Tarihte Türk Anayasaları ve Özellikleri

I.MEŞRUTİYET’İN İLANI (1876)

Türk tarihinde ilk kez anayasa (Kanunuesasi) yürürlüğe girmiştir.
Osmanlı tarihinde ilk kez meclis (Meclis-i Umumi) açılmıştır.
Halka ilk kez temsil hakkı verilmiştir. Kanunuesasi’nin özellikleri:

Saltanat Ekber ve Erşed Sistemine göre Osmanlı ailesinden en büyük çocuğa geçer.
Padişah aynı zamanda halifedir.
Padişahın şahsı sorumlu değildir.
Osmanlı Devleti bir monarşidir, üniter bir devlettir.
Devletin dini İslam, dili Türkçedir.
Padişah gerekli gördüğünde meclisi açıp
kapatabilecektir.
Padişah meclisi toplantıya çağırabilir.
Padişahın sürgün yetkisi vardır.
Hükümet padişaha karşı sorumludur.
Bakanların atanması ve azilleri padişahın yetkisi dâhilindedir.
Padişahın mutlak veto yetkisi vardır.
Padişah, devlet güvenliğini bozduğu gerekçesiyle polis araştırması yaptırabilecek ve suçlu görülenleri sürgüne gönderebilecektir.
Yasama Organı: Meclisi Umumi’dir. Çift meclis sistemi vardır. Meclisi Ayan Padişah tarafından seçilir. Ömür boyu görev yapar. Meclisi Mebusan halk tarafından 4 yıl için seçilir.
Yürütme Organı: Heyet-i vükeladır. Heyeti Vükela’nın başında Sadrazam bulunur.

II.MEŞRUTİYETİN İLANI (1908)

• II. Meşrutiyet’in ilanı ile Kanunuesasi 1909 yılında yapılan değişikliklerle yeniden yürürlüğe girmiştir.

1909 yılında Kanunuesasi’de yapılan değişiklikler şunlardır:

Hükûmet, padişaha değil meclise karşı sorumlu hâle getirilmiştir.
Padişahın yetkileri sınırlandırılmıştır.
Padişahın sürgüne gönderme yetkisi
kaldırılmıştır.
Yasa teklifi için gerekli olan padişah izni kaldırılmıştır.
Yasalara aykırı tutuklama yasaklanmıştır.
Padişahın meclisi açma-kapama yetkisi zorlaştırılmıştır.
Sansür yasağı kaldırılmıştır.
Cemiyet (parti) kurma hakkı getirilerek,
çok partili hayata geçiş sağlanmıştır.
Padişahın kanunları onaylama süresi belirlenmiştir (İki ay).
Padişahın mutlak veto yetkisi kaldırılmış, geciktirici, güçleştirici vetoya dönüştürülmüştür.

1921 ANAYASASI

Hükûmet Sistemi: Meclis hükûmeti
Çoğunlukçu bir anayasadır.
Kurucu meclis tarafından hazırlanmıştır.
Türk devletinin ilk anayasasıdır.
Devlet başkanı yoktur. (Çünkü henüz devletin rejimi belirlenmemiştir.)
“Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” İlkesinin kabul edilmiştir.
Seçimlerin 2 yılda bir yapılması karara bağlanmıştır.
Seçmen yaşı 18 olarak kabul edilmiştir.
Çift dereceli seçim sistemi benimsenmiştir.
İktisadi ve coğrafi açıdan ülke vilayetlere, vilayetler kazalara, kazalar da nahiyelere ayrılmıştır.
1921 Anayasası’nda yargı ile temel hak ve hürriyetlerden hiç bahsedilmemiştir.
1923 yılında cumhuriyetin ilanıyla 1921 Anayasası’nda şu değişiklikler yapılmıştır:
- ✓ “Türkiye devletinin rejimi cumhuriyettir.” Maddesi anayasaya girmiştir.
- ✓ Cumhurbaşkanının TBMM içinden ve TBMM üyeleri tarafından seçilmesi kararı alınmıştır.
- ✓ Devletin başkanı cumhurbaşkanıdır.
- ✓ Cumhurbaşkanlığı görev süresinin bir seçim dönemi olması karara
  bağlanmıştır.
- ✓ Aynı kişi tekrar cumhurbaşkanı seçilebilecektir.

✓ Başbakan, cumhurbaşkanınca
üyeleri arasından seçilecektir.
✓ “Devletin dini İslam’dır.”
anayasaya eklenmiştir.
✓ “Devletin dili Türkçedir.” anayasaya eklenmiştir.

1924 ANAYASASI

Hükûmet Sistemi: Karma hükûmet sistemi
Değiştirilemeyecek maddeler ilk kez 1924 Anayasası ile düzenlenmiştir.
Yürürlüğe girmesiyle beraber Kanunuesasi ve 1921 Anayasası yürürlükten kalkmıştır.
Başkentin Ankara olduğu hükme bağlanmıştır.
Seçimler 4 yılda bir yapılır.
Anayasanın üstünlüğü ilkesi ilk kez kabul
edilmiştir.
1924 Anayasası yürürlükte iken yapılan değişiklikler şunlardır:
- ✓ 1928’de “Devletin dini İslam’dır.” hükmü çıkarılmıştır.
- ✓ 1930’da kadınlar, yerel seçimlerde seçme hakkını almışlardır.
- ✓ 1933’de kadınlar, muhtarlık seçimlerine katılma hakkını almışlardır.
- ✓ 1934’de kadınlar, genel seçimlerde seçme ve seçilme hakkını almışlardır. Seçmen yaşı 18’den 22’ye çıkarılmıştır.
- ✓ 1937’de, laiklik dahil altı ilke anayasaya eklenmiştir.
- ✓ 1946’da çok partili siyasi hayata geçilmiş tek dereceli seçim sistemi benimsenmiştir.
- ✓ 1950’de gizli oy açık sayım döküm esasına dayalı seçimlere geçilmiştir.

1961 ANAYASASI

Hükûmet Sistemi: Parlamenter Sistem, Kabine Sistemi Millî Birlik Komitesinin girişimiyle Temsilciler Meclisi (Sivil Kanat) ile Millî Birlik Komitesinin (Askerî Kanat) oluşturduğu Kurucu Meclis tarafından hazırlanmıştır.
Yasama yetkisi, Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu arasında bölüşülmüştür. Çift meclisli anayasadır.
Darbe girişiminin başarılı olması neticesinde yapılan bir anayasadır.
Referandum neticesinde kabul edilmiştir.
Çoğulculuk ilkesi benimsenmiştir.
Temel hak ve özgürlüklerin en ayrıntılı biçimde düzenlendiği anayasadır.

Herkese önceden izin almadan dernek kurma hakkı, işçilere ve kamu çalışanlarına sendika kurma hakkı ile işçilere toplu iş sözleşmesi ve grev yapabilme gibi çeşitli haklar verilmiştir.
İlk kez siyasi partilerle ilgili hükümler getirilmiştir.
Sosyal Devlet, Hukuk Devleti, Demokratik Devlet, İnsan Haklarına Dayalı Devlet ilkeleri ilk kez
bu anayasada yer almıştır.
Halkçılık, Devletçilik ve inkılapçılık ilkeleri anayasada yer almamıştır.
Milliyetçilik ilkesi “Millî Devlet” ismiyle anayasada yer almıştır.
Anayasa Mahkemesi kurularak;
✓ Anayasanın üstünlüğü ilkesi kabul edilmiştir.
✓ Kanunların anayasaya uygunluğunun yargısal denetimi kabul edilmiştir.
Yüksek Hâkimler Kurulu kurulmuştur.
Cumhurbaşkanlığı süresi 7 yıl olarak belirlenmiştir.
TRT ve üniversitelere özerklik verilmiştir.
Diyanet İşler Başkanlığı ve Millî Güvenlik Kurulu ilk kez 1961 Anayasası’nda yer almıştır.
Bakanların TBMM dışından da seçilebileceği ilk kez 1961 Anayasası’nda yer almıştır.
1971-1973 yıllarında 1961 Anayasası’nda şu düzenlemeler yapılmıştır:
- ✓ Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verilerek yürütme güçlendirilmiştir.
- ✓ Üniversitelerin özerkliği azaltılmıştır.
- ✓ TRT’nin özerkliği kaldırılmıştır.
- ✓ Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ile Devlet Güvenlik Mahkemesi kurularak yargı denetimine
  sınırlama getirilmiştir (DGM’ler 2004’te kaldırılmış, görevleri ağır ceza mahkemelerine
  bırakılmıştır).
- ✓ Memurların sendika kurma hakları ellerinden alınmıştır.
- ✓ MGK’nin görevi yardımcılık etmek yerine tavsiye etmek olarak değiştirilmiştir.
  ✓Temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılabilmesi için “genel sınırlama sebepleri”

1982 ANAYASASI’NA İLİŞKİN TEMEL ÖZELLİKLER

Hükûmet Sistemi: Parlamenter Sistem, Kabine Sistemi Millî Güvenlik Komitesinin girişimiyle Temsilciler Meclisi (Sivil Kanat) ile Millî Birlik Konseyinin (Askerî Kanat) oluşturduğu Kurucu Meclis tarafından hazırlanmıştır.
Yasama yetkisi, TBMM’ye aittir. Tek meclisli anayasadır.
Darbe girişiminin başarılı olması neticesinde yapılan bir anayasadır.
Referandum neticesinde kabul edilmiştir.
Çoğunlukçu demokrasi anlayışını benimsemiştir.
Rasyonelleştirilmiş Parlamenterizmi öngörür.

[wp_ad_camp_2]

Kpss Güncel Bilgiler 2025

Kpss Türkçe, Tarih, Coğrafya, Matematik, Güncel Bilgiler ve Güncel Haberler 2025

İlk yorum yapan olun

Bir yanıt bırakın Yanıtı iptal et

Related Articles

Eğitim Bilimleri – Sınıf Yönetimi Ders Notu

Kpss ÖABT Online Tarih Deneme Sınavı – 2

Eğitim Bilimleri – Bilişsel Gelişim Kuramı

İlk yorum yapan olun

Bir yanıt bırakın Yanıtı iptal et