Kpss Dil Bilgisi Çıkmış Sorular

“Nesne”, yükleme özneyi bulduktan sonra "neyi, kimi, ne" sorulannın soruiriiasıyia bulunur. A’da “Neyi almıştı?” “en son çıkan yayınlan”, B’de "Neyi söyledi?” “istediğimiz parayı veremeyeceğini"; C'de “Kimi kutladı?" "onu"; E’de "Neyi bilmiyoruz?",’’Onun bu konuda ne düşündüğünü” soru cevaplan nesnenin varlığını gösterir. D’de "tatsız geçti" yüklemi ise nesne almamıştır

Ad takımı (isim tamlaması) arasına tamlananın sıfatının girmesi demek, tamlananın bir sıfat tamlaması olması demektir. A'daki “güneş gözlüğü” belirtisiz isim tamlamasıdır; zaten araya sıfat almaz. B'de tamlayan olan "gömleğinin” sözünün sıfatı vardır ancak tamlanan durumundaki "düğmesi" sözü sıfat almamıştır. C'de "ağacın pencereye değen dallan” tamlamasında "ağacın" tamlayan “pencereye değen dalları” tamlanandır. "Pencereye değen” sıfatı "dal” ismini nitelemiştir. Yani tamlanan bir sıfat tamlama-sıdır. D'deki “okul arkadaşı" belirtisiz isim tamlamasıdır. E'de ise isim tamlaması yoktur.

“Yüklemine göre" sorusu, yüklem görevindeki sözcüğün çekimlenmiş bir fiil olup olmamasını sorar. Çekimlenmiş bir fiilse fiil cümlesi, değilse isim cümlesi olur. A’da “odur" yüklemi “o" zamirinin ekeylemi almasıyla yüklem olmuştur. Çekimli bir fiil değildir. Yani isim cümlesidir, "ister”, "alınmaz", "bilmez", "artar” yüklemleri ise geniş zamanla çekimlenmiş fiildirier. Farklı olan A’daki cümlenin yüklemidir.

A'da "Bu sözü söylemiş olabileceğini" yan cümleciğinin, yüklemin nesnesi olduğunu söyleyebiliriz. Yan cümlecik B, C, D’de dolaylı tümleç, E’de zarf tümleci görevindedir.

Cümlelerin öznelerini bulalım. A'da "uçmayan ne" sorusuna “kuş"; B’de “sermaye olan ne" sorusuna "akıl"; C’de "silkilmeyen ne” sorusuna “ceviz"; E’de “İnsanın aynası olan ne" sorusuna "iş" özneleri cevap veriyor ve hepsi tek sözcük; ancak D’deki “bakmayan kim” sorusuna "atına bakan” öznesi cevap veriyor. Bu, iki sözcükten oluştuğundan bir söz öbeğidir.

Nesne, özne, zarf tümleci, yüklem

"Bu" sözcüğü A'da dünya isminden önce gelmiş ve onun yerini bildirmiş. "Hangi dünya?" diye sorduğumuzda "bu dünya" diye cevap vermiş. Aynı özellik C, D, E'de de görülüyor. “Hangi eller?”, "Hangi sevinç?", "Hangi merdivenler?” gibi sorulara “bu" sözcüğü cevap veriyor. Yani hepsinde sıfattır. B’de ise "taş" isminden önce gelen “bu" sözü sıfat gibi görülse de cümlenin devamında bu sözün "Kâbe" isminin yerine geçtiğini yani zamir olduğunu görüyoruz.

Özne - zarf tümleci - nesne - yüklem

Bağlacın anlamıyla ilgili bir soru. “De" bağlacı A, C, D seçeneklerinde "ancak" anlamına gelerek birbiriyle olumsuz anlam veren durumlan birbirine bağlamış, B’de “bile" anlamına gelmiş ve kesinlikle yapılmayacak bir durumu anlatmış. E'de ise “ben de" diyerek kendisinden başka görenlerin olduğunu da belirtmiş. Burdaki “eşitlik, gibilik"ten kasıt “görme" eyleminin yapılması bakımından aynı seviyede olma, birbirine benzemedir. E açıklamaya uygundur.

"ile" sözü hem bağlaç hem edat olarak kullanılan bir sözcüktür. Cümlede “İle" sözünün (ya da -le, -la”nın) olduğu yere “ve" bağlacını getirdiğimizde cümlenin anlamında bir bozulma olmuyorsa oradaki ile bağlaçtır. Seçenekleri denediğimizde “gazete ve dergi götürdüm", şeklinde söylenebilen “ile” sözü bağlaç görevindedir. Diğer cümlelerde edat olarak kullanılmıştır

Örnek cümleye baktığımızda “kalktılar” yüklemi geçişsiz, etken bir fiildir. Buna göre A’daki "durdu” yüklemi nesne almadığı yani “neyi, kimi" sorulanna cevap vermediği İçin geçişsiz; durma işini arabanın kendisi yaptığı İçin etken bir fiildir. Örnek cümleyle aynı. B'deki "astı” yüklemi "tabloyu" nesnesini aldığı İçin geçişli; asma işini öznenin kendisi yaptığı için etkendir. C'dekİ “yerleştirdi" yüklemi de "kitaplan" nesnesini aldığı için geçişli, işi öznenin kendisi yaptığı için etkendir. D ve E'deki yüklemlerin de incelendiğinde geçişli ve etken olduklan görülür. Öyleyse "geçişsiz” olan A’nın yüklemi çatı bakımından farklıdır.

Öğe ortaklığı sıralı-bağlı cümlelerde görülür. Bu cümleler birden fazla yüklemi olan cümlelerdir. Buna göre A’da “soğumuştu" yüklem, “hava” özne, “başlamıştı" yüklem “kar" öznedir. B’de “uzundu" ve “bilecek gibi değildi" yüklem, “yol" her ikisinin de öznesidir. C’de "geçmişti” yüklem "üç yıl" Özne, "sormamıştı" yüklem "kimse" öznedir, D’de “soluk benizliydi" yüklem “O" özne, “vardı” yüklem “eski bir kasket” öznedir. E’de “yaşlı biriydi" yüklem “o" özne, "seviyordu" yüklem "herkes” öznedir. Görüldüğü gibi ortaklık sadece B'dedir.

B’de göçün yapıldığı yerin diğer yerlerden daha çok, büyük merkezlere doğru olduğu şeklinde bir karşılaştırma var. Bu karşılaştırmayı yapan “daha” sözü üstünlük bildiren bir belirteçtir. Zaten “çok" sözünün görevi ne olursa olsun "daha" daima onu derecelendiren bir zarf olarak kullanılmış olacaktır. A'daki büyük sözü de hızın üstünlüğünü bildiriyor gibi. Ancak orada “büyük” sözü hız isminin sıfatıdır ve "büyük bir hız" sıfat tamlamasına “ile” getirilerek, tamlama zarf olmuştur. D’deki "ikinci” sözü de bir derece bildiriyor gibi. Ancak oradaki ikinci sözü de sıfattır. Çünkü biz cümleyi"... büyük İkinci kentimizdir." şeklinde de söyleyebiliriz. Oysa zarfların İsimleri niteleyebilmesi mümkün değildir

Kişi adılı (zamiri), "Ben, sen, o, biz, siz, onlar" sözcükleridir. Biz nesneleri bularak buniann zamir olup olmadıklanna bakalım. A’da nesne "onu" sözüdür, görüldüğü gibi bu aynı zamanda kişi zamiridir de. Diğerlerine de kısaca bakacak olursak C ve D'de nesnenin olmadığını; E’de "kararımı” öğesinin İsim olan bir nesne olduğunu, B’de "nereye gittiğini" nesnesinin fiilimsiden oluştuğunu söyleyebiliriz.

Cümleyi İncelediğimizde, “Bihruz Bey” öğesinin özne, diğer tüm sözlerin yüklem olduğunu görüyoruz. Yüklem “genç" ismine bağlı sıfatlardan oluştuğundan ve bunların içinde “görmüş" sıfatfiill bulunduğundan A doğrudur. “Yirmi üç yirmi dört" ve “bİr" sıfatlan belgisiz olduğundan B doğrudur, "Yarım yamalak" yakın anlamlı sözcüklerden oluşan bir ikileme olduğundan D; “öğrenim” sözü “öğrenmek" fiiline eklenen “-İm” fiilden isim yapma ekiyle türediğinden E doğrudur. Ancak “gençtir” sözünde kullanılan ek. geçmiş zaman değil, ekeylemin geniş zamanıdır. Dolayısıyla C yanlıştı

Yüklem dışında herhangi bir öğenin ortak kullanıldığı cümleler sıralı - bağlı cümlelerdir. Bunlarda birden fazla yüklem bulunur. Bu yüklemlere nesne sorulannı (neyi, kimi) sorarsak ortak nesne alıp almadıklannı bulabiliriz. Buna göre D’deki cümleye baktığımızda “Neyi yıkadı?" “Neyi kuruttu?” “Neyi ütüledi?" "Neyi yerine astı?” sorulanna "gömleğini" nesnesi cevap vermektedir. Görüldüğü gibi dört yüklemin de nesnesi aynıdır. A’da yüklemlerin nesneleri farklıdır; B’de hiçbir yüklem nesne almamıştır; C’de birinci cümle nesne almamış, İkincisi almıştır; E’de birinci cümle nesne almış, İkincisi almamıştır.

B'de "sevmiyorum" yüklemi şimdiki zamanla çekimlenmiş. Eylem “sabahlan" yani "her sabah” yapılıyor; öyleyse geniş zaman bildiriyor. Dolayısıyla şimdiki zaman, geniş zaman bildirecek biçimde kullanılmış. Buna anlam kayması diyoruz. B'de anlam kayması yapılmıştır.

Soruda yansımadan türeyen bir sözcük sorulmuş, "Yansıma sözcük”, doğada duyulan seslerin taklit edilmesiyle, yani onlara benzer seslerle oluşturulur. Seçeneklere baktığımızda bu tür bir sözcüğün D’de kullanıldığını görüyoruz, "şırıltısından" sözcüğünde "şırıl” sözü yansımadır, “-ti” eki bu sözcükten bir isim türetmiştiı*.

Cümlenin anlamını durum bakımından tamamlama, yükleme sorulan "nasıl” sorusuna cevap verme demektir. “Nasıl dinliyorduk?" diye sorarsak “sessizce” cevabı gelir. Öyleyse cümle durum bakımından tamamlanmıştır. Yani cümlede "durum zarfı” kullanılmıştır. Diğer cümlelerde böyle bir durum yoktur.

A'daki cümlede nesne yok. B'deki cümlenin nesnesi "arkadaşımızı” sözüdür. Görüldüğü gibi sıfat tamlaması değil, C'deki cümlede nesne yok. D'dekİ cümlenin nesnesi "Cumhuriyet dönemi edebiyatını öğrenmemizi" söz öbeği, bir sıfat tamlaması değildir. E'deki cümlenin nesnesi “güzel şiirler" sözüdür ve bu bir sıfat tamlamasıdır

Eskiden kışlar daha soğuk, yazlar daha sıcak geçiyormuş.

Zarf, fiillerin zamanını, durumunu, miktannı bildiren, bu özellikleri soru yoluyla karşılayan ya da sıfat, zarf ve adlaşmış sıfatların derecelerini bildiren sözcük türüdür. Buna göre, D’deki cümlenin yüklemine “nasıl" sorusunu sorarsak, fiil olan bu sözcüğü durum yönünden niteleyen “güle oynaya” ikilemesini görürüz. Bu, zarf demektir. Diğer seçeneklerde “göz, İngilizce, ter, soru" İsimlerinin nasıl olduğunu bildiren ikilemelerin sıfat görevinde kullanıldığını görürüz.

Cümlelerde soru anlamını sağlayan sözcüklerin yerine sözcükler getirirsek hangisinin zamir olduğu ortaya çıkar. A'da "ne zaman" sözü eylemin zamanını sorduğundan zarftır; C'de “mi” soru eki soru anlamını sağlamış; D'de “kaçıncı” sorusu “kat" isminin yerini sorduğundan soru sıfatıdır. E'de yine "mi" soru ekİ zaman sormuş. B’de ise “kim” sözü "tabağı koyan kişi"nin yerine geçtiğinden, o kişinin ismini karşılayan zamir olmuş

"Artık” sözü A’da "şimdi” anlamında yani zarf olarak; B’de “su" sözcüğünün sıfatı olarak; D'de "bundan sonra” anlamında zarf olarak; E’de yine zaman anlamı vererek zarf görevinde kullanılmıştır. C’de “yemek artıklan" sözünde artık "geriye kalan parçalan" ifade eden bir ad olarak kullanılmıştır.

Özne, nesne, dolaylı tümleç, yüklem

A’da "nerden” sorusunu görüyoruz. Bu söz sesin geldiği yerin, yerine geçmiş. Yani "denizden”, “adadan” gİbİ bir yeri soruyor. Öyleyse zamirdir. B'de “hangi” sorusu zincir vuracak kişiyi soruyor. Ancak bunu ismin yerine geçerek sormamış. Önce "çılgın” sözü, aslında sıfatken, ismin yerine kullanılarak adlaşmış sıfat olmuş; daha sonra "hangi" sıfatı adlaşmış sıfata bağlı olarak soru sormuş. Yani adlaşmış sıfatın, sıfatı olarak kullanılmış. Aslında sıfatlar, başka bir sıfat tarafından nltelenemez ya da belirtilemez. Bundan adlaşmış sıfatın isme yakın bir sözcük özelliği gösterdiğini söyleyebiliriz. C'de "kim” sorusu var; bu sözcük her zaman zamirdir, D'de soru anlamı “mi" soru ekiyle, E’de “nasıl" zarfıyla sağlanmış.

"Kök", sözcüğün anlamlı en küçük parçasıdır. Kök halinde bulunan sözcüklere yapım eki dediğimiz ekler getirilerek başka anlamlı sözcükler türetilir. Elbette türeyen sözcüğün anlamca kökle bir ilgisi de olacaktır. Seçeneklere baktığımızda, "pişirmişlerdi" yükleminin kökü "pişmek”, "tutulmuştu” yükleminin kökü “tutmak”, “doldurmuştu" yükleminin kökü “dolmak", “boğuşuyordu" yükleminin kökü "boğmak" sözcükleridir. Bu sözcüklerin kökleri fiildir. Oysa C’ deki "Bulamışlardı" yükleminin kökü “su” ismidir. Dolayısıyla diğer yüklemlerin köklerinden farklıdır

Cümledeki nesneleri bulalım. A’nın yüklemi "bastırıyorum" dur; Öznesi ise “ben”, “Neyi bastınyorum?” sorusuna "sevdamın avucu-nu” cevabı geliyor; başka nesne yok: B’de “sevmedim” yükleminin öznesi "ben”, nesnesi ise "seni" dir; yine bir tane. Cnin yüklemi “sevdim", öznesi “ben”, nesnesi “seni’’dir. D'nin yüklemi "içti", öznesi “gönlüm", nesnesi “neşeyi"din E’nin yüklemi "unutabilsem", öznesi “ben", nesnesi, seni, sesini, gözlerinin rengini” dir. Yani üç nesne birbirine bağlanarak kullanılmış

Seçeneklerdeki sözcük türlerinin örneklerini inceleyelim. "Anlaşılabilir” sözü bileşik fiildir; “kolayca" sözü zarftır; “ya da", “ve" sözcükleri bağlaçtır; “bir” sözü belgisiz sıfattır. Görüldüğü gibi cümlede edat görevinde bir sözcük yoktur

Cümlenin yüklemi “özel bir yetenek değildir" söz öbeğidir. Yüklem çekimli bir fiil olmayıp isim soylu bir sözcük olduğundan ve ekeylemin geniş zamanıyla yüklem haline geldiğinden cümle, isim cümlesidir. Sonda "değil" olumsuzluk edatı kullanıldığından anlamca olumsuz bir cümledir. Öyleyse A söylenebilir. "Etkili”, "konuşma", “yetenek" sözcüklerinde altı çizili ekler yapım eki olduğundan B de söylenebilir. "Özel bir yetenek değildir" yüklem olduğuna göre D de söylenebilir. Ancak E söylenemez. Çünkü sıralı cümlelerde en az iki yüklem bulunur; bir başka deyişle iki ayn cümle anlamca bağlı olarak kullanılır. Bu cümlede ise tek yüklem vardır. Dolayısıyla E seçeneği doğru değildir.