Kpss Vatandaşlık Temel Hukuk Kavramları ve Anayasal Süreç Konu Anlatımı
Sosyal Hayatı Düzenleyen Kurallar
Din Kuralları : Yaptırımı manevidir , örnk : Günahkar sayılmak
Ahlak Kuralları : Yaptırımı manevidir ,örnk: Toplum tarafından ayıplanmak,dışlanmak, hoş görülmeme
Subjektif (Kişisel) Ahlak Kuralları : Kişinin kendine karşı olan ödev ve sorumluluklarını düzenleyen kurallardır , başkaların hakkında kötü düşünmemek gibi.
Objektif (Toplumsal) Ahlak Kuralları : İnsanların diğer insanlara karşı olan ödev ve sorumluluklarını düzenleyen kurallardır, fakirlere yardım etmek gibi.
Görgü Kuralları : Yaptırımı manevidir, konuşma,selamlaşma,yeme , içme, oturuş biçimi vb..
Örf ve Adet Kuralları : Bir geleneğin örf ve adet sayılabilmesi için istikrarlı olarak tekrarlanması gerekir,yaptırımı manevidir
Hukuk Kuralları : Yaptırımı maddidir , kamu gücü tarafından desteklenir.
HUKUK KURALLARI
Müeyyide: herhangi bir kuralın koymuş olduğu emir ve yasaklara uygun hareket etmeme, yap dediğini yapmama ya da yapma dediğini yapma durumunda karşılaşılacak tepki.
Hukuk kurallarının yaptırımları:
Ceza: Kanunun suç işleyenlere uygulanmasını öngördüğü yaptırım.(hapis,para cezası,disiplin cezası)
Cebri İcra: Borcunu yerine getirmeyen kimsenin devlet gücüyle borcunu yerine getirmeye zorlanması.(haciz)
Tazminat: Hukuka aykırı davranışlarıyla başkalarına zarar veren kimselerin verdikleri zararları ödemeye mahkum edilmeleri.
Maddi (verilen hasarın bedelinin ödenmesi)
Manevi (örnk: hakarete maruz kalan kişiye hakaret eden kişinin tazminat ödemesi,maddi tazminata çevrilebilir)
Hükümsüzlük
Yokluk: Hukuki işlemlerin kanunun belirttiği kurucu unsurlardan en az birine uyulmadan yapılması. Örn. Resmi evlendirme memuru önünde yapılmayan evlilik yok hükmündedir.
Butlan: Kurucu unsurlar vardır ama işlem başından itibaren geçersizdir.
Mutlak Butlan: Hukuki işlemin kanunun öngördüğü kurucu unsurlara sahip olmakla beraber kanuna aykırı olmasıdır. Örn. Bir kimsenin amcası veya halası ile evlenmesi
Nisbi Butlan(Askıda İptal Edilebilirlik):Hukuki işlem kurucu unsurlara sahip ve kanuna uygundur. Fakat iradede sakatlık vardır. Örn. Sarhoş olan kimsenin evlenmesi,silah zoruyla sözleşme imzalatılması.(ispat gerektirir)
Tek Taraflı Bağlamazlık: Taraflardan sadece birinin sözleşme yapma ehliyetine sahip olmasıdır. Diğer taraf bu işlemden sorumlu değildir.Örnk: 16 yaşında(ehliyetli olmayan) bir kişinin yetişkin bir kişi ile satım sözleşmesi yapması , sadece yetişkini bağlar
İdari İşlemde İptal :Hukuk kurallarına aykırı olarak yapılan bir idari işlemin iptal edilmesi , sadece idari işlemde söz konusudur
Not : Yokluk, mutlak butlan, nisbi butlan, tazminat, tek taraflı bağlamazlık medeni hukuk yani özel hukuktaki; cebri icra, ceza ve iptal kamu hukukundaki yaptırım türleridir.
Hukuk Türleri :
Pozitif Hukuk=Dogmatik Hukuk=Yürürlükteki Hukuk=Olan Hukuk=Müspet Hukuk: Belli bir dönemde yürürlükte olan yazılı ve yazısız tüm hukuk kuralları.
Mevzu Hukuk=Mevzuat Hukuk: Yetkili makamlar tarafından yapılan yürürlükte olan hukuk kurallarının tümüne denir. Yetkili makamlar tarafında yazılı kurallar yapılır. Mevzuata örnek olarak, anayasa, kanun, uluslararası antlaşmalar, khk, tüzük, yönetmelik verilebilir.
Tabii Hukuk=İdeal Hukuk=Doğal Hukuk: Olması gereken hukuktur.
Tarihi Hukuk: Yürürlükte olmayan hukuk.
Hukuk kurallarının nitelikleri: genellik, soyutluk, kişilik dışı olma, süreklilik, yaptırıma dayalı olma.
Hukuk Kurallarının Çeşitleri
Emredici Hukuk Kuralları : Kesinlikle uyulması gereken hukuk kurallarıdır
Konulma nedenleri : – kamu düzenini , genel ahlakı ve zayıfları korumaktır
Tamamlayıcı Hukuk Kuralları : Tarafların aksini kararlaştırabildikleri hukuk kuralları tamamlayıcı hukuku kurallarıdır , Örn. Bir borç ilişkisindeki faizin taraflar arasında yasal faiz oranlarından farklı olarak belirleyebilirler, ancak böyle bir tesbit yapılmamışsa tamamlayıcı hüküm devreye girer ve yasal faiz oranı uygulanır.
Yorumlayıcı Hukuk Kuralları : Tarafların hukuki işlemlerdeki hususları veya beyanları yorumlayan kurallar yorumlayıcı hukuk kurallarıdır. Örn. Sözleşmede kullanılan ayın başı tabirinin ayın 1.günü olarak anlaşılması.
Tanımlayıcı Hukuk Kuralları : Bir hukuk kavramının ne anlama geldiğini açıklar , örnk: Medeni Kanun “nişanlanma” yı nişanlanma evlenme vaadiyle olur diye tanımlamıştır.
Hukukun Kaynakları
Yazılı Kaynaklar : Anayasa ,Kanun,Milletlerarası Antlaşmalar, Kanun Hükmünde Kararname, Tüzük
Yazısız Kaynaklar : Örf ve Adet Kuralları
Yardımcı Kaynaklar : Bilimsel İçtihatlar , Yargısal içtihatlar
Not : Mahkemeler tarafından verilen karara içtihat denir. Yargıtay Genel Kurulunun içtihadi birleştirme kararları bağlayıcı niteliktedir, Bu kararlar resmi gazetede yayınlanır.
Boşluk Türleri
Kanun Boşluğu: Kanunda somut ya da uygulanabilir bir hükmün bulunmaması.
Kanun boşluğunun sebepleri; teknik ve bilimdeki gelişmeler, kanun koyucunun ihmalkar tutumu, sonradan yapılan değişiklikler, belirli durumlarda kanun koyucunun bilinçli olarak boşluk bırakması. Hukuk dışı alan ile kanun koyucunun kasıtlı susması, boşluk olarak nitelendirilmez.
Kural İçi Boşluk: Kanun koyucunun bilerek ve isteyerek koyduğu boşluk. Hakim takdir yetkisini kullanır.Örnk : Manevi tazminatın miktarını hakim takdir edecektir
Kural Dışı Boşluk
Açık Boşluk(Gerçek Boşluk): Hukuken çözüme varılması gereken bir hususta uygulanabilir bir hükmün bulunmaması
Örtülü Boşluk(Gerçek Olmayan Boşluk): Kanunda hükmün var olmasına rağmen hükmün sözü ve ruhunun bağdaştırılmasının mümkün olmadığı durumlardır. Hakim kuralı daraltarak maddenin amacına uygun sınırlamaya gidebilir.
Hukuk Boşluğu: Yazılı veya yazısız herhangi bir hukuk kuralının bulunmaması durumudur. Hakim hukuk yaratır
Not :Hakimin yarattığı hukuk üst yargı denetimine tabidir. Bağlayıcılığı yoktur(İçtihatı birleştirme kararları hariç).
Hukukun Dalları
1- Kamu Hukuku : Anayasa Hukuku, idare Hukuku, ceza hukuku, devletler genel hukuku, vergi hukuku , yargılama hukuku, icra ve iflas hukuku.
2- Özel Hukuk : Medeni hukuk, borçlar hukuku, ticaret hukuku, devletler özel hukuku.
3- Karma Hukuk : İş hukuku, fikir ve sanat eserleri hukuku, hava hukuku, bankacılık hukuku, toprak hukuku, çevre hukuku.
CEZA HUKUKU
Ceza hukukunun ilkeleri;
Kanunilik İkesi (belirlilik: kişi yanlızca kanunda açıkça belirlenmiş eylemlerden dolayı cezalandırılabilir, aleyhte çıkarılan yasa geçmişe yürümez, kıyas yapılamaz, idarenin düzenleyici işlemleri ile suç oluşturulamaz ve ceza verilemez, örf ve adetlere dayanarak suç oluşturulamaz ve ceza verilemez),
Kusursuz ceza olmaz ilkesi,
Cezaların şahsiliği ilkesi
hümanizm ilkesi(Kişinin yeniden topluma kazandırılması)
Adalet ve eşitlik ilkesi.
Suçun Unsurları:
Kanunilik(Tipiklik):Ancak ceza kanununda düzenlenmiş olan eylemler suç olarak tanımlanır.
Maddi Unsurlar:
Fail: Suçu işleyen.
Mağdur: Zarar gören.
Fiil: İnsan eylemi.
Hareket: Yapma veya yapmama tepkisi.
Nedensellik Bağı(İlliyet Bağı): Suçun hareket neticesinde ortaya çıkması.
Suçun Konusu: Suçun üzerinde durduğu kişi ya da nesne.
Suçun Nitelikli Unsurları: Cezanın artırılması ya da azaltılmasını gerektiren unsurlar.
Manevi Unsurlar
Kast: Suçun unsurlarının bilerek ve isteyerek gerçekleşmesi.
Doğrudan Kast: Kişi neticeyi öngörüyor ve istiyor. İstediği neticenin gerçekleşmesi için özel çaba harcıyor.
Olası Kast: Kişi neticeyi öngörüyor ve olursa olsun düşüncesiyle kabulleniyor. Gerçekleşmesini istediği netice için özel bir çaba harcamıyor.
Taksir
Bilinçsiz Taksir: Kişi başkaları tarafından öngörülebilecek bir neticeyi öngöremiyordur ve neticenin gerçekleşmesini istemiyordur.
Bilinçli Taksir: Kişi neticeyi öngörüyor ve nasıl olsa olmaz düşüncesiyle hareket ediyor. Neticenin gerçekleşmesini istemiyordur.
Ceza hukukunun yaptırım türleri
Cezalar
Hapis Cezası
– Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası
– Müebbet Hapis Cezası
– Süreli Hapis Cezası
Adli Para Cezası
Güvenlik Tedbirleri
-Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakma
-Müsadere (genel müsadere cezası yasaklanmıştır)
-Çocuklara Özgü Güvenlik Tedbirleri
-Akıl Hastalarına Özgü Güvenlik Tedbirleri
-Tüzel Kişiler Hakkında Güvenlik Tedbirleri
-Tekerrür
-Sınır Dışı Edilme
VERGİ HUKUKU
Vergi hukukunun ilkeleri:
adalet(eşitlik değil) : herkesin gelirine göre oranda vergi vermesi
genellik: ayrım yapılmaksızın hekesin vergiye tabi olması
kanunilik: vergilerin kanunla konulup kaldırılması.
Kamu gelirleri:
Vergi: Devletin kamu hizmetlerini yerine getirmek için egemenlik gücüne dayanarak karşılıksız ve zorla aldığı para
Harç:Bazı kamu hizmetlerinden yararlananların bu hizmet karşılığı ödediği para. Örn. tapu harcı, noter harcı
Resim:Kamu kuruluşlarının belirli bir iş ya da faaliyetin yapılmasına yetki ve izin vermesi karşılığında alınan para
Şerefiye :Devletin ve diğer kamu kuruluşlarının yaptığı bayındırlık, imar işleri dolayısıyla değeri artan gayrimenkul sahiplerinden artış nedeniyle zorla alınan para
Parafiskal Gelirler :Vergi benzeri gelirler. Sosyal güvenlik kuruluşları ile mesleki kamu kuruluşlarına, kuruluş amaçlarını gerçekleştirmek için gelir toplama yetkisinin verilmesiyle ortaya çıkan ve bu kuruluşların üyelerinden sağlanan kamu gelirleri
Mülk ve Teşebbüs Gelirleri :Devletin arazi, bina, orman, maden gibi gayrimenkulleri ve ticari işletmelerinden elde ettiği para
Borçlanma Gelirleri :Devletin borçlanmaya başvurması.
Vergiler konularına göre
gelir üzerinden (gelir vergisi, kurumlar vergisi),
servet üzerinden (emlak vergisi, motorlu taşıtlar vergisi, veraset ve intikal vergisi),
harcamalar üzerinden(kdv, ötv) alınanlar olarak ayrılır.
Vergiler dolaylı(kdv, ötv) ve dolaysız(emlak, gelir, kurumlar) vergiler olmak üzere de ikiye ayrılır.
ÖZEL HUKUK DALLARI
1- MEDENİ HUKUK
Medeni hukukun temel esasları: dürüstlük, iyi niyet, ispat yükü, hak ehliyeti(sahipsiz hak olmaz)
Hakkın Türleri
1-Kamu Hakları: Kişilerle devlet arasındaki ilişkileri düzenler.
-Kişinin Hakları
-Sosyal ve Ekonomik Haklar
-Siyasi Haklar
2-Özel Haklar
a.Nitelik Bakımından Özel Haklar
1-Mutlak Haklar: Sahibine geniş yetkiler veren ve herkese karşı ileri sürülebilen haklardır. Örn. Mülkiyet hakkı, telif hakkı, ayni haklar, intifa hakkı, velayet ve vesayet hakkı
a.Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar
-Maddi Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar
-Maddi Olmayan Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar
b.Kişiler Üzerindeki Mutlak Haklar
-Kişinin Kendi Şahsı Üzerindeki Mutlak Haklar
-Kişinin Başkasının Şahsı Üzerindeki Mutlak Haklar(velayet,vesayet(evlatlık – mahkeme kararı))
2-Nisbi Haklar: Sadece belirli kişilere karşı ileri sürülebilen haklardır. Örn. Alacak hakkı yalnızca borçluya karşı ileri sürülebilir.
b.Konuları Bakımından Özel Haklar
1-Mal Varlığı Hakları: Para ile ölçülebilen menfaatlerindeki haklardır, Örn. Mülkiyet, telif, alacak hakkı…
2-Kişilik Hakları : kişinin manevi menfaatlerini koruyan haklardır
c.Hukuki Etkileri Bakımından Özel Haklar
1-Yenilik Doğuran Haklar
-Kurucu Yenilik Doğuran Haklar
-Değiştirici Yenilik Doğuran Haklar
-Bozucu Yenilik Doğuran Haklar
2-Alelade Haklar: Kullanılmasıyla herhangi bir değişiklik olmaz. Örn. Velayet, vesayet hakkı.
d.Devredilebilmeleri Bakımından Haklar
1-Devredilebilen Haklar: Mal varlığı hakları devredilebilir,miras yoluyla bırakılabiliri.
2-Devredilemeyen Haklar: Kişiye sıkı sıkıya bağlı olan haklardır, miras yoluylada bırakılamaz, Örn. Ergin kılınmayı talep, nişanı bozma, boşanma davası açma, soy bağının reddi gibi haklar.
Hakkın kazanılması : hakkın kazanılmasında iyi niyet(subjektif iyi niyet) kuralı geçerlidir.
hukuki olay :Kişinin iradesine bakılmaksızın kendisine hukuki sonuç bağlanması olayı. Örnk : doğum,ölüm
hukuki fiil : Kişinin iradesi ile hukuki sonuç doğuran olay. Örnk : kişinin kendisine odundan sandık yapması
hukuki işlem : Bir kişinin veya aynı amaca yönelik birden fazla kişinin iradesiyle hukuki sonuç yaratması. Örnk : sözleşme
Hakların kazanılış biçimleri: devren(Hakkı bir başkasından devralmak), aslen(Hakka bir başkasından devralmadan sahip olunması) olmak üzere 2 çeşittir. Aslen kazanma taşınmazlar üzerinde ise işgal, taşınırlar üzerinde ise sahiplenme olur.
Not : Hakların kullanılmasında dürüstlük(objektif iyi niyet) kuralı geçerlidir.
İhkaki Hak: Hakkın sahibi tarafından kendi eliyle alınması(örnk: alacaklının borçluyu ölümle tehdit ederek borcunu ödemeye zorlamasıdır). Hukuk düzeni tarafından benimsenmemiştir. Çünkü hukuk düzeni hakkın devlet tarafından korunmasından yanadır. Hak sahibi hakkını ihlal eden kişiyi uyararak talep hakkını, hak ihlalinin devamı halinde de dava hakkını kullanabilir.
Hakkın kişinin kendisi tarafından korunduğu haller;
1-meşru müdafa(haklı savunma) : Örnk : kişinin kendisine doğrultulan tabancaya karşı erken davranıp tepki göstermesi
2-zaruret hali(zor durumda kalma) : Örnk : vahşi bir hayvan saldırısı karşısında kişinin komşusunun kulübe kapısını kırıp içine sığınması
3-kuvvet kullanma: Örnk : mal sahibi kira borcunu ödemeden evden ayrılmak üzere olan kiracının malına el koyabilir
- Medeni hukuk kendi içinde kişiler hukuku, aile hukuku, eşya hukuku, miras hukuku olarak ayrılır.
Kişiler hukuku, kişilerin türlerini(insanlar, dernekler, vakıflar), ehliyetlerini, kişisel durumlarını, akrabalık ilişkilerini, yerleşim yerleri ile ilgili ilgilerini, kişiliğin başlangıcını ve sona ermesini, korunmasını düzenleyen hukuk kurallarıdır.
Aile hukuku, evlilik, boşanma ve eşlerin birbirlerine karşı olan sorumluluklarını, velayet hakkını, soybağı ilişkilerini vesayet ilişkilerini düzenleyen hukuk kurallarıdır.
- Hak sahibine kişi denir
- Gerçek kişilik tam ve sağ doğumla başlar. Tam doğum : çocuğun ana rahminden tamamen ayrılarak bağımsız bir varlık haline gelmiş olmasıdır, göbek bağının kesilmesine gerek yoktur. Sağ doğum : çocuğun ana rahminden ayrıldıktan sonra bir saniye dahi olsa yaşamasıdır
Gerçek kişiliği sona erdiren haller; ölüm, gaiplik, ölüm karinesi, birlikte ölüm karinesi.
Karine: Bilinen bir olgudan bilinmeyen bir olgunun çıkarılması.
1-Ölüm Karinesi: Ölümüne kesin gözle bakılacak bir halde kaybolan ve cesedi bulunamayan kişi ölmüş sayılır. En büyük mülki amirinin emriyle ölümüne karar verilir. Mahkeme kararına gerek yoktur fakat istenirse alınabilir. Ölüm karinesinde herhangi bir sürenin geçmesine gerek yoktur.
2-Birlikte Ölüm Karinesi: Birden fazla kişinin ölüm anı tespit edilemediğinde hepsinin aynın anda ölmüş sayılması.
3-Gaiplik: Kaybolma.
a.Ölümüne olası gözle bakılabilecek bir tehlike içinde kaybolma:Kaybolmadan 1 yıl geçtikten sonra mahkemece karar verilebilir
b.Uzun zamandan beri haber alınamama durumunda Son haber tarihinden itibaren 5 yıl geçtikten sonra mahkemece karar verilebilir. -Gaiplikte ölüme ilişkin ufak da olsa olasılık gerekir.
-Gaiplikte görevli mahkeme asliye hukuk mahkemesidir.
- Ölüm ve birlikte ölüm karineleri adi karinelerdir, yani aksi ispatlanabilir.
- Gaiplikte evlilik kendiliğinden düşmez ancak eş tarafından başvuru ile düşer. Ölüm karinesinde ise evlilik kendiliğinden düşer.
- Gaiplikte mirasın geçme süresi ölüme olası gözle bakılma durumunda 5 yıl , uzun süre haber alınamama durumunda 15 yıldır
Hak Ehliyeti: Haklara ve borçlara ehil olma ehliyetidir. Sağ ve tam doğmak koşuluyla ana rahmine düştüğü an kazanılabilir.
Fiil Ehliyeti : Kendi işlem ve ehliyetiyle hak kazanabilme, borç altına girebilme anlamındadır.
Dar anlamda kişilik sadece hak ehliyetine sahip olma, geniş anlamda kişilik ise hak ehliyetinin yanında fiil ehliyetine sahip olmak demektir.
Fiil Ehliyetinin Şartları
1- Ayırt Etme Gücüne(Temyiz Kudretine) Sahip Olmak : İyiden kötüyü ayırt etme yeteneğidir, Ayırt etme gücünü etkileyebilecek durumlar
– Yaş – Akıl hastalığı – Akıl zayıflığı – Sarhoşluk
2- Ergin(Reşit) Olmak :
– Normal Erginlik : 18 Yaşını doldurmak ile olur
– Evlenme İle kazanılan erginlik : Normal evlenme yaşı 17 , olağanüstü evlenme yaşı 16 dır
Hakim kararı ile erginlik (Kaza-i Rüşt) : 15 Yaşını doldurna küçük kendi isteği ile ve velisinin rızası ile mahkemece reşit kılınabilir , Şartları:
– 15 Yaşını tamamlamış olmak
– Küçüğün isteğinin olması
– Küçüğün menfaatini gerektirmesi
– Velayet altında ise velisinin rızası , vesayet altında ise vesayet makamı ve denetim makamının izni
– Görevli mahkemenin kararı (Hakim kararı ile erginliğe asliye hukuk mahkemesi karar verir.)
3- Kısıtlı(Mahcur) Olmamak
– Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı durumu
– Savurganlık, alkol ve uyuşturucu madde bağımlılığı
– Bir yıl veya daha uzun süre özgürlüğü bağlayıcı bir ceza durumu
– Kişinin kendi rızası ile kısıtlanması (yaşlılık , hastalık vb.)
Fiillerine Göre Gerçek Kişilerin Sınıflandırılması
1- Tam Ehliyetliler
– Ergin , Ayırt etme gücüne sahip , Kısıtlı olmayan kişiler : Fiil ehliyetine sahiptirler Örnk : 40 yaşında aklı salim kişi
2- Sınırlı Ehliyetliler
– Ergin , Ayırt etme gücüne sahip , Kısıtlı olmayan kişiler : Kendilerine yasal danışman atanan kimselerdir, Fiil ehliyetine sahiptir ama bazı işlemler için yasal danışmanın onayı gerekir Örnk : Evliler
3- Sınırlı Ehliyetsizler
– Ayırt etme gücüne sahip ergin olmayan
– Ayırt etme gücüne sahip ergin ama kısıtlı
– Fiil ehliyetleri yoktur, Ancak istisnalar vardır Örnk 17 yaşında aklı başında kişi
* Tek başına yapabileceği işlemler : Kişiye sıkı sıkı bağlı haklarla ilgili işlemlerdir , vasiyetname düzenlemek
* Yasal temsilcisinin rızası dahi olsa yapamayacağı işlemler : bağış, kefalet sözleşmesi , vakıf kurmak
* Yasal temsilcisinin rızasıyla yapabilecekleri : satım sözleşmesi vb..
4- Tam Ehliyetsizler
– Ayırt etme gücü olmayan kişiler : ergin olup olmamaları önemli değildir, Fiil ehliyetleri yoktur Örnk: 3 yaşında çocuk, 40 yaşında akıl hastası kişi
Kişilik
Gerçek Kişiler
Dar Anlamda Kişilik: Hak ehliyeti ile başlar.
Geniş Anlamda Kişilik: Fiile ehliyeti ile başlar. Şartları; reşit olmak, mümeyyiz olmak(temyiz kudretine sahip olmak), kısıtlı olmamak.
Tüzel Kişiler: Belli bir amacı gerçekleştirmek üzere bağımsız bir varlık şeklinde örgütlenmiş, haklara ve borçlara sahip kişi veya mal topluluklarıdır.
Özel Hukuk Tüzel Kişileri: Özel kişilerin hür iradeleri ile kurulurlar. Kamu güçleri yoktur. Eşitlik ilkesi geçerlidir yani diğer kişilerle eşit konumdalardır. Özel hukuka tabidirler.
Kişi Toplulukları
Dernek: Gerçek veya tüzel en az 7 kişinin kazanç paylaşma dışında belirli bir ortak amacı gerçekleştirmek üzere oluşan topluluk.
Şirket: İki veya daha fazla kişinin aynı amaca yönelik emeklerini ve mallarını birleştirmesiyle oluşan topluluk.
Mal Toplulukları
Vakıflar: Gerçek veya tüzel kişilerin mal ve haklarının belirli veya sürekli bir amaca özgülenmeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip mal topluluklarıdır.
Kamu Hukuku Tüzel Kişileri: Kamu gücüne sahiptirler. Amaçları kamu yararını gerçekleştirmektir. Diğer kişilerden üstün konumdadırlar yani eşitlik ilkesi yoktur. Kanunla veya idari işlemle kurulurlar. Kamu hukukuna tabidirler.
Kamu Tüzel Kişileri
Kişi Topluluğu Şeklindeki Kamu Tüzel Kişileri
Kamu İdareleri
– Merkezi İdare: Devlet.
– Mahalli İdareler: İl Özel İdareleri, Belediyeler, Köyler.
Mal Topluluğu Şeklindeki Kamu Tüzel Kişileri
Kamu Kurumları(Hizmet Kuruluşları): İdari Kamu Kurumları(TCMB, Orman GM, Vakıflar GM), İktisadi Kurumlar(TCDD, DHMİ, MKEK),Sosyal Kamu Kurumları(SGK), Bilimsel, Teknik, Kültürel Kamu Kurumları(TRT, Üniversiteler, TÜBİTAK, DİE, TODAİE, TÜBA), Düzenleyici Kamu Kurumları(SPK, RTÜK, BDDK, EPDK), Meslek Kuruluşları(Barolar, Odalar)
Medeni Hukuka ait bazı kavramlar
– Karine : Mevcut bilinen olgulardan bilinmeyen bir olgunun çıkarılmasıdır
– Adi karine : Aksi ispat edilebilen karinelerdir : ölüm karinesi , babalık karinesi
– Kesin Karine : Aksinin ispatı mümkün olmayan karinelerdir : icazet verilmişlik karinesi
Velayet : küçükler üzerinde anne ve babanın sahip olduğu görev,yetki ve haklardır
Vesayet : Küçük ve kısıtlıların korunması için özel hukukta düzenlenen ve bir kamu hizmeti taşıyan kuruma denir.
Kişisel Durum Sicil Türleri : Doğum Kütüğü , Ölüm Kütüğü , Evlenme Kütüğü , Aile Kütüğü , Yabancılar Kütüğü
Hısımlık : Gerçek kişiler arasında kan yoluyla veya hukuki bir işlem dolayısıyla oluşan yakınlık ilişkisidir
– Kan Hısımlığı : kan bağıyla olan hısımlık
– Alt soy kan hısımlığı : Birbirinden üreyen kişiler arasındaki hısımlıktır , Örnek :Anne-çocuk
– Yan soy kan hısımlığı : Ortak kökten gelen kişiler arasındaki hısımlıktır : Örnek : Dayı ile yeğen
– Kayın hısımlığı : Evlilik sözleşmesi ile doğan hısımlık türüdür
– Evlat edinme ile doğan hısımlık : Evlat edinen ile evlatlık arasındaki hısımlıktır
Not : Ortak köklerden ikiside ortak ise tam kan hısımlığı , sadece birisi ortak ise yarım kan hısımlığı vardır
Zilyetlik: Bir eşyayı fiili hakimiyeti altında bulundurma.
Ayni Hak: Kişisel haklardan farklı olarak eşyalar üzerinde kesin egemenlik yetisi sağlayan haklardır. Ayni haklar herkese karşı ileri sürülebilir.
Mülkiyet Hakkı: Kişinin bir şeyi üzerindeki mutlak egemenlik hakkıdır.
Sınırlı Ayni Haklar: Mülkiyet hakkının dışında kalan haklardır. İrtifak hakkı(Kullanma ve yararlanma hakkı), taşınmaz yükü(Taşınmaz mallara sahip kişinin borcunu sahibi olduğu taşınmaz ile güvence altına aldığı hak.), rehin hakkı olmak üzere 3 çeşidi vardır.
İntifa Hakkı: Taşınırlar, taşınmazlar, haklar veya mal varlığı üzerinde kurulabilen, hak sahibine tam yararlanma yetkisi veren haklardır.
Sükna Hakkı: Sahibine bir binada veya onun bir kısmında oturma yetkisi veren irtifa hakkıdır.
2 – BORÇLAR HUKUKU
Borçlar hukukunun ilkeleri; nisbilik, sınırlı sayıda olmaması, borç ilişkilerinin geçici niteliği, irade özerkliği(sözleşme serbestisi, eşitlik, şekil serbestisi), dürüstlük, kusurlu sorumluluk(örn. Satılan bir malın başkasına satılmaması), üçüncü kişiye borç yaratılamaması, sözleşmelerde ivaz(karşılık), borçlunun yerleşim yerinde ifa ilkesi.
Borç ilişkisinin unsurları: 1-alacaklı, 2-borçlu, 3-edim: Alacaklının ifasını talep ettiği, borçlunun da yerine getirmesi gereken davranış. Edim hukuka ve ahlaka aykırı olmamalı, ifa edilebilir yani imkansız olmamalı, belli ya da belli edilebilir olmalıdır.
Borcun Kaynakları : Hukuki işlemlerden doğan borçlar, Haksız fiillerden doğan borçlar,Sebepsiz zenginleşmeden doğan borçlar
Borcu sona erdiren nedenler:
ifa(ödeme) :usulüne uygun olarak yapılan ifa borcu sona erdirir
ibra : Alacaklı ile borçlu arasındaki sözleşme ile borcun sona ermesi. Borçlar kanununda düzenlenmemiştir
yenileme(tecdit) :eski borcun yeni bir borç yaratılması ile ortadan kaldırılmasıdır
alacaklı ve borçlu sıfatının birleşmesi : Eğer bir taraf hem alacaklı hemde borçlu ise borç ilişkisinden söz edilemez
kusursuz imkansızlık :
takas: Karşılıklı olarak hem alacaklının hemde borçlu olanların birbirlerinden olan aynı cinsten alacaklarının en azından miktarı uyarınca sona ermesidir
– Kanuni Takas : bizzat kanun tarafından birine tanıdığı ve diğer tarafın rızasının bulunmsına gerek olmaksızın sonuç doğuran takas
– Akdi takas : tarafların anlaşmalarıyla ortaya çıkan takas
zaman aşımı :
Latife(Şaka) Beyanı: Beyanda bulunan kişinin gerçek iradesine uymayan bir beyanda bulunması.
Zihni Kayıt: Beyan sahibinin, bir iradeye sahip olmadı halde görünüşte böyle bir iradeye sahipmiş gibi davranması.
Muvazaa: Tarafların gerçek iradelerini gizleyerek farklı beyanlarda bulunmaları.(hile)
Gabin: İki tarafa borç yükleyen sözleşmelerde taraflardan birinin darda kalmasından, düşüncesizliğinden veya tecrübesizliğinden yararlanarak edimler arasında meydana gelen açık orantısızlık.
İkrah: Tehdit.
Resmi Senet: Resmi bir makamın katılmasıyla oluşturulan belge.
Resmi Sicil: Bir takım hukuki ilişki ve olayları kaydetmek için resmi makamlarca tutulan resmi kayıtlar.
Akit: Sözleşme.
İcap: Öneri, teklif.
3-TİCARET HUKUKU
– Bireyler Arasındaki ticari ilişkileri düzenleyen hukuk dalıdır.
4- DEVLETLER ÖZEL HUKUKU
– Farklı milletlerden olan bireylerin ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır.
DEVLET ŞEKİLLERİ
1- Tek Yapılı Devlet
Üniter Devlet(Basit Devlet): Ülkenin tümünde tek bir devlet(yasama, yürütme, yargı) ve dolayısıyla tek bir hukuki rejim vardır.örnk : Türkiye,Fransa,Yunanistan
Bölgeli Devlet: Farklı bölgelerden oluşan devlet. Örnk : ispanya (bask bölgesi)
2-Birleşik(Karma) Devlet
Federal Devlet: Yasama, yürütme, yargı fonksiyonları açısından kendi içerisinde belli bir özerkliğe sahip olan, ancak ortak bir anayasa ile tek bir devlete bağlı olan devletlerin oluşturduğu birlik. Federe devletlerin diğer devletlerle ilişkisinde yetki federal devlete aittir. Örnk: ABD,Rusya,Almanya,Avusturya
Konfederal Devlet: Birden çok devletin sınırlı, ortak ve belirli bir amacı gerçekleştirmek amacıyla bir araya geldikleri devlet modeli.
Konfederasyon devlette her bir devlet kendi devlet yetkilerini uluslararası alanda kullanabiliyorken federasyon devletlerde her bir devlet uluslararası alanda federal devlete bağlıdır.
Egemenlik şekillerine göre devletler;
-Monarşik : Egemenliğin tek bir hükümdarda toplandığı devlet şeklidir
-Oligarşik : Egemenliğin bir grup yada zümrede olduğu devlet şeklidir
-Teokratik : Din kurallarına göre yönetilen devlet şeklidir
-Cumhuriyet: Yönetimde millet iradesinin olduğu devlet şeklidir
Sosyalist Devlet : Üretim araçları devlet mülkiyetindedir ve özel mülkiyet yoktur
Kapitalist Devlet: Özel mülkiyet kabul edilir , devletin savunma asayiş gibi çok sınırlı görevleri vardır
Teokratik Devlet : Din kurallarının egemen olduğu devlet yapısı
Laik Devlet : Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrıldığı devlet yapısı
Kuvvetler Birliği
– Yasama ,yürütme ve yargı tek organda birleşir
1- Meclis Hükümeti Sistemi
– kuvvetlerin yasamada yani mecliste toplanmasıdır (örnk:1921 Anayasası)
– Meclisin üstünlüğü ilkesine dayanır
– Yasama ve yürütme yetkileri mecliste toplanır
– Yürütme üyeleri meclis tarafından seçilir, meclis yürütme organını denetler
– Yürütme yasamayı dağıtamaz, ancak yasama yürütmeyi dağıtabilir
– Her bakan meclise karşı sadece kendi etkinliklerinden sorumludur, Ortak sorumluluk söz konusu değildir
– Meclisi feshetme yetkisi kendisine aittir
2- Mutlak Monarşi
– Yasama ve yürütme yetkilerinin tekbir hükümdarda birleşmesi (Örnk:krallık,padişahlık)
3- Diktatörlük
– Yasama ve yürütme yetkisi bir kişi veya grupta toplanır
Otariter Diktatörlük : Devlet içinde sınırlı bir çoğunluğa yer verilir
Totaliter Diktatörlük : Katı bir dünya görüşü empoze edilir, Tek bir parti bu görüşü kabul ettirmeye çalışır
Kuvvetler Ayrılığı
1-Başkanlık Sistemi
– Halk tarafından seçilen başkan yürütme görevini tek başına elinde bulundurur
– Kuvvetler birbirinden sert bir biçimde ayrılmıştır
– Yasama ve yürütme organları ayrı ayrı seçilir
– Yürütme tek başlıdır
– Yasama ve yürütme organları birbirine müdahele edemez
Örnk : ABD
2-Yarı Başkanlık Sistemi
– Yasama ve yürütme organları birbirinden yumuşak bir biçimde ayrılmıştır
– Yütütme organı iki başlıdır (Devlet başkanı – Bakanlar Kurulu)
– Devlet başkanını halk seçer
– Bakanlar kurulu meclise karşı sorumludur
– Yasama güvensizlik oyu ile bakanlar kurulunu görevden düşürebilir
Örnk: Fransa
3- Parlementer Sistem
– Kuvvetler birbirinden yumuşak bir biçimde ayrılmıştır
– Yütütme organı iki başlıdır (Cumhurbaşkanı – Bakanlar Kurulu)
– Cumhurbaşkanı yasama organına karşı sorumsuz ve tarafsız kişidir
– Yasama yürütme organını denetleyebilir ve onun hukuksal varlığına son verebilir
– Yasama güvensizlik oyu ile bakanlar kurulunu görevden düşürebilir
Örnk: Türkiye
Türkiye Cumhuriyetinin Temel Nitelikleri
1- insan haklarına saygılı devlet
– Yaşama hakkı
– İşkence yasağı
– Düşünce ve kanaat özgürlüğü
2-Atatürk milliyetçiliğine bağlı devlet
– Irkçılığı reddeder
– Saldırganlığa ve şovenizme karşıdır,
– Milliyetçiliği reddeden akımlara karşıdır
– Sınıf kavramı yoktur
– Akılcıdır
– Çağdaşdır
– İleriye dönüktür
– Demokratik ve insancıldır
– Barışçıldır
– Birleştiricidir
– Laiktir.
– Milleti çağdaş medeniyetler seviyesine çıkarmayı amaç edinmiştir
– Türk devletinin vatanı ve milleti ile bölünmez bütünlüğünü amaç edinir
3-Demokratik devlet
– Serbest ve genel oya dayalı ve düzenli aralıklarla tekrarlanan seçimlerin varlığı
– Egemenliğin bir kişi,zümre veya sınıf tarafından belli sınıfların yararına kullanılmaması
– Seçmenlere birden çok alternatif sunulması
– Siyasi partilerin serbestçe örgütlenmesi ve bunlar arasında eşit şartlarda yürütülen iktidar yarışının olması
– Seçilmişlerin üstünlüğü
– Temel hak ve hürriyetlerin güvencel altına olınmış ve tanınmış olması
4-Laik devlet
– Din hizmetlerinin bir kamu hizmeti olması
– Din kurumları ile devlet kurumlarının birbirinden ayrı olması
– Devlet yönetiminin din kurallarına dayanmaması
– Din ve mehzep ayrımı yapılmaması
– Devletin resmi bir dininin bulunmaması
5-Sosyal devlet
– Ulusal geliri artırmak ve adaleti sağlamak
– İşsizliğin önüne geçmek
– Fırsat eşitliği sağlamak
– Özgürlüğün gerçekleşmesi için maddi olanak sağlamak
– Herkese insan haysiyetine yakışır asgari bir yaşam düzeyi sağlamak
6-Hukuk devleti
– Yasama işlemlerinin yargının denetimine tabi olması
– Yürütme işlemlerinin yargısal denetime tabi olması
– Yargının bağımsızlığının sağlanması
– Temel hakların güvence altına alınması
– Yasaların genel olması
– Yasaların anayasaya aykırı olmaması
– Hukukun genel ilkelerine bağlılık
– Adil yargılama hakkının olması
– Kuvvetler ayrılığının benimsenmesi
– Anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığı
– İdari faaliyetlerin belirliliği
– İdarenin mali sorumluluğunun olması
– Kanuni hakim güvencesi
1-İnsan Haklarına Saygılı Devlet
– 10 Aralık 1948 de insan haklarının temeli olarak gösterilen İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi kabul edilmiştir
– 1961 Anayasası “İnsan haklarına dayalı devlet” anlayışını benimserken, 1982 Anayasası “İnsan haklarına saygılı devlet” anlayışını benimsemiştir
2-Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet
– Milliyetçilik ilkesi 1924 Anayasasına 1937 yılında yapılan değişiklikle dahil edilmiştir
– 1961 Anayasasında “milli devlet” şeklinde 1982 Anayasasında “Atatürk milliyetçiliğine bağlı devlet” şeklinde ifade edilmiştir
Anayasamızda milliyetçilikle ilgili yer alan maddeler
– Türk devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür
– Türk devletinin dili Türkçedir
– Türk devleti ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür
3-Demokratik Devlet
– 1982 Anayasasına göre seçimler ve halk oylamaları serbest,eşit,gizli,tek dereceli,genel oy,açık sayım ve döküm esasına göre yargı denetimi ve gözetimi altında yapılır
Eşit Oy: Fark gözetilmeden herkesin 1 oy hakkına sahip olmasıdır
Seçimlerin Serbestliği : Baskı ve zorlama olmadan vatandaşın oyunu kullanması
Gizli Oy : Seçmenlerin iradelerini baskıdan uzak olarak oylarına yansıtabilmeleri
Genel Oy: Irk,cinsiyet,din ve mehsep ayrımı gözetmeksizin tüm vatandaşların oy kullanabilmesi
Tek Dereceli Seçim : 1946 dan beri uygulanan tek dereceli seçimler, seçmenin temsilcilerini doğrudan aracı olmadan seçmesi esasına dayanır
Açık Sayım ve Döküm : Oyların herkesin gözü önünde sayılması
Çoğulculuk İlkesi : Seçimlere birden çok parti ve adayın katılması
4-Laik Devlet
– Diyanet işleri başkanlığının varlığı laik devlet ilkesine ters düşmez
5-Sosyal Devlet
Sosyal Devletin Hukuki Yöntemleri
Vergi Adaleti : vergi oranlarının çalışanların mali güçlerinin göz önünde bulundurularak belirlenmesidir
-Sosyal devletin görevleri
– Güçsüzlerin korunması
– Ulusal gelirin adil paylaştırılması
– Sosyal adaletin sağlanması
– Vergi yükünün dengeli dağıtılması
Kamulaştırma ve devletleştirme
Planlama
Sosyal Haklar
6-Hukuk Devleti
– Hukuk devleti ilkesi anayasal sistemimize 1961 Anayasası ile girmiştir ve 1982 Anayasasında Cumhuriyetin nitelikleri arasında gösterilmiştir
Çoğulculuk : Farklı görüş,anlayış ve tutuma saygılı olmayı anlatır. Demokrasilerde çok sesliliğin olması şarttır ve bu ancak çok partili sistemle mümkündür
Demokrasinin Uygulama Biçimleri
1-Doğrudan Demokrasi : Halkın tamamının alınan kararlara katılması demektir,Nüfusun az olduğu eski yunan site devletlerinde uygulanmıştır
2- Yarı doğrudan demokrasi : Seçimle iş başına gelmiş yöneticiler varsada bazı kararlar seçmenlerin doğrudan katılımıyla alınır, bazı durumlarda halk oyuna gidilir
Yarı doğrudan demokrasinin araçları
– Referandum
– Halk girişimi
– Halk vetosu
– Temsilcilerin azli
3- Temsili demokrasi : Halkın seçtiği temsilcilerin halk adına karar alması demektir (Türkiyede uygulanan)
İktidar Türleri
1- Kurulmuş İktidar : Anayasayı değiştrime gücü olmayan , yalnızca anayasaya göre devleti yöneten iktidardır
2- Kurucu İktidar : Anayasayı değiştirme veya yeniden yapma gücüne sahip iktidardır
a. Asli kurucu iktidar : Anayasayı yeniden yapma gücüne sahip siyasi iktidardır(darbe)
b. Tali kurucu iktidar : Anayasayı yeniden yapma gücü olmayan var olan anayasanın kurallarına göre anayasayı değiştirme gücüne sahip iktidardır
Anayasa Türleri
1-Yumuşak anayasa : kabul edilmesi ve değiştirilmesi kolaydır, 1921 Anayasası
2- Kazuistik(Ayrıntılı) anayasa : 1921 dışındaki anayasalar
3- Çerçeve Anayasa : 1921 Anayasası, genel ilkeler düzenlenmiştir
4- Sert Anayasa : Değiştirilmesi zor anayasalardır , 1921 anayasası dışındaki anayasalar
ANAYASAL GELİŞMELER
Sened-i İttifak (1808):
II. Mahmut Döneminde Ayanlar ile padişah arasında yapılan misaktır (sözleşme). Bunun-la birlikte:
Padişah ayanların varlığını tanıdı.
Ayanlar asker toplamada, vergi toplamada ve İs-tanbul’da isyan çıkarsa padişaha yardım edecek.
Önemi
– Padişah ilk defa kendi gücü dışında bir gücü tanıdı.
– Demokratikleşmede ilk adımdır.
– 1215 Magna Charta’ya benzer.
– Avrupa’nın etkisi yoktur.
Tanzimat Fermanı (1839):
Abdülmecit döneminde Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlandı. Diğer adı Gülhaneyi hattı hümayundur.
Sebepleri
– Devleti dağılmaktan kurtarmak
– Azınlık isyanlarını önlemek
– Avrupa devletlerinin azınlıkları bahane ederek iç işlerimize karışmasını önlemek
– Mısır ve Boğazlar meselesinde Avrupa devletlerinin desteğini almak.
Maddeleri
– Müslim, Gayrimüslim herkese ırz, can, mal, din, vicdan özgürlüğü sağlanacak (Kişi Hakları + Eşitlik)
– Mahkemeler açık olacak (Adalet)
– Herkes gelirine göre vergi ödeyecek (Vergide Adalet)
– Askerlik vatan hizmeti olacak (Ocak usulü kaldırıldı)
– Rüşvet, iltimas kaldırılacak
– Müsadere, tımar kaldırılacak (Özel mülkiyet)
Önemi
– Kanun, hukuk üstünlüğü başladı.
– Eşitlik, adalet, kişi hakları, askerlik, özel mülkiyet konularında düzenleme yapıldı.
– Anayasal bir belgedir.
– Batılılaşma başladı. (ilk lale devrinde)
Islahat Fermanı(1856):
Abdülmecit döneminde Ali ve Fuat Paşaların çalışmalarıyla hazırlandı.
Sebepleri
– Dağılmayı önlemek
– Avrupalı devletlerin içişlerimize karışmasını engel-lemek
– Azınlık isyanlarını engellemek
– Kırım savaşı sonrası toplanan Paris Konferansında Avrupalı devletlerin desteğini almak
Maddeleri
– Gayrimüslimlere can, mal, ırz güvenliği sağlanacak.
– Gayrimüslimleri küçük düşürücü sözler kullanılma-yacak
– Gayrimüslimler mahkemede kendi dinlerine göre yemin edebilecek
– Askerlikte nakdi bedel uygulaması gelecek
– Gayrimüslimler memur ve asker olabilecek
– Gayrimüslimler okul, hastane vb. açabilecekler.
– Gayrimüslimler il genel meclisine üye olabilecekler.
– Cizye ve iltizam kaldırılacak.
Önemi
– Gayrimüslimler Müslimlerden daha çok hakka sahip oldu.
– Tanzimatı tamamlayan bir belgedir.
NOT: Bu iki belge devletin dağılmasını hızlandırmıştır.
I.Meşrutiyet (1876):
II.Abdülhamit döneminde Jön-türkler (Genç Osmanlı, Aydınlar) tarafından ilan edildi.
Sebepleri
– Dağılmayı önlemek
– Avrupa’nın iç işlerimize karışmasını önlemek.
– Azınlık isyanlarını önlemek
– Balkan bunalımını bastırmak için toplanan Tersane (İstanbul) konferansında Avrupa desteğini almak.
İlk anayasa ilan edildi (Kanun-i Esasi). 1924 yılına kadar uygulamada kaldı.
– Türk tarihinde ilk meclis (parlamento) açıldı.
– Halk yönetime katıldı (Meclis-i Umumi).
– Padişahın geniş yetkileri vardır.
– Hükümet padişaha karşı sorumluydu.
– Anayasaya göre yasama meclisin, yürütme padişahın başında bulunduğu Heyet-i Vükelanındı.
– Meclis-i Umumi, Meclis-i Ayan ve Meclis-i Mebusan kanatlarından oluşur. Meclis-i Ayanın üyelerini padişah, Meclis-i Mebusanın üyelerini halk seçer.
– Padişah 1877-1878 Osmanlı Rus Harbini (93 Harbi) bahane ederek meclisi feshetti ve 1908 yılına kadar ülkeyi tek başına yönetti. (İstibdat)
– 1908 II. Meşrutiyet ile meclis tekrar açıldı. İstibdat dönemi sona erdi
– 1909’da Kanun-i Esaside değişiklik yapıldı.
Yapılan Değişiklikler
– Sürgün yetkisi kaldırıldı.
– Padişahın meclis kapama yetkisi kısıtlandı.
– Hükümet meclise karşı sorumlu oldu.
– Çok partili hayat başladı.
NOT: 1921 anayasası(Teşkilat-ı Esasiye) Kanun-i Esasiyi kaldırmadı. Kişi haklarında Kanun-i Esasiden faydalandı. 1924 anayasası ile kaldırıldı.
1921 Anayasası
– 21 Ocak 1921 yılında TBMM tarafından Teşkilat-ı Esasiye(21 Anayasası) ilan edilmiştir
– Meclis hükümeti sistemi benimsenmiştir(yasama ve yürütme organları yasamada toplanır).
– Türk devletinin ilk anayasasıdır
– Yumuşak nitelikli ilk ve tek anayasadır
– Devlet başkanı yoktur çünkü henüz devletin rejimi belirlenmemiştir
– “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” ilkesi ile milli egemenlik benimsenmiştir
– Kuvvetler birliği ilkesi kabul edilmiştir (yasama ve yürütme organları mecliste toplanır)
– Seçimlerin 2 yılda bir yapılması karara bağlanmıştır
– Seçmen yaşı 18 olarak kabul edilmiştir
– Çift dereceli seçim sistemi benimsenmiştir(Seçmen-Temsilci-Milletvekili)
– ülke vilayetlere , vilayetler kazalara, kazalar da nahiyelere ayrılmıştır
– Yargıdan söz edilmemiştir
– Kurucu(asli) meclis tarafından hazırlanmıştır
– İlk kez yerinden yönetim ilkesi kabul edilmiştir
1923 Değişiklikleri (2.TBMM Dönemi)
– “Türkiye Devletinin hükümet şekli cumhuriyettir” maddesi anayasaya eklenmiştir
– Cumhurbaşkanının TBMM içinden ve TBMM üyeleri arasından seçilmesi kararı alınmıştır
– Devletin başkanı cumhurbaşkanıdır
– Cumhurbaşkanı TBMM üyeleri tarafından bir seçim dönemi için seçilir
– Aynı kişi tekrar Cumhurbaşkanı seçilebilir
– Başbakan Cumhurbaşkanınca TBMM üyeleri arasından seçilecektir
– “Devletin dini İslamdır” ibaresi anayasaya eklenmiştir
– “Devletin dili Türkçedir” ibaresi anayasaya eklenmiştir
1924 Anayasası
– Karma hükümet sistemi vardır(Yasama ve yürütme yasamada toplanır) : Meclis hükümeti sistemi ile Parlementer sistem arasındadır
– Kuvvetler birliği ve görevler ayrılığı benimsenmiştir
– Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hükme bağlanmıştır
– Sert bir anayasadır , Değiştirilemeyecek maddeler ilk kez 1924 anayasası ile gelmiştir.
– Çoğunlukçu demoktasi modelini benimsemiştir
Çoğulculuk: Katılımcı demokrasi anlayışı gereğince, iktidar dışında bulunan grupların siyasal alana katılma hakkının bulunduğu ve iktidarın yetkilerinin sınırlandırıldığı sistemlerdir
Çoğunlukçuluk : İktidar dışındaki grupların siyasi alana katılmadığı ve çoğunluğun söyleminin egemen olduğu sistemdir.
– Yürürlüğe girmesi ile beraber kanuni esasi ve 1921 Anayasası yürürlükten kalkmıştır
– Başkentin Ankara olduğu hükme bağlanmıştır
– Seçimler 4 yılda bir yapılmıştır
– Cumhurbaşkanı 4 yıllığına seçilir ve tekrar seçilme şansı vardır
1928 Değişikliği : “Devletin dini islamdır” hükmü anayasadan çıkarılmıştır
1934 Değişkliği : kadınlar genel seçimlerde seçme ve seçilme hakkı almışlardır, Seçmen yaşı 18 den 22 ye çıkarılmıştır
Not: Kadınlara 1930 yılında yerel seçimlere katılma hakkı(seçme), 1933’Te muhtarlık seçimlerine katılma hakkı(seçme), 1934’te de genel seçimlere katılma hakkı (seçme-seçilme) getirilmiştir
1937 Değişikliği : Laiklik dahil 6 ilke anayasaya eklenmiştir
1946 Değişikliği : Çok partili siyasi hayata geçilmiş ve tek dereceli seçim sistemi benimsenmiştir
1950 Değişikliği : Gizli oy açık sayım ve döküm esası getirilmiştir.
1961 Anayasası
– Parlamenter sistem vardır
– Kabine Temsilciler Meclisi ve Milli Birlik Komitesinden oluşan kurucu meclistir.(Kurucu meclis anayasayı hazırlayıp yürürlüğe koyduktan sonra kendini fesheden meclistir.).
– Sivil kanadı(Temsilciler meclisi) halk tarafından seçilmemiştir
– Yasamada çift meclisli yapı benimsenmiştir.(Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu)
– Güçler ayrılığı benimsenmiştir
– Temel hak ve hürriyetlerin en ayrıntılı düzenlendiği anayasadır
– Sert ve Kazuistik bir anayasadır
– Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar kurulundadır
– Yargı yetkisi bağımsız mahkelemere verilmiştir
– Herkese önceden izin almaksızın dernek kurma, işçilere ve kamu görevlilerine sendika kurma, işçilere toplu iş sözleşmesi ve grev hakkı verildi
– Çoğulculuk ilkesi benimsenmiştir
– İlk kez siyasi partilerle ilgili hükümler getirilmiştir
– Sosyal devlet ilkesi ilk kez bu anayasada yer almıştır, Bunu yanısıra Hukuk devleti,Demokratik devlet,İnsan haklarına dayalı devlet ilkeleride ilk kez bu anayasada yer almıştır
– Cumhurbaşkanlığı siüresi 7 yıl olarak belirlenmiştir (akra arkaya 2 kez cumhurbaşkanı seçilemez)
– Halkçılık, devletçilik, inkılapçılık ilkeleri çıkarıldı
– Milliyetçilik ilkesi “milli devlet” ismiyle anayasada yer almıştır
– Anayasa mahkemesi kurularak kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimi ilk kez kabul edilmiştir
– Yüksek hakimler kurulu kurulmuştur
– Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Uyuşmazlık Mahkemesi gibi yüksek mahkemeler düzenlendi.
– TRT ve üniversitelere özerklik verilmiştir
– Diyanet işleri başkanlığı ilk kez anayasada yer almıştır
– Milli Güvenlik Kurulu ilk kez anayasada yer almıştır
1971-73 değişiklikleri :
– Bakanlar kuruluna KHK yetkisi verildi
– Üniversitelerin özerkliği azaltıldı, TRT’nin özerkliği kaldırıldı
– Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve DGM kuruldu (DGM ler 2004’te kaldırılmış görevleri ağır ceza mahkemelerine bırakılmıştır)
– Memurların sendika hakkı kaldırıldı
– Temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılabilmesi için “genel sınırlama sebepleri” oluşturuldu
– MGK’nın görevi “yardımcılık etmek” yerine “tavsiye etmek” olarak değiştirilmiştir
Not: Bakanların TBMM dışından da seçilebileceği ilk kez 1961 Anayasasında yer almıştır
1982 Anayasası
– Parlementer Sistem (Kabine sistemi) vardır
– Kazuistik ve sert bir anayasadır
– Yürütme organı güçlendirilmiştir
– Siyasi kararlar almadaki zorlukları giderici hükümler getirildi , Bunlar:
– Şartlar oluşturğunda Cumhurbaşkanının TBMM seçimlerini yenileme yetkisi vardır
– Toplantı yeter sayısı, üye tam sayısının en az üçte biri , karar yeter sayısı katılanların salt çoğunluğudur. Karar yeter sayısı her halde üye tam sayısının ¼ ünün bir fazlasından (139) az olamaz.
– Siyasi parti grupları en az 20 milletvekilinden oluşur
– Devlet denetleme kurulu ilk kez bu anayasada yer almıştır
1995 değişiklikleri
– 12 Eylül 1982 Askeri darbesini öven cümleler çıkarıldı
– Seçme ve siyasi partilere üye olma yaşı 18 e indi
– Sendikaların siyaset yapma yasağı kaldırıldı
– Milletvekili sayısı 550’ye çıkarıldır
– Kamu çalışanlarının sendika kurmalarına izin verildi
– Oy verme işlemi ilk kez 1982 Anayasası’yla yasal bir zorunluluk haline getirildi.
- 1924, 1961 ve 1982 anayasalarının başbakan ile ortak hükmü, başbakanın meclis içinden seçilme zorunluluğudur.
1982 Anayasası’nın başlangıç ilkeleri:
– Laiklik
– Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlılık
– Sosyal devlet ve eşitlik
– Türk varlığının ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü
– İnsan onurunun korunması
– Kişinin maddi ve manevi bütünlüğünün korunması
– Atatürk medeniyetçiliği
– Doğal haklar
– Atatürk milliyetçiliği
– Milli egemenlik
– Anayasa ve hukukun üstünlüğü,
– Çağdaş milletler seviyesine ulaşma azmi
– Özgürlükçü demokrasi.
Not: – Anayasanın dayandığı temel görüş ve ilkeleri barındıran başlangıç kısmı anayasa metnine dahildir.
– Madde kenar başlıkları sadece ilgili oldukları maddelerin konusunu ve madeler arasındaki sıralama ve bağlantıyı gösterir. Bu başlıklar , anayasa metninden sayılmaz
1982 Anayasasının genel esasları
madde1- Devletin şekli :Türkiye Devleti bir cumhuriyettir
madde2– Cumhuriyet’in nitelikleri : Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.
madde3– Devletin bütünlüğü, resmi dili, bayrağı, milli marşı ve başkenti,
madde4– Değiştirilmeyecek hükümler: Anayasanın ilk 3 maddesi değiştirilemez değiştirilmesi teklif edilemez
madde5– Devletin temel amaç ve görevleri,
madde6– Egemenlik,
madde7– Yasama yetkisi,
madde8– Yürütme yetkisi ve görevi,
madde9-Yargı yetkisi,
madde10– Kanun önünde eşitlik,
madde11– Anayasanın bağlayıcı üstünlüğü.
1982 anayasası ile koruma altına alınan inkılap kanunları
-Tevhid-i Tedrisat Kanunu
-Şapka İktisası Hakkında Kanun
-Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Seddine ve Türbedarlıklar ile Bir takım Ünvanların Men ve İlgasına Dair Kanun
-Türk medeni kanunuyla kabul edilen evlenme akdinin evlenme memuru önünde yapılacağına dair kanun Medeni Nikah Esası ile Aynı Kanununun 110. Maddesi
-Beynelminel Erkamın Kabulü Hakkında Kanun
-Türk Harflerinin Kabulü ve Uygulanması Hakkında Kanun
-Efendi,Bey,Paşa gibi Lakap ve Ünvanların Kaldırılmasına Dair Kanun
– Bazı Kisvelerin(kıyafetlerin) giyilemeyeceğine Dair Kanun.
süpersiniz hocam