Tarih Osmanlı Devleti Gerileme Dönemi

Osmanlı Devleti Gerileme Dönemi – Konu anlatımı ve deneme test soruları

(1699 – 1792)

* Bu dönem 1699 Karlofça Antlaşması’yla başlamış, 1792 Yaş Antlaşması’nın imzalanmasıyla sona ermiştir.

Dönemin Genel Özellikleri

* XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin genel siyaseti; Karlofça ve İstanbul Antlaşmalarıyla kaybedilen yerleri geri almaktır. Ancak bu dönemde, kaybedilen yerler geri alınamadığı gibi yeni topraklar da elden çıkmıştır.

* Bu dönemde, doğuda İran, batıda Venedik, Avusturya ve kuzeyde Rusya (bu dönemde en çok savaşılan devlet) ile savaşılmıştır.

* Bu yüzyılın sonuna kadar dostane bir ilişki içinde bulunulan Fransa ile de 1798’de Mısır’ın işgali üzerine savaşılmıştır.

* Bu dönemde Avrupa’nın teknik ve askeri üstünlüğü kabul edilmiş ve Batı tarzı ilk ıslahatlar yapılmıştır.

* Ancak Batı’nın Osmanlı karşısındaki üstünlüğü bu dönemin sonlarında başlayan Sanayi İnkılâbı ile iyice pekişmiş ve Osmanlı Devleti büyük devlet olma özelliğini kaybetmiştir.

ÖRNEK SORU

Osmanlı İmparatorluğu 17. yüzyılda gerileme dönemine girmiş, bu gerileme başlangıçtaki duraklamadan sonra yıllar geçtikçe hızlanmıştır.

Bu hızlanmayla birlikte Osmanlı İmparatorluğu’nda,

sınırlar,

nüfus,

III. teokratik yapı

konularından hangilerinde değişme olmuştur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III

(2010 – KPSS Lisans)

Cevap: D

ÖRNEK SORU

XVII. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı Devleti dünya siyasetini etkileyen değil, bu siyasetten etkilenen bir konuma gelmeye başlamıştır.

Osmanlı Devleti’nin Avrupa devletleri karşısında bu konuma gelmesinde,

siyasi,

ekonomik,

III. teknolojik

alanların hangilerinde geri kalması etkili olmuştur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) II ve III E) I, II ve III

(2010 – KPSS Ortaöğretim)

Cevap:

18. YÜZYIL ISLAHATLARI

* Bu dönem ıslahatları, 17. yüzyıl ıslahatlarında olduğu gibi genelde askeri ve mali alanlarda yapılmıştır.

* Ancak bu dönemde Batı’nın üstünlüğü kabul edilmiş, Batı’daki gelişmelerden yararlanılmaya çalışılmıştır. Bu nedenle 17. yüzyıl ıslahatlarına göre daha kapsamlı ve esaslı ıslahatlar yapılmıştır.

Lale Devri (1718 – 1730)

* Lale Devri, dışarıdan görünüş itibariyle zevk-ü sefa devri olarak nitelendirilse de Batı tarzında ıslahatların yapıldığı ilk dönemdir.

* Bu dönem, 1718 Pasarofça Antlaşması’yla başlayıp 1730’da çıkan Patrona Halil İsyanı ile sona ermiştir.

* Bu dönemin önemli şahsiyetleri Padişah III. Ahmet, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa, İbrahim Müteferrika ve Nedim’dir.

Dönemin Islahatları

* 1727’de İbrahim Müteferrika ve Şeyhülislam Sait Efendi’nin çalışmalarıyla ilk sivil matbaa açılmıştır (Avrupa’dan alınan ilk teknik yeniliktir.). Hattatların tepkisini çekmemek için matbaada dini kitapların basılması yasaklanmıştır.

* Matbaada basılan ilk eser, Vani Efendi tarafından yazılan Van Kulu Lügati’dir.

NOT: Osmanlı’da gayrimüslimler ilk kez 1450’de matbaa açmışlardı.

* Doğu’nun klasikleri Türkçe’ye tercüme edilmiştir.

* Sivil mimari gelişmiştir. Doğu ve Batı tarzında köşkler ve kasırlar yaptırılmıştır. Avrupa’nın Barok, Gotik ve Rokoko tarzında mimari eserler verilmiştir.

NOT: Barok ve Rokoko tarzıyla yapılan ilk eserler “Nur-u Osmaniye Camii” ve “Laleli Camii”dir.

* Resim ve minyatür sanatı gelişmiştir. Ünlü minyatür sanatçısı Levni bu dönemde yetişmiştir.

* Yeniçerilerden ilk itfaiye örgütü kurulmuştur (Tulumbacı Ocağı).

* İlk çiçek açısı yapılmıştır.

* İlk defa Avrupa’ya (Fransa – Paris) geçici elçi gönderilmiştir (28 Çelebi Mehmet Efendi – en önemli eseri Paris Sefaretnamesi’dir.). Amaç, Avrupa’daki gelişmeleri yakından görüp incelemektir.

* Kağıt (Yalova), çini, kumaş ve seramik fabrikaları (İstanbul) açılmıştır.

* Değişik semtlerde kütüphaneler açılmıştır. En önemlileri III. Ahmet tarafından Topkapı Sarayı’nda açılan Enderun Kütüphanesi ile Yeni Camii Kütüphanesi’dir.

NOT: Lale Devri’nde askeri alanda ıslahat yapılmamıştır. Islahatlar daha çok bilim, teknik, sanat ve kültürel alanlarında olmuştur.

* İran Savaşları’nda meydana gelen olumsuzlukları bahane eden Yeniçeriler, Patrona Halil öncülüğünde isyan etti. İsyan sonucunda III. Ahmet tahttan indirildi, I. Mahmut Padişah yapıldı. Nevşehirli Damat İbrahim Paşa öldürüldü.

NOT: İsyan sırasında bu dönemde yapılan bahçe ve köşkler yerle bir edilmiş ancak yeniliklere dokunulmamıştır.

NOT: Böylece Batı’ya açılan ilk pencere olarak nitelendirilen Lale Devri sona ermiş oldu.

ÖRNEK SORU

XVIII. Yüzyılda, 1718’de Osmanlı Devleti Batı ile yaptığı savaşlarda başarı sağlayamamıştır. Bu dönemden sonra Osmanlı, Batı’nın üstünlüğünü kabul ederek, Lale Devriyle yenilik hareketlerine girişmiştir.

Aşağıdakilerden hangisi bu dönemde Osmanlı’nın Avrupa’nın üstünlüğünü kabul ettiği alanlardandır?

A) Yönetim-Mimari

B) Askeri-Yönetim

C) Teknoloji-Yönetim

D) Askeri-Teknoloji

E) Yönetim-Hukuk

(2002/KPSS)

Cevap: D

ÖRNEK SORU

Aşağıdakilerden hangisi III. Ahmet Dönemi gelişmelerinden biridir?

A) Senedi İttifak’ın yapılması

B) Türk matbaasının kurulması

C) Yeniçeri Ocağının kurulması

D) Kanunuesasi’nin uygulamaya konulması

E) Kanunname-i Âli Osman’ın toplanması

(2008 KPSS/Önlisans)

Cevap: B

I. Mahmut Dönemi Islahatları (1730 – 1754)

* I. Mahmut tahta çıktığında önce Patrona Halil’i ortadan kaldırdı.

* Bu dönemde ilk kez askeri alanda Batılı tarzda yenilikler yapılmaya başlanmış ve ilk kez Batılı uzmanlardan yararlanılmıştır.

* 1736 – 1739 Osmanlı – Avusturya Savaşları sırasında Avusturya ordusunda görev yapan Fransız asıllı Kont Dö Boneval’in ülkeye ilticası kabul edildi.

* Humbaracı Ahmet Paşa ismini alan Kont Dö Boneval, Osmanlı ordusuna Avrupai tarzda bölük, tabur, alay sistemlerini getirdi.

* Subay yetiştirmek amacıyla Avrupa tarzındaki ilk teknik okul olan Kara Mühendishanesi (Hendesehane) açıldı.

* Baruthaneye önem verildi. Humbaracı Ocağı yeniden düzenlendi.

* Halk kütüphanesi açıldı.

NOT: I. Mahmut Dönemi ıslahatları amacına ulaşmış ve Osmanlı Devleti 1736 – 1739 yılları arasında aynı anda savaştığı Avusturya ve Rusya ordularını mağlup etmiştir.

III. Mustafa Dönemi Islahatları (1757 – 1774)

* Astrolojiye inanan bu Osmanlı Padişahı yenilik taraftarıydı. Dönemin Sadrazamı Koca Ragıp Paşa’nın önerileriyle askeri alanda ıslahatlar yapılmaya başlandı.

* Baruthaneye ve Tophaneye önem verildi.

* Askerlere son kez cülus bahşişi verildi.

* Hizmete alınan Macar asıllı Fransız Baron Dö Tot tarafından ilk kez Sürat Topçuları Ocağı açıldı.

* Hendesehane adlı okulda denizcilik ve topçuluk eğitimi verildi.

* Tersane ıslah edilerek gemi yapımına önem verilmiş ve 1770 Çeşme Baskını’nda yanan donanma yerine yeni bir donanma kuruldu.

* Deniz subayı yetiştirmek için 1772’de Mühendishane-i Bahr-ü Hümayun (Deniz Mühendishanesi) açıldı.

NOT: Çağdaş anlamda kurulan ve daha sonraki okullara örnek oluşturan ilk modern eğitim – öğretim kurumudur.

* Bununla beraber bu dönemde saray masrafları kısıtlanmış ve bozuk olan maliye düzeltilmeye çalışılmıştır. Bu yüzden iç borçlanma sistemi (Esham) uygulanmıştır (ilk kez).

1. Abdülhamit Dönemi Islahatları (1774 – 1789)

* Bu dönem Sadrazamlarından Halil Hamit Paşa Kapıkulu Ocakları ile ilgili;

 İlk kez Ulufe alım – satımını yasakladı.

 Ulufe defterlerini inceletti. Kapıkulu askerlerinin sayısını azaltma yoluna gitti (İlk Yeniçeri sayımı yapıldı.).

 Cülus bahşişi kaldırıldı.

NOT: Bu gelişmeler, bazı çevrelerin çıkarlarına dokunduğu için Paşa’nın idamına neden olmuşlardır.

* Sürat Topçuları Ocağı geliştirildi.

* Humbaracı ve Lağımcı Ocakları yeniden düzenlendi.

* Levent Teşkilatı kaldırıldı.

* Yardımcı asker (Subay) yetiştirmek için İstanbul’da İstihkâm Okulu açıldı.

* Yabancı uzmanların Müslüman olma şartı kaldırıldı.

III. Selim Dönemi Islahatları (1789 – 1807)

* Şehzadeliğinde devlet adamlarından gerilemenin nedenleriyle ilgili Levhalar (raporlar) hazırlamalarını istemiştir. Bu amaçla da “Meşveret Meclisleri” denilen danışma meclislerini kurdurmuştur.

* Avrupai tarzda eğitim yapan Nizam-ı Cedid Ocağı’nı kurmuştur.

NOT-1: Nizam-ı Cedid, yalnız ocağın adı değil, bu dönemdeki bütün yeniliklerin adı olarak da geçer.

NOT-2: Nizam-ı Cedit ordusu Fransa ve Avusturya tarzında örgütlendi. Avrupai bir şekilde eğitilen bu ordu ilk askeri başarısını Suriye – Akka’da Fransızlara (Napolyon’a) karşı almıştır (1798).

NOT-3: Devlet düzeninde ilk radikal değişikliklerin yapılmasının öneminin kavrandığı dönem III. Selim Dönemi’dir.

* Ocağın gereksinimleri karşılamak için İrad-ı Cedid Hazinesi kurulmuştur.

* Askeri kıyafetlerde ilk kez yenilikler yapıldı.

* Nizam-ı Cedit Ordusu’nun eğitimi için Selimiye ve Levent kışlaları yapılmıştır.

* Matbaa-ı Amire adıyla ilk devlet matbaası açılmıştır.

* Batıdaki gelişmeleri yakından takip etmek amacıyla ilk kez Avrupa’nın önemli merkezlerinde sürekli elçilikler açılmıştır (Paris, Londra, Viyana, Berlin).

NOT: İlk daimi elçilik Londra’da açılmış, ilk daimi elçi olarak Yusuf Agâh Efendi atanmıştır.

* Kara kuvvetlerinin subay ihtiyacını karşılamak amacıyla Mühendishane-i Berr-i Hümayun adlı subay okulu açılmıştır.

* Tersaneler yenilendi, modern toplar döküldü.

* Yabancı dil eğitimine önem verilmiş; Fransızca ilk resmi yabancı eğitim dili olarak kabul edilmiştir.

* Yerli malı kullanılmasına önem verilmiştir.

* Eyalet yönetimleri yeniden düzenlenmiştir.

* III. Selim’in yapmış olduğu bu yenilikler, Kabakçı Mustafa İsyanı’yla son bulmuş (1807), ayaklanmacılar III. Selim’in öldürülmesine neden olmuşlardır. Yerine

Rusçuk Ayanı Alemdar Mustafa Paşa tarafından II. Mahmut getirilmiştir.

ÖRNEK SORU

Osmanlı Devleti’nin devlet yapısında ilk radikal değişiklikler yapma eğilimi hangi padişah döneminde başlamıştır?

A) II. Mehmet B) III. Selim C) III. Murat

D) III. Ahmet E) IV. Murat

(2007/KPSS)

Cevap: B

ÖRNEK SORU

Nizamı Cedit Ocağı,

Eşkinci Ocağı,

III. Enderun Mektebi,

Yukarıdakilerden hangileri, orduyu güçlendirmek için III. Selim zamanında yapılan yenilikler arasındadır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

(2008 KPSS/Önlisans)

Cevap : A

ÖRNEK SORU

Aşağıdakilerden hangisi, XVII. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik durumunun bozulmasının nedenlerinden biri değildir?

A) İç ayaklanmaların çıkması

B) Ticaret yollarının yön değiştirmesi

C) Avrupa’ya öğrenci gönderilmesi

D) Savaşların yüklü harcamalar gerektirmesi

E) Tarımdaki ağır vergilerin köylünün toprağı bırakıp kente göç etmesine neden olması

(2006/KPSS Önlisans)

Cevap: C

ÖRNEK SORU

Osmanlı Devleti’nde, 18. yüzyılda Avrupa’dan getirilen uzmanlardan yararlanılarak askeri alanda ıslahat yapılması aşağıdakilerden hangisini gösterir?

A) Avrupa’dan ilk kez borç para alındığını

B) Avrupa’yla ekonomik ilişkilerin iyi olduğunu

C) Avrupa’nın teknik alandaki üstünlüğünün kabul edildiğini

D) Müslüman olmayanlara tanınan hakların genişletildiğini

E) Saltanat sisteminde değişiklik yapıldığını

(2006/KPSS Lisans)

Cevap: C

Yüzyıl Islahatları’nın Genel Özellikleri

* Avrupa’nın gerisinde kalındığı kabul edilip Batı tarzı ıslahatlar yapılmıştır.

* Askeri başarısızlıklar ve maliyenin bozulması nedeniyle askeri ve mali ıslahatlara ağırlık verilmiştir.

* Askeri alandaki ıslahatlarla kaybedilen yerler geri alınmak istenmişse de daha büyük kayıplar gerçekleşmiştir.

* Batı’nın eğitim ve kültürel alanda da ileri olduğu kabul edilmeye başlanmıştır.

* Bununla birlikte Avrupa’nın yönetim ve hukuk alanındaki ilerlemeleri göz ardı edilmiştir.

* Islahatlar kişilere bağlı kalmış, süreklilik arz etmemiştir.

* Bu ıslahatlarla toplumun değil devlet kurumlarının güçlendirilmesine çalışılmıştır. Dolayısıyla ıslahatlar halk desteği ile yapılmamıştır.

* Çıkarları zedelenenler ve özellikle de Ulema, Yeniçerileri kışkırtarak ıslahatları engellemeye çalışmıştır.

ÖNEMLİ HATIRLATMALAR

* Osmanlı Devleti’nin Doğu’da en geniş sınırlara ulaştığı antlaşma İran ile imzalanan 1590 Ferhat Paşa Antlaşması’dır. (III. Murat Dönemi)

* Osmanlı Devleti’nin Doğu’da yenildiği ve toprak kaybettiği ilk antlaşma İran ile imzalanan 1611 Nasuh Paşa Antlaşması’dır. (I. Ahmet Dönemi)

* Osmanlı ile İran arasında imzalanan 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması ile günümüzdeki Türk-İran sınırı çizildi; bu sınır en eski sınırımız olma özelliğine sahip oldu. (IV. Murat Dönemi)

* Osmanlı Devleti’nin topraklarına toprak kattığı, yepyeni bir toprak parçası kazandığı son antlaşma, Batı’da en geniş sınırlara ulaştığı antlaşma Lehistan ile imzalanan 1672 Bucaş Antlaşması’dır. (IV. Mehmet Dönemi)

* Osmanlı donanması ile fethedilen son yer “Girit Adası”dır. (1669). 25 yıllık bir kuşatma sonunda fethedilmiştir. (IV. Mehmet Dönemi)

* Kanuni Sultan Süleyman’dan sonra ordunun başında sefere çıkan ilk padişah III. Mehmet’tir. Avusturya’ya karşı yapılan 1596 Haçova Meydan Savaşı; Osmanlı tarihinin zaferle sonuçlanan son büyük meydan savaşı’dır.

* 1606 Zitvatoruk Antlaşması ile Osmanlı Devleti’nin 1533 İstanbul Antlaşması ile

Avusturya’ya karşı elde ettiği üstünlük sona ermiş; iki devlet arasında siyasi bir eşitlik kurulmuştur. (I. Ahmet Dönemi)

* 1664 Vasvar Antlaşması; XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Avusturya karşısındaki askeri üstünlüğünü kanıtlayan son antlaşmadır. (son kez toprak ve son kez savaş tazminatı alınmıştır.) (IV. Mehmet Dönemi)

* 1699 Karlofça Antlaşması; Osmanlı Devleti’nin ilk defa Batı’da kalıcı ve büyük miktarda toprak kaybettiği ve Osmanlı topraklarının paylaşılmak istendiği ilk uluslararası antlaşmadır. (II. Mustafa Dönemi)

* Osmanlı Devleti; Rusya’ya karşı ilk defa 1700 I. İstanbul Antlaşması ile toprak (Azak Kalesi) kaybetmiştir. (II. Mustafa Dönemi)

* Rusya; 1700 I. İstanbul Antlaşması ile Azak Kalesi’ni alarak, Karadeniz kıyısında ilk defa toprak sahibi oldu. (II. Mustafa Dönemi)

* Rusya; 1700 I. İstanbul Antlaşması ile ilk defa İstanbul’da sürekli elçi bulundurabilme hakkı elde etmiştir. (II. Mustafa Dönemi)

* 1711 Prut Antlaşması ile Karlofça Antlaşması’ndan sonra ilk defa Rusya’ya karşı başarı kazanılmış ve Rusya’nın Karadeniz’e inmesine geçici de olsa engel olunmuştur (Karadeniz yeniden Türk gölü olmuştur.).

* 1724 Pasarofça Antlaşması ile “Lale Devri” (1718 – 1730) başlamıştır.

* 1724 II. İstanbul Antlaşması; Rusya ile yapılan ilk dostluk ve işbirliği antlaşmasıdır; İran toprakları Osmanlı ile Rusya arasında paylaşılmıştır. (III. Ahmet Dönemi)

* Osmanlı; 18. yy.’da yaptığı askeri ıslahatların (I. Mahmut Islahatı) etkisiyle 1736 – 1739 Osmanlı – Rusya ve Avusturya Savaşları’nda galip gelmiştir. Fransa’nın arabuluculuğu ile 1739 Belgrat Antlaşmaları yapıldı.

* 1739 Belgrat Antlaşması Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyılda imzaladığı en şerefli ve son kazançlı antlaşmadır.

* 1739 Belgrat Antlaşması ile Karadeniz’in bir Türk gölü olduğunu Rusya son kez kabul etmiştir (I. Mahmut Dönemi).

* I. Mahmut Dönemi’nde 1740’da ilk kez Fransa’ya kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiştir.

NOT: Arabuluculuk yaparak 1739 Belgrat Antlaşmaları’nda karlı çıkmamızı sağladığı için böyle bir uygulama yapılmıştır.

* 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile ilk defa halkı Müslüman olan bir ülke (Kırım) elden çıktı.

* 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile; Fatih Dönemi’nde kazanılan Karadeniz’deki Türk egemenliği sona ermiştir.

* 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile Rusya ilk defa Boğazları kullanarak sıcak denizlere inme imkânı elde etmiştir.

* 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile Osmanlı Devleti; Ortodoksların koruyucusu olma özelliğini kaybetti; Rusya ele geçirdi.

* Osmanlı Devleti; 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile Rusya’ya ilk kez kapitülasyon vermiş, Rusya Akdeniz’e ilk defa inmiştir.

* Diğer devletlerden farklı olarak Rusya kapitülasyonları zorla almıştır.

* Osmanlı Devleti; 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile ilk kez savaş tazminatı ödemiştir. (Rusya’ya)

NOT: Osmanlı Devleti’nin ödediği ilk savaş tazminatı’dır.

* 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyılda imzaladığı koşulları en ağır antlaşmadır (I. Abdülhamit Dönemi).

* 1791 Ziştovi Antlaşması’ndan sonra Osmanlı Devleti ile Avusturya arasındaki savaşlar tamamen son bulmuştur.

* 1792 Yaş Antlaşması ile Osmanlı Devleti Kırım’ın Rusya’ya ait olduğunu kesin olarak kabul etmiştir.

* Fransa; 1798’de Mısır’ı işgal edince, İngiltere ve Rusya Osmanlı’ya yardım etti; İşbirliği Antlaşması yapıldı

* Rusya ile yapılan ikinci işbirliği antlaşması’dır. (Birinci işbirliği antlaşması; İran’a karşı yapılan 1724 II. İstanbul Antlaşması’dır.)

NOT: Osmanlı ilk defa bu olayda “Denge Politikası” izlemiştir.

NOT: Rus donanması tarihte ilk defa Boğazlardan serbestçe geçmiştir.

* Fransa; imzalanan 1802 El-Ariş Antlaşması ile Mısır’ı Osmanlı’ya geri verdi.

NOT: Bu olay ile Osmanlı – Fransız ilişkileri ilk kez bozulmuştur.

SONRAKİ SAYFAYA GEÇİNİZ

[wp_ad_camp_3]

sonraki sayfadan devam ediniz