BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER
1- Cümleler büyük harfler başlar: »Yazım kurallarını çok iyi öğreneceğim.
□2- Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler büyük harfle başlar ve sonlarına uygun noktalama işareti (nokta, soru, ünlem vb.) konur:» Adam “Sen kimsin?” diye sordu.
□ 3- Mısra başları büyük harfle yazılır: » Gelse celalinden cefa yahut cemalinden vefa,
İkisi de cana sefa lütfun da hoş kahrın da hoş.
□ 4- Nokta, ünlem, üç nokta, soru işareti ve konuşma çizgisinden sonra yazıya büyük harfle başlanır. İki noktadan sonra da büyük harfle başlanır. Fakat cümle anlamı içermeyen örnekler verilecekse büyük harf kullanılmaz:
» –Bir şey mi istiyorsunuz? Konuşsana ya hu! Sana söylüyorum… Hey!
–Affedersiniz. Kendimi tanıtayım: Ben Haluk.
□ P İki çizgi arasındaki açıklama cümleleri büyük harfle başlamaz: Bir zamanlar – bundan on, on iki yıl önce- Türk saltanatının maddi sınırları uçsuz bucaksız denilecek kadar genişti.
□ P Rakamla başlayan cümlelerde rakamdan sonra gelen kelime özel ad değilse büyük harfle başlamaz:2007 yılında Türk Dil Kurumunun 75. yılını kutladık.
Örnek niteliğindeki kelimelerle başlayan cümlede de ilk harf büyük yazılır: “Et-, ol-” fiilleri, dilimizde en sık kullanılan yardımcı fiillerdir.
□ 5- Özel isimler (İnsan adları ve soyadları, hayvan isimleri, gök cisimleri, kıta, ülke, bölge, il, ilçe, kasaba, köy, mahalle, cadde, sokak, kurum, kuruluş, millet, boy, oymak adları; kitap, dergi gazete, dil, lehçe, din ve mensupları, tarihî olay, çağ ve dönem adları, ulusal, resmî ve dinî bayramlarla anma ve kutlama günlerinin adları ) ve bu isimlerden türetilen tüm sözcükler büyük harfle yazılır: » Mehmet, Minnoş, Jüpiter, Afrika, Türkiye, İç Anadolu Bölgesi, Ankara, Safranbolu, Sarılar kasabası, Şirinköy, Akcasu Mahallesi, Aydıntepe Caddesi, Kayarlı Sokak, Karabük Üniversitesi, Türk, Oğuz boyu, Çalıkuşu, Bilim Çocuk dergisi, Milliyet gazetesi, Türkçe, Kırgızca, İslamiyet, Müslüman, İlk Çağ, Lale Devri, Anneler Günü, Türkçülük, Bursalı…
□ 6- Kişi adlarından önce veya sonra gelen unvan, meslek ve saygı bildiren kelimeler büyük harfle başlar: » Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk »Hülya Hanım »Sayın Başbakan
□ P Akrabalık bildiren kelimeler büyük harfle yazılmaz. » Bilal amca »Ayşe teyze
Akrabalık adı olup lakap veya unvan olarak kullanılan kelimeler büyük harfle başlar: Baba Gündüz, Dayı Kemal, Hala Sultan, Nene Hatun; Gül Baba, Susuz Dede, Telli Baba vb.
□ 7– Kurum, kuruluş, gazete, dergi ile mahalle, sokak ve benzeri yer adları birkaç kelimeden oluşuyorsa, her kelime büyük harfle yazılır: »Türk Dil Kurumu » Gazi Caddesi
□ 8- Özel isme dahil olmayan kelimeler küçük harfle başlar: » Tuna nehri, Erciyes dağı, Çalıkuşu romanı, Karabük ili…
□ P İkinci isim, birinci isme dahilse ve her iki kelime birden kastedilen varlığı karşılıyorsa, ikinci isim de büyük harfle yazılır: »Ağrı Dağı »Van Gölü
» İstanbul Boğazı (İstanbul kelimesi tek başına İstanbul Boğazı kavramını karşılamıyor.)
□ 9– Yer millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde özel adlar büyük harfle yazılır:» Maraş dondurması, Van kedisi, Hindistan cevizi, Japon gülü…
□ 10- Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar:
» 23 Nisan, 29 Ekim, 19 Mayıs 1919, 24 Mayıs 1991…
□ 11. Tabela, levha ve levha niteliğindeki yazılarda geçen kelimeler büyük harfle başlar: Giriş, Müdür, Otobüs Durağı, Dolmuş Durağı, 3. Kat, 4. Sınıf, 1. Blok vb.
□ 12. Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar: Merkür, Neptün, Satürn; Halley vb.
□ P Dünya, güneş, ay kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldıklarında küçük harfle başlar: Biz dünyadan ayrı yaşarken dünya epey değişmiş.
BİRLEŞİK SÖZCÜKLERİN YAZIMI
- BİTİŞİK YAZILANLAR:
□ 1- Birleşme esnasında ses türemesi veya düşmesi oluyorsa, bu tür birleşik kelimeler bitişik yazılır:
» Pazar + ertesi® Pazartesi » Sütlü aş ®Sütlaç
Arapçadan dilimize girmiş bazı sözcükler “etmek, olmak” yardımcı fiilleriyle kullanıldığında ses düşmesi ya da türemesi olur. Bu tür sözcükler bitişik yazılır:
» Kayıp olmak ®Kaybolmak » his etmek®hissetmek
□ 2- Birleşme esnasında benzetme yoluyla kelimelerden her ikisi ya da yalnızca ikincisi anlamını değiştiriyorsa bu tür birleşik kelimeler bitişik yazılır:
» Keçi + boynuz ® Keçiboynuzu (bitki)
»Karga+burun ® Kargaburnu (alet)
– Ara yönler bitişik yazılır:
» Kuzeybatı »Güneydoğu
□ 3- Belgisiz sıfat ve zamirler bitişik yazılır:
» Birkaç »Birazı » Hiçbir »Birçoğu
□ 4-Kurallı birleşik fiiller birleşik yazılır:
»Yüzebilmek, görüvermek, gidedurmak, düşeyazmak…
□ 5-Ev, hane, name” sözcüklerinin sona gelmesi ile oluşan birleşik sözcükler bitişik yazılır:
»Polis+evi→polisevi »Ders+hane→Dershane
»Seyahat+name→Seyahatname
- AYRI YAZILANLAR:
□ 1- Birleşme sırasında ses türemesi veya düşmesi olmayan yardımcı fiiller ve isimler ayrı yazılır:
» Hasta olmak » Namaz kılmak »İşaret etmek
□ 2- Birleşme sırasında kelimelerden hiçbiri anlamını değiştirmiyorsa, ayrı yazılırlar:
»Köpek balığı » İngiliz anahtarı
» Deve kuşu » Oltu taşı
□ 3- Birden fazla kelimeden oluşan sayılar ayrı yazılır:
» (156) yüz elli altı » (14) on dört
□ 4- “Dış, iç, öte” sözcükleri ile oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır:
»Yasa dışı »Fındık içi »Sınır ötesi
□ 5- Somut olarak yer belirten “alt ve üst” sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır:
»Su altı »Tepe üstü »Yer altı
□ 6- Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış, orta, büyük, küçük, sağ, sol, peşin, bir, iki, tek, çok, çift sözlerinin başa getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır: »Alt yazı, büyük baba, ön söz
□ 7- “-r/-ar/-er, -maz/-mez ve -an/-en sıfat-fiil ekleriyle kurulan sıfat tamlaması yapısındaki birleşik kelimeler ayrı yazılır: » Yazar kasa, uçan daire, görünmez kaza, güler yüz
SATIR SONUNDA KELİMELERİN BÖLÜNMESİ
1- Türkçede satır sonunda kelimeler bölünebilir fakat heceler bölünemez. Satıra sığmayan sözcükler bölünürken satır sonuna kısa çizgi (-) konur:
……………..………………….……….ör-nek (doğru)
……….………………………….…….örn-ek (yanlış)
□ 2- Birleşik kelimelerin yazılışında da bu kurala uyulur:
……………………..………………başöğ-retmen (doğru)
……..……………………..…….başöğr-etmen
Ayırmada satır sonunda ya da başında tek harf bırakılmaz:
………..………………..……………uçak-savar (doğru)
…………………………………………..u-çaksavar (yanlış)
□ 3- Kesme işareti satır sonuna geldiğinde ayrıca kısa çizgi kullanılmaz:
…………….…………………….…Bursa’
dan (doğru)
…………………………………….Bursa’-dan (yanlış)
İKİLEMELERİN YAZIMI
Anlatım gücünü artırmak, anlamı pekiştirmek (güç-lendirmek) amacıyla sözcüğün tekrarlan-ması veya birbirine yakın ya da karşıt anlamlı iki sözcüğün yan yana kullanıl-masına “ikileme” denir.
□ 1-İkilemeyi oluşturan sözcüklerin yerleri kalıplaşmıştır, bu yüzden ikilemeyi oluşturan sözcüklerin yerleri değiştirilemez.
□ 2-İkilemeler ayrı yazılır. Araya herhangi bir noktalama işareti konulmaz:
»Yalan yanlış
Ȃatal matal
» Eğri büğrü
»Uzun uzun
UYARI: Pekiştirilmiş sıfatlar, ikileme değildir. Bitişik yazılırlar.
»Masmavi
»Paramparça
»Büsbütün
□ 3–Bazı ikilemeler zamanla kalıplaşarak birleşik sözcük olmuştur. Bu tür ikilemeler bitişik yazılır:
»civciv, çerçöp, cızbız, şipşak
SAYILARIN YAZIMI
- Sayılar harflerle de yazılabilir:» bin yıldan beri, on dört gün, haftanın beşinci günü, üç ayda bir, yüz soru, iki hafta sonra, üçüncü sınıfvb.
Buna karşılık saat, para tutarı, ölçü, istatistik verilere ilişkin sayılarda rakam kullanılır: » 17.30’da, 11.00’de, 1.500.000 lira, 25 kilogram, 150 kilometre, 15 metre kumaş, 1.250.000 kişi vb.
Saatler ve dakikalar metin içinde yazıyla da yazılabilir: » saat dokuzu beş geçe, saat yediye çeyrek kala, saat sekizi on dakika üç saniye geçe, mesela saat onda vb.
Dört veya daha çok basamaklı sayıların kolay okunabilmesi amacıyla içinde geçen bin, milyon,milyar ve trilyon sözleri harfle yazılabilir: »1 milyar 500 milyon kişi, 3 bin 255 kalem, 8 trilyon 412 milyar vb.
□ 2. Birden fazla kelimeden oluşan sayılar ayrı yazılır: » iki yüz, üç yüz altmış beş, bin iki yüz elli bir vb.
□ 3. Para ile ilgili işlemlerle senet, çek vb. ticari belgelerde geçen sayılar bitişik yazılır: » 650,35 (altıyüzelliTL,otuzbeşkr.)
□ 4. Yüzde ve binde işaretleri yazılırken sayılarla işaret arasında boşluk bırakılmaz: » %25, ‰50vb.
□ 5. Adları sayılardan oluşan iskambil oyunları bitişik yazılır:
» altmışaltı, ellibir, yirmibir vb.
□ 6. Romen rakamları tarihî olaylarda, yüzyıllarda, hükümdar adlarında, tarihlerde ayların yazılışında, kitap ve dergi ciltlerinde, kitapların asıl bölümlerinden önceki sayfaların numaralandırılmasında, maddelerin sıralandırılmasında kullanılır: » II. Dünya Savaşı; XX. yüzyıl; III. Selim, XIV. Louis, II. Wilhelm, V. Karl, VIII. Edward; 1.XI.1928; I. Cilt; I)… II) … vb.
□ 7. Dört veya daha çok basamaklı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve aralarına nokta konur: »4.567, 326.197, 49.750.812, 28.434.250.310.500 vb.
□ 8. Sayılarda kesirler virgülle ayrılır: »15,2 (15 tam, onda 2); 5,26 (5 tam, yüzde 26) vb.
□ 9. Sıra sayıları yazıyla ve rakamla gösterilebilir. Rakamla gösterilmesi durumunda ya rakamdan sonra bir nokta konur ya da rakamdan sonra kesme işareti konularak derece gösteren ek yazılır: »15., 56., XX.; 15’inci, 56’ncı, XX’nci vb.
□ P Sıra sayıları ekle gösterildiklerinde rakamdan sonra sadece kesme işareti ve ek yazılır, ayrıca nokta konmaz:
» 8.’inci değil 8’inci, 2.’nci değil 2’nci vb.
□ 10. Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir:
» 2’şer değil ikişer, 9’ar değil dokuzar, 100’er değil yüzer vb.
□ 11. Bayağı kesirlere getirilecek ekler alttaki sayı esas alınarak yazılır: » 4/8’i (dört bölü sekizi), 1/2’si (bir bölü ikisi) vb.
□ 12. Bir zorunluluk olmadıkça cümle rakamla başlamaz.
□ KISALTMALARIN YAZIMI
1-Kuruluş, ülke, kitap, dergi ve yön adlarının kısaltmaları her kelimenin ilk harfinin büyük olarak yazılmasıyla yapılır: » APS (Acele Posta Servisi), ABD (Amerika Birleşik Devletleri), AKBİL (Akıllı Bilet), TDK (Türk Dil Kurumu), TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi)
□ PBüyük harfle yapılan kısaltmalarda harfler arasına nokta konulmaz. T.C.gelenekselleştiği için bu kuralın dışında kabul edilir.
□ P Büyük harflerle yapılan kısaltmalar açılımı ile okunmaz. Bu nedenle bu kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın son harfi dikkate alınır. TRT’nin, PTT’de, GATA’nın, TBMM’ye [(Türkiye Büyük Millet Meclisinde (yanlış)]
□ 2-Element ve ölçülerin yazımında uluslar arası kısaltmaları kabul edilir. Bu kısaltmalar küçük harfle yazılır, sonlarına nokta konulmaz ve açılımıyla okunur:
» km →kilometre, kg →kilogram
sn →saniye
□ 3-Kuruluş, kitap, dergi ve yön adlarıyla element ve ölçülerin dışında kalan kelime ve kelime gruplarının kısaltılmasında, ilk harfle birlikte kelimeyi oluşturan temel harfler dikkate alınır:
» Fr. →Fransızca, dk. →Dakika
□ 4-Küçük harfle yapılan kısaltma-lara getirilen eklerde kelimenin okunuşu dikkate alınır. Sonunda nokta olan kısaltmalar kesme işaretiyle ayrılmaz: » g’dan, İng.yi, vb.leri, cm’yi
PNumara sözünün kısaltması da kelime gibi okunduğundan getirilecek olan ek okunuşa göre getirilecektir: »No.lu, No.suz
YAZIMI KARIŞTIRILAN KELİMELER
□ 1-Belgisiz sıfat ve zamirler gelenekleşmiş olarak birleşik yazılır:
»Biraz » Birçok/Birçoğu
»Birkaç »Birtakım (bazı)
»Herhangi »Herhangi bir
»Hiç kimse » Hiçbir/Hiçbiri
»Herhalde
□ 2-“Bir” kelimesiyle kurulan birleşik kelimelerin yazımını karıştırmamak için “bir” kelimesi yerine “iki, üç, dört..” gibi başka sayılar getirilir. Anlamlı oluyorsa ayrı, anlamsız oluyorsa bitişik yazılır:
»Biraz çorba→ İkiaz çorba (Anlamsız)
»Birkaç ekmek→ Üçkaç ekmek (Anlamsız)
»Birçok kişi→ Beşçok kişi (Anlamsız)
»Her biri→ Her ikisi (Anlamlı)
»Bir takım çatal→ Üç takım çatal (Anlamlı)
□ P “Bir takım” sözcüğü “bazı” anlamında kullanılıyorsa birleşik sayı anlamında kullanılıyorsa ayrı yazılır.
»Birtakım insanlar ®Bazı insanlar
»Bir takım elbise®İki takım elbise
□ 3-“her” ve “şey” kelimeleri hiçbir kelime ile birleşik yazılmaz daima ayrı yazılır:
»Her şey (doğru) Herşey (yanlış)
»Her gün (doğru) Hergün(yanlış)
»Bir şey (doğru) Birşey (yanlış)
□ 4. Aşağıdaki kelimelerin yazımına dikkat etmek gerekir:
Doğru | Yanlış | Doğru | Yanlış |
Herkes | Herkez | Yanlış | Yalnış |
Yalnız | Yanlız | Yanlış | Yalnış |
Değil | Deyil | Eğlence | Eylence |
Sürpriz | Süpriz | Kibrit | Kiprit |
Kravat | Kıravat | Asfalt | Asvalt |
Sarımsak | Sarmısak | Unvan | Unvan |
Asfalt | Asvalt | Sarımsak | Sarmısak |
Unvan | Ünvan | Kontör | Kontür |
Çünkü | Çünki | Egzoz | Egsoz |
Elektrik | Elektirik | Pek çok | Pekçok |
Kılavuz | Klavuz | Şoför | Şöför |
Tıraş | Traş | Fiyat | Fiat |
Şofben | Şohben | Makine | Makina |
Şarj | Şarz | Art arda | Ardarda
|
“DE”NİN YAZIMI:
BAĞLAÇ OLAN “de”:
√ Bağlaç olan “de”, ayrı yazılır çünkü bir kelimedir. “te, ta” şekilleri yoktur:
»Ben de sizinle geleceğim. »Kitap da alalım.
√ Bağlaç olan “de”, cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı fazla bozulmaz. “Ne zaman?” ya da “nerede?” sorularına cevap vermez.
»Kitap da okur dergi de.(Ne zaman/Nerede okurum?®Cevap yok)
HÂL (DURUM) EKİ OLAN “de:
√ Hâl eki olan “de”, isimlerin sonuna bitişik yazılır. “Ne zaman?” ya da “nerede?” sorularına cevap verir:
»Tatilde İzmir’de olacak.(Ne zaman?®Tatilde,Nerede?®İzmir’de)
√ Cümleden çıkartılamaz: »Tatil İzmir olacak. ® Anlamsız
“Kİ”NİN YAZIMI
Dilimizde üç değişik görevde “ki” kullanılmaktadır:
SIFAT YAPAN “-ki” : Bir ismin yerini (veya zamanını) gösteren sıfattır: » Cebindeki para, Dünkü olay….
İLGİ ZAMİRİ (AİTLİK EKİ) “-ki” : İsim tamlamalarında tamlananın yerini tutar: »Orhan’ınki daha güzel olmuş. (Orhan’ın ödevi)
BAĞLAÇ OLAN “-ki” : Birleşik yapılı cümle oluşturur. Ayrı yazılır:
»Diyor ki » Biliyorum ki bu iş böyle olmayacak.
» Sus ki okuduğumuzu anlayalım.
UYARI: Sıfat yapan –ki ve ilgi zamiri olan –ki, kendisinden önce gelen kelimeye bitişik yazılır; bağlaç olan –ki ise ayrı yazılır:
√ Ayrı ve bitişik yazılan “ki”leri karıştırmamak için “ki” bulunan sözcüklere “-ler/-lar” eki eklenir. Anlamlı oluyorsa bitişik anlamsız oluyorsa ayrı yazılır:
»Çalış ki başarasın. (Çalışkiler®Anlamsız®Ayrı yazılır)
»Dolaptaki su (Dolaptakiler®Anlamlı®Birleşik yazılır)
»Benimki de güzel. (Benimkiler®Anlamlı®Birleşik yazılır)
√ Kalıplaşmış bazı kelimelerde ayrı yazılması gereken “ki”ler bitişik yazılır. Bu kelimelere dikkat etmek gerekir.
“Mİ”NİN YAZIMI
“-mi” soru edatı, kendinden önceki kelimeden ayrı yazılır:
»Biz mi yapacağız?
– Ünlü uyumuna uyarak mı, mü, mu şekillerine girer:
»Böyle olur mu?
– Kendinden sonra ek gelirse, bu ekler “mi”ye bitişik yazılır:
»Gelecek miyiz?
UYARI: “mi” başka görevlerde de kullanılsa ayrı yazılır:
»Temiz mi temiz! (Pekiştirme anlamında)
»Güneş açtı mı çiçekler çıkar. (Zaman anlamında)
[wp_ad_camp_2]
İlk yorum yapan olun