Kpss Vatandaşlık Temel Hak ve Hürriyetler

Kpss Vatandaşlık Benim Hocam TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER Konu anlatımı

KAYNAK-1

• Temel hak ve hürriyetlerin özüne dokunulmaksızın yalnızca anayasada belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlar; anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzenine, laik cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkelerine aykırı olamaz.
• 2001 değişikliği ile genel sınırlama sebepleri kaldırılmış, sınırların hakların özüne dokunulmaksızın, laik cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkelerine uygun olarak sınırlandırılabileceği hükümleri getirilmiştir.
• Temel hak ve hürriyetleri kötüye kullananlar hakkında uygulanacak müeyyideler kanunla düzenlenir.
• Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılmamasına ilişkin düzenleme ilk kez 1961 anayasasının 71 değişikliğinde yer almıştır.
• Savaş, seferberlik, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir. Bu durumlar olsa dahi kişinin çekirdek haklarına dokunulamaz.
• Çekirdek haklar; kişinin yaşama hakkı, maddi ve manevi varlığının bütünlüğü, din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamama ve bunlardan dolayı suçlanamama, suç ve cezaların geriye yürüyemez olması, suçluluğu mahkeme kararıyla saptanıncaya kadar kimsenin suçlu sayılamaması.(Masumiyet karinesi.)
• Temel hak ve hürriyetlerin durdurulması ilk kez 1982 anayasasında düzenlendi.
• Temel hak ve hürriyetler yabancılar için ancak kanunla sınırlandırılabilir.
• Kişinin Hakları ve Ödevleri(Negatif Statü Hakları): Kişi dokunulmazlığı, zorla çalıştırma yasağı, kişi hürriyeti ve güvenliği, özel hayatın gizliliği, konut dokunulmazlığı, haberleşme hürriyeti, yerleşme ve seyahat hürriyeti, din ve vicdan hürriyeti, düşünce ve kanaat hürriyeti, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti, bilim ve sanat hürriyeti, basın hürriyeti, süreli ve süresiz yayın hakkı, basın araçlarının korunması, kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarında yararlanma hakkı, düzeltme ve cevap hakkı, dernek kurma hürriyeti, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı, mülkiyet hakkı, hak arama hürriyeti, kanuni hakim güvencesi, ispat hakkı, temel hak ve hürriyetlerin korunması.
• Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler(Pozitif Statü Hakları): Ailenin korunması ve çocuk hakları(2010 değişikliği), eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi, kıyılardan yararlanma, toprak mülkiyeti, tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması, kamulaştırma, devletleştirme ve özelleştirme, çalışma ve sözleşme hürriyeti, çalışma hakkı ve ödevi, çalışma şartları ve dinlenme hakkı, sendika kurma hakkı, toplu iş sözleşmesi ve toplu sözleşme hakkı(2010 değişikliği), grev ve lokavt, ücrette adalet sağlanması, sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması, konut hakkı, gençliğin korunması, sporun geliştirilmesi, sosyal güvenlik hakkı, sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler, yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşları, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması, sanatın ve sanatçının korunması.
• Siyasi Hak ve Ödevler: Türk vatandaşlığı, seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakları, parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrılma hakları, siyasi partilerin uyacakları esaslar, kamu hizmetlerine girme hakkı, mal bildirimi, vatan hizmeti, vergi ödevi, dilekçe hakkı, bilgi edinme hakkı(2010 değişikliği), kamu denetçisine başvurma hakkı(2010 değişikliği).
• Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz, kişi rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.
• Suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler, kaçmasını, delilleri yok etmesini veya değiştirmesini önlemek amacıyla hakim kararıyla tutuklanabilirler. Hakim kararı olmadan yakalama, ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir, bunların şartları kanunla belirlenir.
• Yakalama ve tutuklama sebepleri her halde yazılı, mümkün değilse derhal sözlü, toplu halde ise hakim huzuruna çıkarılıncaya kadar bildirilir.
• Yakalanan kişi en geç 48 saat, toplu suçlarda ise 4 gün içinde hakim önüne çıkarılır. Bu süreler olağanüstü ve savaş durumlarında uzatılabilir.(2001 değişikliği).
• Kişinin yakalandığı veya tutuklandığı yakınlarına derhal bildirilir.(2001 değişikliği).
• Kişisel verilerin korunmasına ilişkin esaslar kanunla düzenlenir.(2010 değişikliği).
• Özel hayatın gizliliği, konut dokunulmazlığı ve haberleşme hürriyeti, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı, sendika ve dernek kurma hürriyeti haklarını sınırlayan ortak sebepler: Milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunla yetkili kılınmış merciinin yazılı emrinin bulunması. Yetkili merciinin kararı 24 saat içinde görevli hakimin onayına sunulur, hakim 48 saat içinde  kararını açıklar. Aksi halde sınırlama kendiliğinden kalkar. İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunla belirtilir.
• Yerleşme hürriyeti suç işlemesini önlemek, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını korumak amacıyla; seyahat hürriyeti, suç soruşturması ve kovuşturması sebebiyle suç işlenmesini önlemek nedeniyle sınırlanabilir.
• Yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hakim kararına bağlı olarak sınırlandırılabilir.(2010 değişikliği)
• Her ne sebep ve amaçla olsun kimse düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz, düşünce ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve suçlanamaz.
• Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetini kısıtlayan sebepler; milli güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, cumhuriyetin temel nitelikleri ve devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması, suçların önlenmesi, suçluların cezalandırılması, devlet sırrı olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanması, başkalarının şöhret ve haklarının, özel ve aile hayatlarının yahut kanunun öngördüğü meslek sırlarının korunması veya yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi. Bu şart şekil ve usuller kanunla düzenlenir.
• Basımevi kurmak izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz.
• Basın hürriyetini sınırlandırılmasında düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetini kısıtlayan hükümler geçerlidir.
• Devletin iç ve dış güvenliğini, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü tehdit eden veya suç işlemeye ya da ayaklanma veya isyana teşvik eder nitelikte olan veya devlete ait gizli bilgilere ilişkin bulunan her türlü haber ve yazıyı yazanlar veya bastıranlar veya aynı amaçla basanlar, başkasına verenler kanun hükümlerince sorumludurlar.
• Süreli veya süresiz yayınlar izin alma veya mali teminat yatırma şartına bağlanamaz.
• Süreli yayınlar, devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, cumhuriyetin temel ilkelerine, milli güvenliğe ve genel ahlaka aykırı olması durumunda mahkeme kararıyla geçici olarak kapatılabilir.
• Süreli ve süresiz yayınlar, kanunun gösterdiği suçların soruşturma veya kovuşturmasına geçilmiş olması hallerinde hakim kararıyla; devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün, milli güvenliğin, kamu düzeninin, genel ahlakın korunması ve suçların önlenmesi bakımından gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunun açıkça yetkili kıldığı merciinin emriyle toplatılabilir.
• Süreli ve süresiz yayınlarla ilgili esas ve usuller kanunlarla belirlenir.
• Basın araçları suç alet olduğu gerekçesiyle zapt ve müsadere edilemez, işletilmekten alıkonulamaz.
• Kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yaralanma hakkı, milli güvenlik, kamu düzeni, genel ahlak ve sağlığın korunması dışında sınırlandırılamaz. Esas ve usuller kanunla düzenlenir.
• Düzeltme cevap yayınlanmazsa, ilgilinin müracaatı ile hakim tarafından 7 gün içinde gerekip gerekmediğine karar verilir. Esasları kanunla düzenlenir.
• Herkes önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ve üyelikten çıkma hakkına sahiptir. Bu hak ancak milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlak ile başkalarının hürriyetlerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir. Şekil, şart ve usuller kanunla düzenlenir. Kanunun öngördüğü hallerde hakim kararıyla kapatılabilir. Bu hükümler vakıflar için de geçerlidir.
• Herkes önceden izin almaksızın, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir. Bu hak ancak milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlak ile başkalarının hürriyetlerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir. Şekil, şart ve usuller kanunla düzenlenir.
• Mülkiyet hakkı ancak kamu yararı amacıyla kanunla sınırlandırılabilir.
• Ceza ve ceza yerine geçebilecek güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur.
• Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular delil olarak kabul edilemez(2001 değişikliği).
• Devlet her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirler alır(2010 değişikliği).
• Eğitim ve öğretim hürriyeti, anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldırmaz.
• Eğitim ve öğretim kurumlarında sadece eğitim, öğretim, araştırma ve inceleme ile ilgili faaliyetler yürütülür.
• Devlet tarafından dağıtılan topraklar bölünemez, miras hükümleri dışında başkalarına devredilemez ve ancak dağıtılan çiftçilerle mirasçıları tarafından işletilebilir.
• Devlet veya kamu tüzel kişileri kamu yararı amacıyla özel mülkiyetteki taşınmazlar hakkında kamulaştırma veya idari irtifak hakkına karar verebilir.
• Tarım reformunun uygulanması, büyük enerji ve sulama projeleri ile iskan projelerinin gerçekleştirilmesi, yeni ormanların yetiştirilmesi, kıyıların korunması ve turizm amacıyla kamulaştırılan toprakların bedellerinin ödemesi taksit şeklinde olabilir. Taksitlendirmede kamu alacakları için öngörülen en yüksek faiz uygulanır. Küçük çiftçiye ait taşınmazın kamulaştırma bedeli her halde peşin ödenir.
• Kamulaştırma bedeline ilişkin itirazlar asliye hukuk mahkemesinde(adli mahkemelerde), kamulaştırmanın iptali ile ilgili uyuşmazlıklar idare mahkemelerinde görülür.
• Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir.
• Herkes önceden izin almaksızın sendika ve üst kuruluşlar kurma ve bunlara üye olma ve üyelikten çıkma hakkına sahiptir. Bu hak ancak milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlak ile başkalarının hürriyetlerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir. Şekil, şart ve usuller kanunla düzenlenir.
• Aynı zamanda aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olunamaz hükmü 2010 değişikliği ile kaldırılmıştır.
• Devlet memurları sendika kurabilirler. Ancak memurların grev ve toplu iş sözleşmesi hakkı yoktur.
• Toplu iş sözleşmesinin nasıl yapılacağı kanunla düzenlenir.
• Memurlar ve diğer kamu görevlileri toplu sözleşme hakkına sahiptir.(2010 değişikliği)
• Toplu sözleşmedeki uyuşmazlıklar Kamu Görevlileri Hakem Kurulunda çözülür. Kararları kesindir, toplu sözleşme hükmündedir ve kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır. Hakkın kapsamı, istisnaları, şekil ve usulleri kanunla düzenlenir(2010 değişikliği).
• Aynı işyerinde, aynı dönem için birden fazla toplu iş sözleşmesi yapılamaz ve uygulanamaz hükmü 2010 değişikliği ile kaldırılmıştır.
• Grev hakkı ve lokavt iyi niyet kurallarına aykırı tarzda, toplum zararına ve milli serveti tahrip edecek şekilde kullanılamaz.
• Grev ve lokavtın yasaklanabileceği veya ertelenebileceği haller ve iş yerleri kanunla düzenlenir.
• Grev ve lokavtın ertelendiği veya yasaklandığı durumlarda uyuşmazlık Yüksek Hakem Kurulu’nca çözülür. Kararları kesindir, toplu iş sözleşmesi hükmündedir ve kararlara karşı yargı yolu kapalıdır.
• Yüksek Hakem Kurulu ve Kamu Görevlileri Hakem Kurulu’nun şekli, usul ve esasları kanunla düzenlenir.
• Siyasi amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grev ve lokavtı, genel grev ve lokavt, işyeri işgali, işi yavaşlatma, verim düşürme ve diğer direnişler yapılamaz hükmü 2010 değişikliği ile kaldırılmıştır.
• Harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle malul ve gaziler, çocuklar, sakatlar ve yaşlılar devletçe korunur. Bu haklar kanunla düzenlenir.
• Devlet, sosyal ve ekonomik alanlardaki görevlerini mali kaynakların yeterliliği ölçüsünde yerine getirir.
• Nüfus kayıtları, nüfus cüzdanı, pasaport, pasavan Türk vatandaşlığını ispatlamada kullanılabilecek belgelerdir.
• Seçimlerde oy kullanamayanlar; silah altında bulunan er ve erbaşlar, askeri öğrenciler, taksirli suçlardan hüküm giyenler hariç ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler.
• Seçimlerde oy kullanabilenler; 18 yaşından büyük TC vatandaşları, subay, astsubay, uzman çavuşlar, taksirli suçlardan hüküm giyenler ve tutuklular, yurt dışındaki TC vatandaşları.
• Parti üyesi olabilmek için 18 yaşını doldurmak gerekir.
• Siyasi partiler önceden izin almadan kurulurlar.
• Siyasi partilere üye olamayanlar; hakimler ve savcılar, Sayıştay dahil yüksek yargı organları ve mensupları, işçi niteliği taşımayan kamu görevlileri, memurlar, silahlı kuvvetler mensupları, yükseköğretim öncesi öğrencileri.
• Yükseköğretim elemanlarının ve öğrencilerinin siyasi partilere üye olabilmelerine ilişkin esaslar kanunla düzenlenir.
• Siyasi partilerin mali denetimi Anayasa Mahkemesince yapılır. Anayasa mahkemesi bunun için Sayıştay’dan yardım isteyebilir. Anayasa mahkemesinin kararları kesindir.
• Siyasi partilerin kapatılması, Yargıtay cumhuriyet başsavcısının açacağı dava üzerine Anayasa mahkemesince kesin karara bağlanır. Yargıtay cumhuriyet başsavcısı bu davayı resen(kendiliğinden), bakanlar kurulunun kararı üzerine adalet bakanının istemi ile, bir siyasi partinin istemi ile açabilir.
• Siyasi partiler ticari faaliyette bulunamazlar.
• Yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyruğunda olmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım alan siyasi partiler temelli olarak kapatılır.
• Seçimlerde en az %7 oy alan partiler devletten mali yardım alabilirler.
• Kamu hizmetlerine girenler mal bildiriminde bulunmak zorundadırlar. Şekil ve usulleri kanunla düzenlenir.
• Vergilerin kanuniliği ilkesi ilk kez Kanuni Esasi’de yer almıştır. 1961 anayasasında da yer almıştır.
• Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir(2010 değişikliği).
• TBMM Başkanlığına bağlı Kamu Denetçiliği Kurumu, idarenin işleyişiyle ilgili şikayetleri inceler.(2010 değişikliği).
• Kamu Başdenetçisi TBMM tarafından gizli oyla 4 yıl için seçilir. İlk iki oylamada üye tam sayısını üçte iki ve üçüncü oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğu aranır. Salt çoğunluk sağlanamazsa üçüncü oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır. Dördüncü oylamada en fazla oy alan aday seçilir.(2010 değişikliği).
• Bilgi edinme hakkı ve Kamu Denetçiliği Kurumu 1982 Anayasasına 2010 değişikliği ile girmiştir.
• Siyasi haklardan sadece Türk vatandaşları yararlanır. Ancak vergi ödevi ve dilekçe hakkından yabancılar da yararlanabilir.
• Siyasi partiler en az 30 Türk vatandaşı tarafından kurulur.
• Siyasi parti grupları en az 20 üyeden meydana gelir.
• Yurt dışına çıkma hürriyetinin vatandaşlık ödevi nedeniyle sınırlandırılması kaldırılmıştır.(2010 değişikliği).

KAYNAK-2

• Çekirdek alan olağanüstü hallerde hatta savaş halinde bile dokunulamaz.
• Bilim ve sanatı yayma hakkı, anayasanın 1, 2 ve 3. Maddeleri hükümlerinin değiştirilmesini sağlamak amacıyla kullanılamaz.
• Silahlı kuvvetler ve kolluk kuvvetlerine, devlet memurlarına derneklere üye olmada kanunla sınırlandırma getirilebilir.
• Kamu görev ve hizmetlerinde bulunanlara karşı açılan davalarda sanık, yapılan suçlamanın doğruluğunu ispat hakkına sahiptir. Bunu dışında ispat isteminin kabulü kamu yararına ve şikayetçinin rızasına bağlıdır.
• Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir.(2010 değişikliği.)
• Devletleştirme kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüslerde, kamu yararının zorunlu kıldığı hallerde yapılabilir. Devletleştirme gerçek karşılığı üzerinden yapılabilir. Devletleştirme kanunla yapılır.
• Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar.
• Çalışma ve sözleşme hürriyeti, dernek kurma hürriyeti, hak arama hürriyeti gibi haklardan yabancılar da yararlanabilir.

KAYNAK-3

• Kişi hak ve ödevleri = Koruyucu haklar = Negatif statü hakları
• Sosyal ve ekonomik hak ve ödevler = İsteme hakları = Pozitif statü hakları
• Siyasi hak ve ödevler = katılma hakları
• Kanun hükmünde kararnameler ile olağan dönemlerde sadece sosyal ve ekonomik haklarda düzenleme yapılabilir.
• Radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yayın yapma hakkı izin şartına bağlanabilir.

KARMA

• 2010 değişikliği ile vatandaşlık ödevinin(vergi, askerlik) yerine getirilmemesi yurt dışına çıkma hürriyetini sınırlama sebepleri arasından çıkarılmıştır.
• Yalnızca çalışanlar ve işverenler sendika kurabilir. Her Türk vatandaşı değil.
• Tutukluluk ve hükümlülük süresi içindeki çalıştırmalar zorla çalıştırma sayılmaz.
• Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla koyulur. Dolayısıyla bunda TBMM yetkilidir. Fakat bu yükümlülüklerin muaflık, istisna, indirim ve oranlarıyla ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi ise bakanlar kuruluna verilebilir.
• Tramba: Kamulaştırmada nakden ödemenin istisnası olarak başka bir taşınmazın verilmesidir.
• Dernek kurma hürriyeti mali teminat yatırma şartına bağlanabilir.