Türkçe Dil Bilgisi Deneme Sınavı

Nesne - zarf tümleci - yüklem

Örnek cümle için, “eğitmeyi, amaçlayan" sözcükleri fiilimsi olduğundan A, "bu yazar, çağdaş uygarlık" sözleri sıfat tamlası olduğundan B, “İnsanlan eğitmeyi amaçlayan bu yazann.öykü ve romanlar yazarak ulaşmaya çalıştığı nokta" söz grubu özne olduğundan C, “ve” sözcüğü bağlaç olduğundan D söylenebilir. Ancak cümlede ilgeçlere (edat) yer verilmemiştir.

Parçada “Kınlacak gibi büküleni de, usulca eğileni de var." cümlesi isim cümlesi; “Belli ki rüzgâr var, başaklar eğilmiş." cümlesi sıralı; “Dimdik duran başak görünmüyor hİç.” cümlesi bileşik cümledir, O halde A, C, D, E seçeneklerinin parçada örneği vardır. Ancak parçada eksiltili cümle yer almamaktadır

Örnek cümleyi İncelersek, yüklem olan "güç” sözcüğü isim soylu olduğu için cümle, ad cümlesidir. “Yeryüzü" bileşik sözcüktür, “bulmak" adeylemdir. "bir" sözcüğü belgisiz sıfat görevinde kullanılmıştır. Ancak cümlede bağlaca yer verilmemiştir.

bana bugünlere nasıl geldiğini anlattı

Ekeylemln 3. tekil kişi eki “-dır” ekidir. Bu ek sadece D'de yoktur. Burada “bir başka güzelliği" yüklemi “-dir" ekini almamıştır

Cümlede yan cümleciğin sayısı fiilimsi sayısı demektir. Buna göre "bozkırlaşan”, "ormanlaştırmak", "güzelleştirip", "zenginleştirmek" sözcükleri fiilimsidir; dolayısıyla cümlede dört yan cümlecik vardır.

Seçenekleri incelediğimizde D'dekİ cümlenin İki öğeli olduğunu görüyoruz. Bu cümlede “hani harıl çalışan bir kimyacı" söz öbeği sıfat tamlaması olduğu için, olduğu gibi yüklemdir. “Toprak” sözcüğü ise özne görevindedir.

D seçeneğinde özneyi bulmak için “Yağan ne?” diye sorduğumuzda "Yağmur" cevabını alırız. “Yağmur” sözcüğü bu cümlenin öznesidir, “mi” soru eki kendinden önceki öğeyi buldurur. Bu cümlede "mi" soru ekinden önce, özne olan "Yağmur" sözcüğü gelmiştir. O halde bu cümlede soru özneyi bulmaya yöneliktir.

Niteleme sıfatı varlığın yapısal özelliklerini, belirtme sıfatı ise diğer varlıklarla İlişkileri sonucunda aldığı özellikleri gösterir. Buna göre A’ya baktığımızda "kişi” isminin sıfatlarında bu iki durumu görüyoruz. “Orta yaşlı" niteleme sıfatı “bir” belgisiz sıfat yani belirtme sıfatıdır. B ve C'de sadece niteleme sıfatı var. D’de “o” İşaret sıfatı, "çift” sayı sıfatı, "dar" niteleme sıfatıdır; ancak bunlar farklı İsimlerin'sıfatlandır. E’de “her" belgisiz sıfat "asık” niteleme sıfatıdır. Bunlar da farklı isimlerin sıfatlarıdır.

Türemiş sıfatın olduğu seçenek soruluyor. E seçeneğinde “işleyen” sözcüğü “demir" İsmini tamamladığı için sıfattır. Yapısını incelediğimizde "işle-” fiilinin gövdesine "-en" yapım eki getirilerek türemiş sıfat yapılmıştır, "işleyen" sıfatı soruda verilen açıklamaya uygun bir sıfattır

Soruda iki kavram üzerinde durulmuş. Hem sözcük türü hem cümle öğesi sorulmuş. Seçeneklerde sadece E'de belgisiz zafnir (hepsi) vardır. Bu da yükleme sorulan “Neyi aldım?" sorusuna cevap veren "bunların hepsini" nesnesinin içinde bulunmaktadır.

Ömek cümledeki “yaşça" "yaş bakımından" demektir. Aynı ek cümleye A’da yavaş bir şekilde, B'de gönlüne göre, C'de çok fazla, E'de uzun süre anlamını katmıştır. D’de ise bilgi bakımından anlamına gelerek örnek cümledeki anlamıyla kullanılmıştır.

Nesne, cümlede yükleme, özneyi bulduktan sonra sorulan “neyi, kimi, ne" sorularıyla bulunur. Seçeneklere baktığımızda A’dakİ "nasıl" sorusunun zarfı, mi soru ekiyle sorulan “neyle” anlamındaki sorunun edat tümlecini, (bazı kaynaklara göre buna zarf da denir) “ne zaman” sorusunun zarfı, “kiminle” sorusunun yine edat tümlecini sorduğunu görürüz. C’ deki “kimi" sorusu ise nesneyi bulmak için sorulmuştur

A’da "sınava girecekleri" yan cümleciği belirtili nesne, "sabahlan bir süre yürümek" yan cümleciği özne, "müşteri gelince" yan cümleciği zarf tümleci, "her ay bir kitap okumayı"'yan cümleciği belirtili nesne, “okulunu bitirince" yan cümleciği zarf tümlecidir..

Yüklem görevinde bulunan “vardır" sözü ekeylem almış bir ad olduğundan, cümle ad cümlesidir (A), "Oluşan, taşıması, geçiş, olması” sözcükleri eylemsi olduğundan B; “Oğuz Destanı’nın birçok özelliği" ad tamlamasında "birçok" sıfatı, "...geçiş aşamasının karakteristik bir örneği” ad tamlamasında “karakteristik" sıfatı tamlanandan önce geldiğinden C; “Dede Korkut, Oğuz Destanı" gibi özel adlar; hikaye, özellik, örnek gibi birçok cins adı kullanıldığından E parça için söylenebilir. Cümlede nesne kullanılmadığından D’de söylenen yargı yanlıştır

Seçeneklere baktığımfzda, A, B, D, E seçenekleri sadece yükremden oluşmaktadır. Yani bu seçeneklerdeki cümleler bir tane öğeden oluşmaktadır. C’deki cümle ise ûç öğeden oluşmaktadır: ( Bütün gOn-zarf tümleci; kitaplarıyia-zarf tümleci, baş başaydı-yüklem).

Tamlananın tamlayandan önce söylenmesi, tamlayanla tamlananın yer değiştirmesi demektir, Böyle bir kullanım D’de yapılmıştır. "Pencerelerin camlan" tamlamasında tamlanan olan “camlan" sözü tamlayan olaH "pencereleri" sözünden Önce söylenmiştir.

Bileşik zamanlı fiil, bir fiilin birden fazla kip eki almasıdır. Bu, çekimli bir fiilin ekfiilin idi, İmiş, ise şekillerini almasıyla yapılır. Çekimli bir fiilden sonra idi gelirse hikaye, imiş gelirse rivayet, ise gelirse şart bileşik zamanı oluşur. Buna göre cümleleri incelediğimizde dördüncü cümledeki "koşuyordu", son cümledeki "tanıyordu” fiillerinin şimdiki zamanın hikayesiyle çeklmlendiğini görürüz

Adlaşmış sıfat,niteleme sıfatının ad yerine kulanılmasıdır. D’ye baktığımızda "sınıfın çalışkanı" sözünde "çalışkan" sözcüğünün adlaşmış sıfat olduğunu görüyoruz; çünkü "çalışkan öğrenci” şeklinde sıfat olan bu sözcük “öğrenci" ismi düşünce onun yerine geçmiş ve adlaşmış sıfat olmuştur. Ancak burada sıfat olabilen her sözün adlaşmış sıfat olmadığına dikkat etmeliyiz. Çünkü C'deki yönetici sözcüğü de gerektiğinde sıfat olabilir. Ancak bu, bir niteleme sıfatı değil, meslek ismidir. Dolayısıyla adlaşmış sıfat olamaz

Bağlaç olarak kullanılan "İle" sözcüğü cümlede eş görevli sözcük ve söz öbeklerini birbirine bağlar. Bu yönüyle cümleye “ve" sözcüğünün kattığı anlamı katar. Bu yüzden “ile” gördüğümüz yere “ve” sözcüğünü koyduğumuzda cümlenin anlamında herhangi bir değişme olmuyorsa oradaki “İle” bağlaçtır. Buna göre seçeneklere baktığımızda C'deki "ile" nin bağlaç olmadığını görürüz. Buradaki "ile" edattır

Ekeylem, çekimlenmiş fiil dışındaki sözcüklere gelerek onları cümlede yüklem olarak kullandıran, “idi, imiş, ise" ye ek halinde kullanılan şimdiki zaman çekimleri bulunan eylemdir. Aynca çekimlenmiş fiillere gelerek onları hikaye (idi), rivayet (imiş), şart (ise) bileşik çekimleri yapar. Seçeneklere baktığımızda, geniş İdi, yok (tur), sensin; olacak -mış sözcüklerinde altı çizili kısımlann ekeylem olduğunu görüyoruz. Ancak soruda sıfatın ekeylem alması sorulmuş; buna göre evin niteliğini bildiren "geniş” sözcüğünün doğru cevabı oluşturduğu söylenebilir.

Belirtili nesne, yükleme sorulan neyi, kimi sorularına cevap verir. Buna göre C'ye baktığımızda “neyi anlatmıştır?" sorusuna "olayları" cevabı gelir. Bu belirtili nesnedir.

“Zor” sözcüğü A'da “işlerini", B'de “çalışmanın", D’de “meslek”, E’de “günler” ismini nitelediği için sıfattır. C’de ise “yürümek" fiilini tamamladığı için zarf türünde kullanılmıştır

Örnek cümlenin yüklemi olan “söylenmek" fiili “-n” çatı ekini almıştır. O halde cümle özne-yüklem ilişkisine göre değerlendirilmelidir. Örnek cümlenin öznesi ise “Anneleri" sözcüğüdür. “Söylenmek" eylemini gerçekleştiren de, bu eylemden etkilenen de "Anneleri"dir. Dolayısıyla “söylenmek” dönüşlü çatılı bir fiildir. Seçenekleri incelediğimizde, C'deki "-n" çatı ekini alan "sevinmek” fiilinin dönüşlü olduğunu görüyoruz. "Sevinmek" eylemini gerçekleştiren ve bu eylemden etkilenen “o" öznesidir.