Kamu Harcamaları

Kamu Harcamaları

[AdsWithin]

DÖKÜMANI BURADAN İNDİRİN

Kamu harcaması: kamu hizmetlerini gerçekleştirirken ortaya çıkan harcamalardır. İkiye ayrılmaktadır;

1. Dar anlamda kamu harcamaları: devlet ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarının (merkezi ve mahalli idarelerin) yaptıkları harcamalardır.
2. Geniş anlamda kamu harcamaları: merkezi ve mahalli idarelerin harcamalarına ilaveten KİT’lerin , sosyal güvenlik katkı payları, vergi muaflık ve istisna uygulamaları , iktisadi, mali, sosyal transferler ile bağış ve yardımlar vs. toplamını ifade etmektedir.

Kamu harcamaları ile özel harcamalar arasındaki farklar:

1. Amaç yönünden: kamu giderleri kamu hizmetlerine yönelik yapılırken, özel giderler ferdi arz ve talebe dayalı özel ihtiyaçlar için kullanılmaktadır.
2. Öncelik yönünden: kamu giderleri, kamu hizmeti ön planda olduğu ve hizmetle birlikte ortaya çıktığı için kamu gelirlerinden önceliklidir, özel kesimde ise gelirler giderlerden önceliklidir, gelire göre harcama yapılmaktadır.
3. Finansman yönünden: özel iktisatta finansman şahsi gelirler ile yapılırken, kamu kesiminde genellikle cebri finansman yöntemleri söz konusudur.
4. Genişlik yönünden: ülkelere, şirketlere ve bulundukları konumlara göre değişkenlik gösteren ayrımdır. Gelişmiş ülkelerin harcamaları orta ve küçük ölçekli yüzlerce şirket ve işletmeden büyükken; dev holding , kartel ve tröstlerin harcamaları da küçük ülkelerden daha büyük olmaktadır.

Kamu harcamalarının siyasi ve iktisadi varlık sebepleri:

1. Siyasi açıdan: giderler kamu hizmetlerine bağlı olup, hizmetlerin onaylanması bütçe aracılığıyla yasama organınca yapıldığı için, bu durum aynı zamanda giderlerin de onayını gerektirmekte ve hizmet – gider işlemleri yasama organının siyasi gücünü göstermektedir.
2. İktisadi açıdan: kamu harcamalarının çeşitli temel makro hedefler için (iktisadi istikrarın sağlanması, iktisadi kalkınmanın gerçekleşmesi, adil gelir dağılımının sağlanması, dış ticaret dengesi, istihdam artışı, işsizliğin azaltılması vs.) etkili bir politika olarak kullanılmasıdır.

Kamu harcamalarına çeşitli bakışlar:

1. Marjinal fayda bakışı: burada kamu marjinal faydası ile özel marjinal fayda mukayese edilerek hangisinin faydası yüksek ise o kesimin tercih edilmesi esasına dayanır. Ancak faydası ölçülen ve ölçülemeyen iki kesimin sağlıklı mukayesesi yapılamaz.
2. Götürü usul: bu görüşte iktidarın, harcamaların belirli bir kısmını kendi seçmenlerine yönelik yaptığı ileri sürülmektedir. İktidarların tümünde yüzde payları değişmekle birlikte kısmı olarak gerçeklik payı söz konusudur.
3. Mukayeseli sosyal fayda bakışı: bu görüşte kamu kesiminin kendi alt sektörleri ve kamu hizmetleri arasında fayda mukayesesi ve tercih yapılması söz konusudur. Hangi hizmetlere öncelik verileceği, toplumun beklentileri, siyasilerin kendi tercihlerinin ön planda olması vs. sağlıklı değerlendirmeleri güçleştirmektedir.
4. Milli geliri artırıp artırmama bakışı: kısa vadede milli geliri artıran harcamaların verimli, uzun vadeli olanların ise verimsiz kabul edildiği, tercihin verimli olanlara olması gerektiğini ileri süren görüş, sadece ekonomik açıdan olayı değerlendirmekte; topluma zararlı olan, saglık açısından, psikolojik açıdan, sosyal açıdan toplumu olumsuz etkileyen durumlar göz ardı edilmektedir. Örneğin İçki fabrikaları, sigara fabrikaları vs. üretim noktasında gelire katkı sağlamakta, ancak sağlık noktasında yaptığı zarar tartışılamayacak kadar büyük olmaktadır. Beşeri yatırım uzun vadeli olup verimsiz düşünülse de, insan eğitimine yapılan harcamaların aslında en önemli verim sağlayan harcamalar olduğu unutulmamalıdır.

Kamu Harcamalarının Artışı

Yıllar itibariyle kamu harcamalarında sürekli artışların ortaya çıktığı, bu artışların bir kısmının nominal (görünüşte) olduğu, bir kısmının ise reel (gerçek) nitelikte olduğu kabul edilmektedir. Harcama artış kanunu adı altında çeşitli yazarlarca görüşler olup, en önemlisi alman maliyeci Adolph Wagner’e aittir.

Harcamalarda gerçek ve görünüşte artış nedenlerinin özünde “kamu hizmetinde bir artış olup olmaması” yatmaktadır. Dolayısıyla yapılan harcama karşılığında hizmette bir artış oluyorsa bu reel artış nedeni, harcama artışına rağmen hizmette artış olmuyorsa bu da nominal artış nedeni olmaktadır.

Kamu harcamalarında artış nedenleri:

1. Kamu harcamalarının görünüşte artış nedenleri (hizmette artış yok)
2. Para değerinin düşmesi: fiyat artışlarından dolayı paranın değer kaybetmesi aynı hizmet için daha fazla harcamaya yol açmaktadır. Bir buzdolabı geçen yıl 1.000 TL iken, aynı buzdolabı bu yıl 1.250 TL’ya alınıyorsa, hizmet aynı ama harcama 250 TL artmıştır. Bu görünürde artıştır.
3. Bütçelerde yazılış tekniğinin değişmesi: önceden safi bütçe usulü (gider ve gelirlerin birbirine mahsup edilip net değerin yazılması) söz konusuydu. Şimdi gayri safi bütçe usulü (gelir ve giderin mahsup olmaksızın olduğu gibi bütçeye kaydedilmesi) uygulanmaktadır. 50 TL gelir, 100 TL gider varsa ilk usulde bütçede (100-50=) 50 TL yazılmaktaydı. Son usulde ise mahsup olmadan 100 TL gider yazılmaktadır. Dolayısıyla hizmet aynı, ama harcama kalemi görünürde artmış olmaktadır.
4. Kamu hizmetlerinin parayla yapılması: önceden bir kısım kamu hizmetleri ayın karşılığı ve bütçe dışında yapılırken, sonrasında bu hizmetler bütçeye dahil edilmiş ve para karşılığı yapılmaya başlanmıştır. Hizmet değişmemiş, harcamalar ise nominal artmıştır.
5. Savaşlar sonucunda ülke yüzölçümü ve nüfusundaki değişmeler: savaşlara bağlı olarak diğer ülkeye katılan yerlerde önceki hizmetler artış olmadan sürdürülmekte, karşılığında harcama yapılmaktadır, hatta aynı hizmetlerin verilmesi yerine genelde esaret bölgelerinde hizmetlerde düşüşler söz konusu olmaktadır.

2. Kamu harcamalarının gerçek artış nedenleri (hizmette artış var)

1. Devletin iktisadi, sosyal ve kültürel alanlarda giderek artan bir önemde aktifleşmesi: klasiklerin devlete bakışı (jandarma devleti, küçük etkisiz devlet, beceriksiz tüketici devlet, ekonomiye müdahale ettirilmeyen devlet vs.) yerine günümüzde aktif devlet yaklaşımı, sosyal refah devleti, müdahaleci devlet, ekonomik, sosyal ve kültürel hayata her yönüyle katılan devletin sunduğu kollektif nitelikli, sosyal faydası yüksek hizmetler sürekli artmaktadır. Bu hizmetlerde artış anlamında olup, karşılığında harcama artışı gerçek artış sebebidir.
2. Teknolojik gelişmeler: teknolojik alanda ortaya çıkan sürekli yenilikler, hizmetin niteliğindeki artışlar, kaliteli hizmetlerin her geçen gün çoğalması beraberinde harcamalarda da artışa yol açmaktadır ki, bu gerçek artış sebebidir. Bilgisayar, televizyon, cep telefonu alanındaki gelişmeler örnek gösterilebilir.
3. Savunma harcamaları: savunma hizmetlerinde en son modern araçların temini, ülke güvenliği için ortaya çıkan sürekli yenilikler, en güvenilir savunma donanımı için yapılan araştırma – geliştirme faaliyetleri vs. beraberinde savunma harcamalarında da artışa yol açmakta olup, bu gerçek artış sebebidir.
4. Nüfus artışı: her yeni doğan bir bebek için sağlık, yiyecek, içecek, giyim, eğitim vs. yeni bir takım hizmetler söz konusu olduğu için, bu artan hizmetlerin karşılığında ortaya çıkan harcamalar gerçek artış sebebi olmaktadır.

Kamu harcamalarının tasnifi

1. İdari tasnif: kamu kurum ve kuruluşlarındaki örgüt yapısına göre gider ayrımıdır, cumhurbaşkanlığı harcamaları, başbakanlık harcamaları, bakanlık harcamaları vs.

2. İlmi tasnif
3. Reel harcama – transfer harcaması ayrımı: yapılan harcama karşılığında bir getiri, bir karşılık veya bir üretim faktörü satın alınıyorsa buna “reel harcama”; yapılan harcama karşılıksız ise, herhangi bir getirisi yoksa buna da “transfer harcaması” denilmektedir. Ülkemizde transfer harcamaları “sosyal transferler”, ”mali transferler”, “iktisadi transferler” ve “borç faiz ödemeleri” olarak dörde ayrılmaktadır.
4. Cari harcama – yatırım harcaması ayrımı: yapılan harcama tüketime yönelik ve bir yıl ya da daha kısa süreli ise bu harcamaya “cari harcama”; yapılan harcama üretime yönelik ve bir yıldan daha uzun süreli oluyorsa bu da “yatırım harcaması”dır.
5. Verimli harcama- verimsiz harcama ayrımı: yapılan harcamalar kısa vadede milli geliri artırıyorsa “verimli harcama”, kısa sürede herhangi bir katkı yapılmıyorsa “verimsiz harcama” olarak belirtilmektedir. Bu ayrımda daha önce de açıklandığı üzere; sadece iktisadi açıdan olayın değerlendirildiği; topluma zararlı olan, sağlık açısından, psikolojik açıdan, sosyal açıdan toplumu olumsuz etkileyen durumların göz ardı edildiği ortaya çıkmaktadır. Örneğin İçki fabrikaları, sigara fabrikaları harcamaları verimli olarak düşülmekte, eğitim harcamaları, beşeri yatırım ise uzun vadeli olup kısa vadede milli gelire katkı olmadığı için verimsiz olduğu ileri sürülmektedir.

3. Fonksiyonel tasnif: hizmete göre tasnif olup, harcamaların idari ve siyasi organlara göre değil, kamu hizmetlerine göre belirlenmesini ifade eder. Eğitim hizmeti harcamaları, konut hizmeti harcamaları, sağlık hizmeti harcamaları, ulaşım hizmeti harcamaları, güvenlik hizmeti harcamaları vs. gibi. Bu tasnifin amacı bütün kamu hizmetlerinin maliyetini ortaya çıkarıp, mukayeseler yapmak suretiyle kamu hizmetlerinin daha kaliteli, daha verimli olmasını sağlamaktır.

Türkiye’de harcamalar “cari”, “yatırım”, “sermaye teşkili” ve “transfer harcamaları” olarak ta bütçede yer almaktadır.

Sermaye teşkili harcamaları : cari yıldan önceki yıllarda özel sektörce yapılan bina, yol, köprü, santral vs. gibi iktisadi unsurun devlet tarafından satın alınması dolayısıyla ortaya çıkan harcamalara “sermaye teşkili harcamaları” denir. Cari yılda özel sektörce yapılan bina, yol, köprü, santral vs. gibi iktisadi unsurun devlet tarafından satın alınması dolayısıyla ortaya çıkan harcamalara da “yatırım harcaması” denir.