Kpss Türkçe Ses Bilgisi Konu Anlatımı

Kpss Hazırlık Türkçe Ses Bilgisi Konu Anlatımı ve Ders Notları 

1-  ÜNLÜLERLE  İLGİLİ SES OLAYLARI

A- BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU (KALINLIK – İNCELİK)

Bir sözcüğün birinci hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa, diğer hecelerdeki ünlüler de kalın olur

Bir sözcüğün birinci hecesinde ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur

Örnk : adım,ayak,boyun,sağlık,evlilik,güzel,duyduklarımız,kollarımın

Örnk (uymayan) : insanlardan,dünyadan,kalemleri

-Birleşik ve Yabancı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz

             Örnk : Kırıkkale,Boğaziçi,hanımeli  — radyo,kitap,cihan

 -Türkçe olduğu halde sonradan değişip büyük ünlü kuralına uymayan kelimeler

             Örnk: alma -> elma  , ana->anne , ınanmak ->inanmak , kangı-> hangi , karındaş->kardeş ,

– Ekler geldikleri sözcüğün son hecesine göre büyük ünlü uyumuna uyum sağlar

           Örnk : avcı,gözlük,taşlar,gördü

  -Bazı ekler büyük ünlü uyumuna aykırıdır

ki: akşamki,onunki ;  yor: seviyor,geliyor ;ken: okurken, sayarken ; leyin : sabahleyin

daş : meslektaş, gönüldaş ; imtırak: yeşilimtırak ; gil : dayımgil, turunçgil

B- KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU (DÜZLÜK – YUVARLAKLIK)

1. Kural : a, e, ı, i > a, e, ı, i: Türkçede bir sözcüğün herhangi bir hecesinde düz ünlü (a, e, ı, i) varsa bunu izleyen “ilk hecede” de düz ünlü bulunmalıdır:

2. Kural : o, ö, u, ü > a, e, u, ü: Türkçede bir sözcüğün herhangi bir hecesinde yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) varsa bunu izleyen “ilk hecede” geniş düz (a, e) veya dar yuvarlak (u, ü) ünlü bulunmalıdır:

 -yor eki hiçbir zaman küçük ünlü uyumuna uymaz (york eki dışından ilk heceden sonra o,ö eki bulunmaz) :                                                                                                                           telefon,televizyon,geliyor,bakıyorum

– küçük ünlü uyumunda her hece birsonraki hece ile karşılaştırılır

 -birleşik ve yabancı sözcüklerde küçük ünlü uyumu aranmaz :binbaşı,güllaç,roketatar,mitoloji,motivasyon

Örnekler: kavurma- uymaz , kılavuz – uymaz , mektup-uymaz,avukat – uymaz

 C-  ÜNLÜ DÜŞMESİ

a) iki heceli bazı sözcüklere ünlü ile başlayan ek getirildiğinde ikinci hecedeki ünlüler düşer

      Örnk : ağız-ım -> ağzım ; burun-um -> burnum ; ömür-üm -> ömrüm ; şehir-e -> şehre

b) Bazı sözcükler birleşme esnasında ünlü düşmesine uğrayabilir

       Örnk : Ne-asıl -> Nasıl ;  Kayın-ana -> Kaynana ; Cuma-ertesi -> Cumartesi

        Ne-için -> Niçin ; Kahve-altı -> Kahvaltı ; Pazar-ertesi -> Pazartesi

        Kayıp etmek -> kaybetmek ; hapis olmak -> hapsolmak

       –  Çocuğu okula kaydettirdim , – Kalemim okulda kayboldu ,

Şükür etmek -> şükretmek ; emir etmek -> emretmek ; farz etmek -> farzetmek

c) Bazı sözcükler yapım eki alırken (türetilirken) ünlü düşmesi olabilir

Örnk : oyun-a -> oynamak , kavur-ul -> kavrul , sızı-la ->sızlamak , ileri-le -> ilerlemek

Sarı-ar -> sararmak , çevir-e, çevre, kavuş-ak -> kavşak, yalın-ız -> yalnız , kara-ar ->karar

D-  ÜNLÜ TÜREMESİ

Bazı sözcüklere “-cik” getirildiğinde veya bazı sözcükler pekiştirilirken ünlü türemesi meydana gelir

Örnk :  dar-cık -> dar-a-cık ;  genç-cik -> genc-e-cik ; bir-cik -> biricik ; az-cık -> azıcık

gül-cük -> gülücük ; sağlam -> sap-a-sağlam ; gündüz -> güp-e-gündüz

yalnız-> yap-a-yalnız ; çevre-> çep-e-çevre

E-  ÜNLÜ DARALMASI

             – e ,-a ünlüsüyle biten eylemlere “-yor”  eki getirildiğinde bu eylemlerde daralma meydana gelir(ı,i,u,ü).

Örnk :   başla-yor -> başlıyor ; sula-yor -> suluyor ; özle-yor –> özlüyor ; izle-yor-> izliyor,bekle -> bekliyor

– olumsuzluk eki “-me,-ma” dan sonra “-yor” eki gelirse her zaman daralma olur.

Örnk : gel-me-yor -> gelmiyor ; ver-me-yor -> vermiyor ; bak-ma-yor -> bakmıyor

– “de” ve “ye”  ve “ne”  eylemleri “-yor” eki almadan da daralabilir.

Örnk: diyecek – de  ; yiyecek –ye ; diyen –de , yiyerek – ye, niye-ne

– “de” ve “ye” dışında hiçbir sözcük “-yor” eki almadan daralamaz. Daralmış şekilde yazılırsa yanlış olur

Örnk: başlıyan – başlayan ; istiyen – isteyen ; karşılıyacak – karşılayacak

– “gel-i-yor” sözcüğünde ünlü daralması yoktur, “i” yardımcı ünlüdür

 F-  ÜNLÜ DEĞİŞMESİ

             – “Ben” ve “sen” zamirlerine getirilen –e,-a yönelme hal eki bu sözcüklerin kökündeki ünlüleri değiştirir

Örnk: Ben-a -> Bana ; Sen-a -> Sana

G-  ULAMA

           – Ünlü ile biten bir sözcükten sonra ünlü ile başlayan bir sözcük gelirse ulama yapılır, Ulama noktalama işaretlerinin olduğu yerlerde     yapılamaz

Örnk: Dönülmez akşamın ufkundayız

Ünsüz + ünlü : ünüsüz ünlü = ulama var

 2-  ÜNLÜZLERLE  İLGİLİ SES UYUMLARI

  A-  ÜNSÜZ TÜREMESİ

          – Ünlü ile başlayan ek aldıklarında bazı sözcüklerin sonlarındaki ünsüz ikizleşir

Örnk: şık-ı -> şıkkı ; af-ını -> affını ;af-etmek -> affetmek; his-i -> hissi ; hak-ını -> hakkını ; his-etmek -> hissetmek

ret-etmek -> reddetmek

– “et-eyle-ol” gibi yardımcı eylemlerle yapılan birleşik yapılı eylemlerde ünsüz türemesi olabilir

          Örnk: hal- olmak -> hallolmak ; zan eylemek ->zanneylemek ; sır olmak – >sırrolmak

B-  ÜNSÜZ YUMUŞAMASI

           – p,ç,t,k à b,c,d,g,ğ

Örnk: kitap-ım-> kitabım ; ağaç-a -> ağaca ; kağıt-ın -> kağıdın ; renk-i -> rengi ; çoğunluk – çok , ediyor – et

– bazı sözcükler bu kurala aykırıdır

Örnk : millet-im ,sanat-ın , hukuk-un,ahlak-a, ip-e , top-un, saç-ım, suç-un

-Özel isimlerde yumuşama gösterilmez

Örnk: Irak’ın  , Gaziantep’e

-Tek heceli sözcüklerde yumuşama olmaz

Örnk : top-un, saç-ım, suç-un   İstisnalar: kap- kabı , çok – çoğu

C-  ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (Sertleşmesi)

          – f,s,t,k,ç,ş,h,p (fıstıkçı şahap) : ünsüzleriyle biten bir sözcükten sonra “c,d,g “ile başlayan bir ek getirildiğinde “c,d,g “ ünsüzleri     benzeşerek “ç,t,k” ye dönüşür

Örnk: etraf-da -> etrafta ; seç-gin -> seçkin ; hapis-den -> hapisten ; simit-ci-> simitçi ; balık-cıl-> balıkçıl ; kitap-cı-kitapçı

Ağaç-dan -> ağaçtan ; beş-de -> beşte

– Özel isimlerde ve sayılarda benzeşme gösterilmek zorundadır , yoksa yazım yanlışı olur

Örnk : 1923’te , Gaziantep’ten, Ahmet’ten

 – İstisnalar  : üçgen,beşgen,çokgen

D-  KAYNAŞTIRMA HARFLERİ

          – yaşasın (y,ş,s,n)

Ünlüyle başlayan bir sözcükten sonra ünlüyle başlayyan bir e gelirse araya “y,ş,s,n” harfleri girer

Örnk : yabancı-y-a ; iki-ş-er ; anne-s-i-n-i ; araba-n-ın ; iki-ş-er ; görme-y-e ; yapma-y-acak

– iyelik eki olan “-n” ile kaynaştırma harfi olan “-n” kaarıştırılmamalıdır, Bir sözcüğün başına senin sözcüğü getirilebilirse o       sözcüğün sonundaki “n” iyelik ekidir

Örnk: Çantana bir şeyler koymuşlar -> “n” iyelik ekidir

E-  N-B ÇATIŞMASI

–  Türkçede “n” ile biten bir heceden sonra “b” ile başlayan bir hece gelmez , Böylesi bir durumda “b” ünsüzü kendisinden önce  gelen “n” ünsüzü “m” ünsüzüne dönüştürür

Örnk: penbe -> pembe ; tenbel->tembel ; kanbur -> kambur ; çarşanba->çarşamba ; anbar-> ambar; sünbül -> sümbül

–  “n-b” çatışması bazı birleşik sözcüklerde ve yer adlarında gerçekleşmemiştir

Örnk: İstanbul, Safranbolu,onbaşı,binbaşı,sonbahar..                 

 [wp_ad_camp_4]