Kpss Lisans Önlisans Coğrafya Konu Anlatımı Türkiyenin Coğrafi Konumu
COĞRAFİ KONUM :
Coğrafi konum dünya üzerindeki bir yerin jeopolitik ,özel ve matematik konumlarının tümünü kapsar
1. Özel Konum
2. Jeopolitik Konum
3. Matematiksel Konum
1- Özel Konum
Özel konum ülkenin kendine has özellikleridir. Yeryüzü şekilleri, denizleri, madenleri, tepeleri, sıcak su kaynakları, ticaret yolları, yükseltisi vs.
- Türkiye 3.-4. zamanda oluşmuştur (Genç-yakın zaman).
- Genç olması nedeniyle yüksek bir ülkedir.
- Ortalama yükseklik 1400 metredir.
- İklim yükseklik nedeniyle serttir. Yine genç bir ülke olması nedeniyle topraklar verimlidir ve bu sebeple tarım ve hayvancılığa elverişlidir.
- Yükseklik nedeniyle akarsu hızı fazladır ve bu da aşınmalara ve birikmelere neden olmaktadır. Ülkemizin tarım ürünleri değişkendir.
- Kısa mesafede yükselti farkları değişmektedir.
- Aynı günde farklı mevsim özellikleri yaşanmaktadır.
- Deprem riski fazladır.
- Sıcak su kaynakları fazladır.
- 3 tarafı denizlerle çevrilidir.
- 3 iklim ve 3 bitki örtüsü görülmektedir.
- Maden bakımından zengindir.
2- Jeopolitik Konum
- Boğazlar
- Asya’yı Avrupa’ya bağlaması
- Doğal gaz, Petrol boru hattı
3- Matematiksel Konum
Matematik konum Ekvator ve başlangıç meridyenine göre bulunan yerdir
- Türkiye’nin konumu: 26-45 meridyenleri [(boylam) Çanakkale-Iğdır arası] ve 36-42 paralelleri [(enlem) Sinop-Hatay arası] arasındadır.
- Kuzey yarım kürededir
- Orta kuşakta yer alır
- Greenwich in doğusunda yer alır
- Yengeç dönencesinin kuzeyinde yer alır
PARALELLER VE ÖZELLİKLERİ
- Ekvatora paralel uzanan hayali çizgilerdir, ekvator başlangıç paralelidir ve en büyük paralel dairesidir
- Ekvatorun kuzeyinde 90 güneyinde 90 olmak üzerre 180 paralel vardır
- Paralellerin boyları ekvatordan kutuplara gidildikçe kısalır ve kutuplarda nokta halini alır.
- İki paralel arasındaki uzaklık her yerde 111 km’dir Örnk : Türkiye 36-42 paralelleri arasında olduğu için en kuzeyi ile en güneyi arasındaki mesafe —> 42-36=6 x111=666km
Enlem
Bir yerin ekvatora olan açısal uzaklığıdır ,Enlemin etkileri dünyanın şeklinden kaynaklanmaktadır
Türkiyede enlem etkisine bağlı olarak güneyden kuzeye doğru gidildikçe:
- güneş ışınlarının geliş açısı azalır.
- sıcaklık azalır.
- denizlerin yüzey sıcaklığı ve tuzluluk oranı azalır; çünkü buharlaşma azalır
- Orman tarım yerleşme üst sınırı alçalır.
- kalıcı kar alt sınırı alçalır; daha alçak seviyelerde karın kalıcılığı artar.
- güneş ışınlarının atmosferde tutulma oranı artar, bu sıcaklığı olumsuz yönde etkiler.
- çizgisel hız oranı azalır. (Güneş aynı hızla daha az yol kateder.)
- gurup ve tan süreleri uzar.
- gece gündüz zaman farkı artar.
- gölge boyu uzar.
- yer çekimi artar
Not : Aynı enlem üzerindeki noktalarda :
- Güneş ışınlarını alma açıları aynıdır
- Gölge boyu ve yönü aynıdır
- Gece-gündüz süreleri ve farkları aynıdır
- Yer çekimi aynıdır
- Çizgisel hız aynıdır
- Gurup,tan ve alacakaranlık süreleri aynıdır
- Ekvatora ve kutuplara olan uzaklıkları aynıdır
MERİDYENLER VE ÖZELLİKLERİ
- Kuzey güney doğrultusunda uzanan hayali çizgilerdir
- Meridyenlerin başlangıcı Londra yakınından geçen Greenwich’tir
- Greenwich’in batısında 180 doğusunda 180 olmak üzere 360 meridyen vardır
- Meridyenler arası uzaklık en fazla Ekvator üzerindedir. 111 km’lik bu mesafe kutuplara gidildikçe kısalır,kutuplarda sıfırdır
- Meridyenlerin boyları birbirine eşittir
- Başlangıç meridyeninin antimeridyeni olan 180 meridyeni Tarih Değiştirme Çizgisidir
Boylam
Bir yerin başlangıç meridyenine olan açısal uzaklığıdır.
Türkiyede boylam etkisine bağlı olarak
- Ulusal saat başlangıç meridyeninden ileridir
- Doğudaki noktalarda yerel saat ileridir (dünya batıdan doğuya doğru döner)
Not : Aynı boylam üzerindeki noktalarda
- Yerel saat aynıdır
- Öğle vakti aynıdır
- Gölge boyunun en kısa olduğu an aynıdır
- Ekinokslarda(21 Mart- 23 Eylül) güneşin doğuş ve batış saatleri aynıdır
YEREL SAAT
- Dünyada her nokta için belirlenen saate yerel saat denir
- Dünya kendi ekseni etrafındaki hareketini batıdan doğuya doğru yaptığı için doğuda yerel saat herzaman batıdan ileridir
- Yerel saat hesaplamada meridyenlerden faydalanılır, ardışık iki meridyen arası 4 dakikadır
- Türkiye 26-45 doğu meridyenleri arasında yer aldığı için 19 boylam farkı vardır : 19 x 4 = 76 olduğundan Türkiyenin doğusu ile batısı arasındaki fark 76 dakikadır
ULUSAL SAAT (ORTAK)
- Bir ülkeden geçen meridyenlerden birinin tüm ükede kullanılmasına ulusal (ortak) saat denir
- Ülkemizde aynı anda bir tane ortak saat kullanılır
- Türkiye kış döneminde 30 derece doğu meridyeninin yerel saatini ortak saat olarak kullanır (İZMİT)
- Türkiye yaz döneminde 45 derece doğu meridyeninin yerel saatini ortak saat olarak kullanır (IĞDIR)
- Türkiye 2. ve 3. saat dilimlerini kullanır
- Saat dilimleri 15 meridyen (derece) de bir değişir
Türkiyenin uç noktaları : Batı : Gökçeada- Avaka burnu , Doğu : Iğdır , Güney: Hatay – Beysun köyü , Kuzey: Sinop – İnceburun
TÜRKİYENİN 36-42 KUZEY ENLEMLERİ ARASINDA YER ALIR
Etkileri
- Kuzey yarım kürede yer alır
- Matematik iklim kuşağı Orta kuşak’tır
- Akdeniz iklim kuşağındadır
- Dönencelerin dışındadır
Sonuçları
- Güneyden kuzeye gidildikçe ekvatordan uzaklaşılır
- Dağların güneye bakan yamaçları, kuzeye bakan yamaçlarından daha sıcak olur (bakı)
- Güney sektörlü rüzgarlar sıcaklığı artırır, kuzey sektörlü rüzgarlar azaltır
- Güneş ışınlarının yere düşme açısı 21 Haziran’da en büyük olur ve yaz mevsimi başlar , en kısa gölge boyu oluşur
- Güneş ışınlarının yere düşme açısı 21 Aralık’da en küçük olur ve kış mevsimi başlar , en uzun gölge boyu oluşur
- Kuzeye gidildikçe çizgisel hız azalır, tan ve gurup(alacakaranlık) vakitleri uzar
Not : Güneş ışınlarının yere değme açısı büyüdükçe gölge boyu kısalır
TÜRKİYENİN DÖNENCELER DIŞINDA OLMASININ SONUÇLARI
- Güneş ışınları yıl boyunca dik düşmez
- Cisimlerin gölge boyu hiç bir zaman sıfır olmaz
- Gölge yönü yıl boyunca kuzeydir
- Bakı yönü yıl boyunca güneydir
TÜRKİYENİN ORTA KUŞAKTA YER ALMASININ SONUÇLARI
- Dört mevsim belirgin olarak yaşanır
- İklim çeşitliliği yaşanır
- Cephe yağışları görülür
- Batı rüzgarları kuşağında yer alır
- Akdeniz iklim kuşağının etkileri görülür
- Ilıman iklim kuşakları görülür
TÜRKİYEDE MEVSİMLER VE ÖZELLİKLERİ
21 HAZİRAN
- Güneş ışınları yıl içinde en büyük açı ile gelir (yengeç dönencesine dik gelir)
- Türkiyede yaz mevsimi başlar
- Kuzeye gidildikçe gündüz süresi uzar gece süresi kısalır
- En uzun gündüz en kısa gece yaşanır
- Bu tarihe kadar gündüzler uzar, Bu tarihten sonra gündüzler kısalmaya geceler uzamaya başlar
- En kısa gölge boyu oluşur
21 ARALIK
- Güneş ışınları yıl içinde en küçük açı ile gelir (oğlak dönencesine dik gelir)
- Türkiyede kış mevsimi başlar
- Güneye gidildikçe gündüz süresi uzar gece süresi kısalır
- En uzun gece en kısa gündüz yaşanır
- Bu tarihe kadar gündüzler kısalır, Bu tarihten sonra gündüzler uzamaya geceler kısalmaya başlar
- En uzun gölge boyu oluşur
21 MART (EKİNOKS)
- İlk bahar mevsimi başlar (güneş ışınları ekvatora dik gelir)
- Her yerde gece- gündüz süresi eşittir
- Bu tarihten sonra gündüz süresi 12 saati geçerken gece süresi ise 12 saatin altına düşer
- Aynı boylam üzerindeki noktalarda güneş aynı anda doğar ve batar
21 HAZİRAN (EKİNOKS)
- Son bahar mevsimi başlar (güneş ışınları ekvatora dik gelir)
- Her yerde gece- gündüz süresi eşittir
- Bu tarihten sonra gece süresi 12 saati geçerken gündüz süresi ise 12 saatin altına düşer
- Aynı boylam üzerindeki noktalarda güneş aynı anda doğar ve batar
Not: Türkiyede gündüzler 12 Aralık tarihinden sonra uzamaya başlar, 21 Mart tan sonra 12 saatin üzerine çıkar
TÜRKİYENİN ÖZEL KONUMU VE ETKİLERİ
- Asya , Avrupa ve Afrika kıtalarının birbirine en çok yaklaştığı yerde bulunur
- Asya ile Avrupa arasında köprü niteliğindedir
- Komşuları : Yunanistan,Bulgaristan,Gürcistan,Ermenistan,Irak,İran,Suriye ve Azerbaycan
- Akdeniz ,Karadeniz ve Marmara denizlerine kıyısı vardır
- Küresel ticaretin önemli güzergahlarının biri üzerinde yer alır
- Stratejik doğal kaynaklara sahiptir
- Doğal gaz ve Petrol boru hatları ülkemiz üzerinden geçer
- Genç , engebeli ve yüksek bir ülkedir
TÜRKİYENİN JEOPOLİTİK ÖZELLİKLERİ
Türkiyeyi İlgilendiren Başlıca sorunlar
Doğrudan ilgilendiren
- Irak sorunu
- Ege denizindeki kıta sahanlığı sorunu
- Batı Trakya sorunu
- Suriye ile fırat dicle sularıyla yaşanan sorun
- Kıbrıs sorunu
Dolaylı olarak ilgilendiren
- Bosna-Hersek sorunu
- Kosova sorunu
- Makedonya sorunu
- Kafkasyadaki sorunlar
- Orta doğuda yaşanan sorunlar
Sınır Kapılarımız
Gürcistan : Sarp – Türk gözü
Ermenistan : Alican – Akkaya
Nahçivan : Dilucu – Nahçivan
İran : Gürbulak
Irak : Habur
Suriye : Cilvegözü – Nusaybin
Yunanistan : Ipsala – Uzunköprü
Bulgaristan : Kapıkule
21 mart ekinoks yerine 21 haziran yazılmış….