarı mamullerin işlenmesi için diğer üretim aşamalarına doğru gitmesini sağlarlar. Programlamada çeşitli şemalardan yararlanılır. Örneğin; Gantt, PERT ve CMP vb.

1. Tahmin: Üretim maliyetlerini tahmini olarak belirlenmesidir.

1. İmal emri: İmalata başlanması emrinin verilmesidir. Ustabaşları veya üretim denetimi bölümleri tarafından verilir.

1. Denetim: Üretime geçildikten sonra işlerin planlara uygun olarak devam edip etmediğini, oluşan farklılıkların analiz ve yorumlanmasıdır.

STOK YÖNETİMİ

Satın alınan hammadde, yarı mamul ve yardımcı malzemelerin depolanması işlemine stok denir. Üretimin gerçekleşmesi için optimum tedarikin gerçekleştirilmesi gerekir. Gerekli olan hammadde, yarı mamul ve yardımcı malzemelerin miktarı, alım zamanı, alınacağı yerin ve alım şartlarının planlanması gerekir. En düşük fiyatlarla en kaliteli malzemenin tedarikine çalışılır. Stok kontrol sistemi kurulurken dikkat edilen hususlar şunlardır:

1. Optimum (En uygun) Stok Miktarı: Üretimin aksamaması için gerekli olan hammadde, yarı mamul ve yardımcı malzemelerin ne miktarda stokta bulundurulması gerektiği ile ilgilidir. Optimum miktarda mamul stokta tutulur. Stok maliyetlerinde de fazla maliyete katlanılmamış olur.

1. Ekonomik (En uygun) Sipariş Miktarı: Birbirleriyle ters yönde ilişki gösteren iki ayrı maliyet grubuna bağlı olarak ortaya çıkar

• Hazırlama Maliyetleri: Her sipariş için gerekli olan sabit masraflara denir. Örneğin; kırtasiye masrafı, posta masrafı vb.
• Stokta Bulundurma Maliyetleri: Taşıma, depolama, faiz, fire gibi masrafları kapsamaktadır.

İŞ ETÜDÜ

İnsanın çalışmasını bütün ilişkileri ile birlikte inceleyen ve mevcut durumun iyileştirilmesi için etkili bütün faktörleri sistematik olarak araştırmaya yönelen bir teknik olup, özellikle hareket etütleri ve zaman etütleri için kullanılan genel terimdir (Mucuk;2005,114).

Hareket etüdü; daha kolay ve daha etkili metotların geliştirilmesi, uygulanması ve maliyetlerin düşürülmesi amacıyla, bir işin mevcut yapılış şekli ile teklif edilen yeni usullerin sistemli bir şekilde tespit ve kaydedilmesi, analizi ve tenkitçi bir yaklaşımla incelenmesidir (Mucuk;2005,115).

Zaman etüdü; bir işin kalifiye bir işçi tarafından, belirli bir düzeyde yapılabilmesi için gerekli standart zamanı ölçmek ve belirlemek için yapılan teknik çalışmalardır (Mucuk;2005,115).

Bu etüt türlerinin başlıca amaçları şunlardır (Mucuk;2005,114):

• Gereksiz işlerden kurtulmak
• Gerekli işleri mümkün olan en iyi şekilde düzenlemek
• Uygun iş metotlarını standartlaştırmak
• İş ile ilgili doğru zaman standartlarını tespit etmek
• İşgücünü eğitmek

İŞYERİ DÜZENİ ve İŞ ANALİZLERİ

1. YERLEŞTİRME DÜZENİ AMAÇLARI ve ÇEŞİTLERİ

İş yeri yerleştirme düzeni veya diğer adıyla fabrika yerleştirme düzeni üretim sisteminin tasarlanmasında oldukça önem taşıyan bir konudur. İşyeri yerleştirme düzeni oluşturmadaki amaç; insan gücü, makine, malzeme, hammadde ve yarı mamullerin fabrika içerisinde izleyecekleri yolları planlayarak bunları üretim tasarımına entegre edebilmektir.

İş yeri düzeni kurulurken makinelerin konumlandırılacağı alanlar ve depoların yerleri ile kapasitelerinin hesaplanması ve malzemelerin taşınma şekillerinin belirlenmesi gerekmektedir. Buradaki amaç fabrika içerisindeki hareketlerin en aza indirgenerek kapasitenin en ekonomik şekilde kullanımının sağlanmasıdır.

İş yeri yerleştirme düzenine iki durumda ihtiyaç duyulmaktadır:

1. İlk defa kurulan yeni bir tesisin yerleştirilmesi
2. Mevcut bir tesisin yeniden düzenlenmesi

İlk defa kurulan bir tesiste yerleştirme düzenin oluşturmak daha kolay olmakta ve optimum çözüme daha kolay ulaşılmaktayken, mevcut bir tesiste değişiklik yapılarak optimum çözüme ulaşılması daha zorlayıcı olmaktadır. Sebep olarak tesisin özellikleri, kullanılan makineler ve alan sınırlamaları söylenebilir.

İyi planlanmış bir yerleştirme düzeninin bir takım amaçları yerine getirmesi beklenmektedir;

1. Üretim faaliyetinde iyileştirmelerin sağlanması: Yerleştirme düzeninin oluşturulmasındaki ana amaç; yapılan üretim faaliyetlerinin kolaylaştırılması, en verimli ve etkin bir şekilde yürütülmesi ve üretkenliği arttırabilmektir. Dolayısıyla çalışma alanlarının, makinelerin ve malzemelerin optimum hat üzerinde yerleştirilmesi gerekir. Üretim aşamasında oluşabilecek bekleme ve gecikmeler tamamen ortadan kaldırılamasa bile minimum düzeye indirgenmesini sağlayacak bir yerleştirme düzeninin oluşturulmasına çalışılmalıdır.

1. İnsan gücünden en iyi şekilde yararlanılması: Sahip olunan insan gücünün yerleştirme düzenindeki yanlışlıklardan dolayı boşa harcanmaması gerekir. Bunu sağlayabilmek için malzemelerin insanlar tarafından taşınmasının minimum düzeye indirgenerek makinelerin işçinin boş kalmayacağı şekilde dengelenmesi gerekmektedir.

1. Malzeme taşınmasının en aza indirgenmesi: Optimum yerleştirme düzeni malzeme hareketini en aza indirmektedir. Fabrika yerleştirme düzeni ve malzeme taşıma kavramı arasında direk bağlantı vardır. Etkin ve amaca uygun taşıma araçlarının seçilmesi ve yerleştirilme düzenleri malzeme taşınmasında olumlu sonuçlar vermektedir.

1. Makine ve teçhizat yatırımının azaltılması: Uygun yerleştirilmesi yapılan makine ve teçhizat ile ihtiyaca cevap verilmesi mümkündür. Dolayısıyla benzer işler için aynı ekipmanlardan tekrar tekrar satın alımlarda bulunmaya gerek kalmaz.

1. Yarı ürün miktarının azaltılması: Bir işletmede yüksek verimliliğin elde edilmesi, üretilen malzemenin bir işlemden diğerine vakit kaybetmeksizin sürekli olarak akmasıyla mümkün olur. Her parçanın fabrikada fazladan durduğu her dakika maliyetlerde artışa sebep olur.

1. Değişecek koşullara kolayca uyabilmek: Günümüzde ürün çeşitliğindeki artış dolayısıyla ürünlerin nitelikleri ve miktarlarında hızlı bir değişim görülmektedir. İleride oluşabilecek değişiklikleri önceden görerek gerekli tedbirlerin alınması oluşacak yeni durumlara uyum sağlanmasını kolaylaştıracaktır.

1. Etkili gözetim olanağı: Yapılan işler ilgili kişiler tarafından kontrol edilip gözetlenmektedir. Dolayısıyla iyi oluşturulmamış bir düzende etkin gözetim yapılabilmesi mümkün değildir. Gözetimin yapılabilmesi adına dağınık iş yerlerinin optimum yerleştirme düzenini alması sağlanmalıdır.

Bu sağılan hedeflere ulaşılabilmesi için bir yerleştirme düzeni kurulurken amaçların öncelikleri tespit edilerek optimum yerleştirme düzeninin kurulması sağlanmalıdır.

Üretim sırasında, üretimin üç öğesi (insan, malzeme, makine) ya ayrı ayrı ya da beraberce hareket etmektedir. İş yeri düzenleme çalışmalarına başlarken bu üç öğeden hangisinin veya hangilerinin hareket ettirileceğine karar verilip yerleştirme düzeninin çeşidi seçilir.

1.1. Yerleştirme Düzeni Çeşitleri

1.1.1. Sabit Konumlu Yerleştirme

Bu yerleştirme düzeninde malzemeler ve ana parçalar sabit tutulurken işgücü, makineler ve diğer malzemeler sabit olan yere taşınarak üretim tamamlanır. Örneğin işlenen ürünün ağır olduğu uçak, gemi, vb. ürünlerin imalatı bu tarz yerleştirme düzeninde gerçekleştirilir.

1.1.2. İşleme Göre Yerleştirme

Bu yerleştirme düzeninde aynı işlemi yapan makineler belli bir yerde toplanırlar. İşlenecek olan malzeme veya parçalar bir yerden başka yere taşınırlar. Sipariş üretiminde ağırlıklı olarak tercih edilmektedir.

İşleme göre yerleştirmenin temel özellikleri şunlardır (Yamak, 2001, 118):

1. Düşük makine yatırımı
2. Esnek üretim programları
3. Esnek makine kullanımı
4. Esnek işgücü kullanımı

SONRAKİ SAYFAYA GEÇİNİZ

[wp_ad_camp_5]

sonraki sayfadan devam ediniz