Kpss Tarih – Osmanlı Devleti Gerileme Dönemi

• 1699 Karlofça Antlaşması ile 1792 Yaş Antlaşması arasındaki dönemdir.
• Bu dönem padişahları; 3. Ahmet, 1.Mahmut, 3. Osman, 3. Mustafa, 1. Abdülhamit, 3. Selim.
• Dönem başlarında takip edilen kaybedilen toprakları geri alma politikası, Pasarofça Antlaşmasından sonra yerini mevcut toprakları koruma politikasına bırakmıştır.
• Siyasi gelişmeler:
• 1711 Osmanlı-Rus Savaşı: 18. Yy’den itibaren Çarlık Rusyası, Kırım’ı ele geçirerek Karadeniz’e inme, Balkanlardaki Slavları ve Ortodoksları himaye etme, Lehistan’ı ve Baltık Denizi’ni egemenlik altına alma, Boğazları ele geçirerek sıcak denizlere inme politikaları uygulamıştır.
• Prut Savaşı ve Antlaşması: Çarlık Rusyası’nın sıcak denizlere inmek istemesi  Osmanlı-Rus savaşına ortam hazırlamıştır. Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa Prut Nehri kıyısında Rusları yenilgiye uğratmış, İstanbul antlaşması ile verilen yerler geri alınmıştır.
• 1715-1718 Osmanlı-Venedik-Avusturya Savaşları: Mora’yı Venedik’ten geri almak isteyen Osmanlı Venedik’i mağlup etmiştir. Daha Sonra Venedik’in yanında yer alan Avusturya Osmanlı’yı yenilgiye uğratmış Pasarofça Antlaşması imzalanmıştır(1718). Bu antlaşmayla Osmanlı batının üstünlüğünü kabul etmiş barış politikası uygulamaya başlamıştır.
•  1725-1732 Osmanlı-İran Savaşı: 1724 İstanbul Antlaşması ile İran’ın topraklarını paylaşan Osmanlı ve Rusya’ya İran savaş açmıştır. Bu savaşların uzaması Patrona Halil isyanına yol açmış ve 3. Ahmet’in yerine 1. Mahmut tahta geçmiştir. Savaş sonucunda Ahmet Paşa Antlaşması yapılmış İran bazı topraklarını vermiştir.
•  1736-1739 Osmanlı-Avusturya-Rus Savaşı: Rusya sıcak denizlere inme isteği ve Lehistan meselesi sebebiyle Osmanlı’ya savaş açmıştır. Avusturya da Rusya’nın yanında yer almıştır. Osmanlı iki ülkeye karşı da başarılı olmuştur. Savaş sonunda Belgrat Antlaşması(1739) imzalanmıştır. Bu antlaşma 18. Yy’de Osmanlı’nın imzaladığı son kazançlı antlaşmadır. Kaybettiği toprakları geri aldığı son antlaşmadır. Arabuluculuğu nedeniyle Fransa’ya kapitülasyonlar süresiz hale getirilmiştir.
• 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı: Leh vatanseverlerin Osmanlı’ya sığınmaları ve Rus askerlerinin katliamı savaş sebebi olmuştur. Rus donanması ilk kez Akdeniz’e girmiş ve Çeşme’de Osmanlı donanması yakılmıştır. Savaş sonunda Küçük Kaynarca Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma ile, Karadeniz’deki Türk egemenliği sona ermiştir. Osmanlı ilk kez savaş tazminatı ödemiştir. Kırım bağımsız olmuş ama dini bakımdan Osmanlı’ya bağlı kalmıştır. Rusya’ya ilk kez kapitülasyonlar verilmiştir. Rusya Ortodoksların koruyuculuğunu üstlenmiştir. 18. Yy’de imzalanan en ağır antlaşmadır.
• 1787-1792 Osmanlı-Avusturya-Rus Savaşı: Rusya ve Avusturya’nın Osmanlı’yı paylaşmak istemeleri savaşa sebep olmuştur. Ziştovi Antlaşması ile Avusturya aldığı toprakları geri vermiştir. Bunda 1789 Fransız ihtilalinin çok uluslu olan Avusturya’yı korkutması etkili olmuştur. Yaş Antlaşması ile Osmanlı Kırım’ın Rusya’ya ait olduğunu kabul etmiş ve dağılma sürecine girmiştir.
• 1798 Fransa’nın Mısır’ı İşgali: Fransa sömürge elde etmek, İngiltere’nin sömürgelerine giden yolu kapatmak ve Akdeniz’i denetim altında tutmak için Mısır’a saldırmıştır. Çıkarları tehlikeye giren Rusya ve İngiltere Osmanlı’yı desteklemiştir. Rus donanması Akdeniz’e inmiş ve İngiliz donanması da Mısır’daki Fransız donanmasını yakmıştır. Osmanlı ile El-Aris Antlaşması yaparak Fransa Mısır’dan çekilmiştir.
• Bu dönemde Osmanlı askeri, ekonomik, teknik, bilim ve kültür alanlarında Avrupa’nın gerisinde kaldığını kabul etmiş ve Avrupa’yı örnek alan ıslahatlar gerçekleştirmiştir.
• 18. Yy ıslahatlarının amacı kaybedilen toprakları geri almak ve toprak kayıplarını önlemektir. Batı örnek alınmıştır. Daha çok askeri alanda yapılmıştır. Bilim, teknik, kültür, askerlik ve maliye alanlarında yapılmıştır. Padişah ve devlet adamları tarafından yapılmış halkın desteği alınmamış ve halkın istekleri önemsenmemiştir. Islahatlara yeniçeri ve ulemanın tepkisi olmuştur. 17. Yy ıslahatlarına göre daha sistemli ve geniş kapsamlıdır.
• Pasarofça Antlaşması’yla(1718) başlayıp Patrona Halil İsyanına(1730) kadar geçen dönem Lale devridir. Padişah 3. Ahmet, sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır. İlk kez Avrupa örnek alınmaya başlanmıştır. Dönemde en önemli minyatürcü Levni, en ünlü şair Nedim’dir. Avrupa’nın önemli merkezlerinde(Paris, Viyana, Londra) geçici elçilikler oluşturulmuştur. İlk geçici elçilik Paris’e açılmış ve 28 Mehmet Çelebi ilk geçici elçi olmuştur. 18 Çelebi Mehmet’in en önemli eseri Paris Sefaratnamesi’dir.
• Lale Devri’nde; Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından ilk Türk matbaası kurulmuştur. Basılan ilk eser Vani Mehmet Efendi’nin Vankulu Lügatı’dır. İstanbul’da kütüphaneler açılmıştır. Yalova’da kağıt fabrikası kurulmuştur. Askeri alanda hiçbir yenilik yapılmamıştır. İstanbul’da çini imalathanesi ve kumaş fabrikaları kurulmuştur. Sivil mimari gelişmiştir. (3. Ahmet çeşmesi). Mimaride Avrupa tarzı Barok ve Rokoko üslupları kullanıldı.
• Zevk ve eğlenceye tepki olarak Patrona Halil İsyanı çıkmış, Sadabat Köşkü yakılmış, Damat İbrahim Paşa idam edilmiş, Nedim öldürülmüş ve 3. Ahmet tahttan indirilmiştir.
• 1. Mahmut Döneminde, aslen Fransız olan Kont dö Boneval(Humbaracı Ahmet Paşa) Humbaracı ocağının başına getilmiştir. Kont Osmanlı tarihinde Avrupa’dan gelen ilk askeri uzmandır. Ordu bölük, tabur, alay uygulamasına göre düzenlenmiştir. Avrupa ilk kez askeri alanda örnek alındı. Subay yetiştirmek amacıyla Avrupa tarzında ilk teknik okul olan Hendesehane kuruldur(1734). Fransa’ya verilen kapitülasyonlar sürekli hale getirildi.
• 3. Mustafa döneminde, sürat topçuları ocağı kurulmuştur. Topçu ocağı ıslah edilmiş ve daha hızlı hareket eden hafif toplar döküldü. Baron dö Tot topçu ocağının başına getirildi. İlk kez iç borçlanmaya gidildi ve esham senetleri düzenlendi. Donanma güçlendirildi. Deniz kuvvetlerinde subay ihtiyacını karşılamak için Mühendishane-i Bahri Hümayun adında denizcilik okulu açıldı(1773). Sadrazam Koca Ragıp Paşa’dır ve ıslahatlarda etkin rol oynamıştır.
• 1. Abdülhamit döneminde, esham senetleri uygulamaya konulmuş, cülus bahşişi kaldırılmış, ilk kez ulufe alım satımı yasaklanmış, istihkam okulu açılmış, Avrupa’dan mühendis ve uzmanlar getirilmiş, yeniçeri sayımı yapılmıştır. Sadrazam Halil Hamit Paşa ıslahatlarda etkili olmuştur.
• 3. Selim dönemine Nizam-ı Cedid dönemi de denir. Islahatların planlı ve programlı olması sağlanmıştır. Nizam-ı Cedid ordusu kurulmuş, bu ordunun ihtiyaçlarını karşılamak üzere İrad-ı Cedid hazinesi oluşturulmuştur. Paris, Berlin ve Londra’da elçilikler sürekli hale getirilmiş ve ilk sürekli elçi Londra’ya gönderilen Yusuf Agah Efendi olmuştur. Devletin içinde bulunduğu durumu görüşmek üzere danışma meclisi(Meşveret Meclisi) kurulmuş ve devlet adamlarına lahiyalar(rapor) hazırlatılmıştır. Levent ve Selimiye kışlaları kuruldu. Şeyhülislamın yetkileri kısıtlanmış kadıların görev yerlerine gitmeleri sağlanmıştır. Tersaneler kurulmuştur. Kara kuvvetlerinin subay ihtiyacını karşılamak üzere Mühendishane-i Berri Hümayun kurulmuştur. İlk kez devlet matbaası(Matbaa-ı Amire) kuruldu. İlk kez yabancı dil eğitimi başladı. Askeri teknik okullarda Fransızca zorunlu dil oldu. Yerli malı kullanma zorunluluğu getirildi.
• 3. Selim yerli malı kullanımını özendiren ilk padişahtır.
• 3. Selim Kabakçı Mustafa İsyanı ile tahttan inmiştir.

 KAYNAK-2

• Osmanlı’nın Avrupa’dan aldığı ilk teknik yenilik matbaadır.
• Lale devrinde resim, minyatür, edebiyat az da olsa bilim alanında gelişmeler oldu. İstanbul, İznik, Kütahya’da çini fabrikaları kuruldu.
• Batı üslubuyla yapılan ilk eser Nur’u Osmaniye Camii’dir.
• Lale devrinde bilim, teknik, sanat, kültür alanlarında ıslahat yapılmış ama askeri alanda ıslahat yapılmamıştır.
• 1. Mahmut döneminde yapılan askeri ıslahatlar etkili olmuş ve 1736-1739 Osmanlı-Rus-Avusturya savaşları kazanılmıştır.
• Belgrat Antlaşması Karadeniz’in Türk gölü olduğu son kez onaylanmış, Osmanlı’nın imzaladığı son karlı antlaşma olmuştur.
• İran’ın karışıklığından faydalanmak isteyen Rusya ile Sünnilerin yardım istediği Osmanlı Devleti savaşmış ve 1724 İstanbul Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma ile İran’ın Kafkaslardaki toprakları Osmanlı ve Rusya arasında paylaşılmıştır. Bu durum Osmanlı-İran savaşlarına neden olmuştur. Bu savaşlar 2. Kasr-ı Şirin Antlaşması ile son bulmuştur.
• 3. Mustafa döneminde Galata Bankerleri(Ermeni, Rum, Yahudi)’nden borç alındı.
• 1. Abdülhamit döneminde yabancı uzmanların Türk adı taşıması ve Türk elbisesi giyme zorunluluğu kaldırıldı.
• Rusya’nın bağımsız Kırım’ın içişlerine karışması sonucu ortaya çıkan Osmanlı-Rus savaşı gündeme gelmiş fakat Fransa’nın arabuluculuğu ile Aynalıkavak Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmaya rağmen Rusya Kırım’ı işgal etmiş ve 1787-1792 Osmanlı-Rus-Avusturya savaşları başlamıştır. Özi kalesi Rusların eline geçmiştir.
• Bu dönemdeki ıslahatlarda yeniliklere mali kaynak sağlamak için vergilerin artırılması sebebiyle halk destek vermemiştir.
• 3. Selim döneminde yapılan askeri, mali, hukuki ve diğer ıslahatlara Nizam-ı Cedit adı verilmiştir.
• Yaptığı yenilikler bir reform niteliği taşıyan ilk padişah 3. Selim’dir.
• 3. Selim döneminde devletin ilk yabancı dili Fransızca olmuştur. Vezir sayısı sınırlandırılmıştır.
• Osmanlı tarihinde ilk defa Rusya ve İngiltere ile bağlaşmayı Fransa’nın Mısır’ı işgali üzerine kurmuştur.
• Nizam-ı Cedit ordusu ilk askeri başarısı Akka’da Fransızlara karşı almıştır. Bu Napolyon’un ilk yenilgisidir. El-Aris Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma ile Mısır Osmanlı’ya verildi, Rusya ilk defa boğazlardan savaş gemisi geçirdi ve topraklarını tek başına koruyamayacağını anlayan Osmanlı denge politikasına geçti.
• 3. Selim döneminde ilk milliyetçilik ayaklanması olan Sırp isyanı çıktı. Gizli Tilsid Antlaşması ile Napolyon Osmanlı üzerindeki Rus emellerini tanıdı.
• Kabakçı Mustafa İsyanında ulema, yeniçeri, ayan ve Fransızların etkisi vardır.
• Küçük Kaynarca Antlaşması ile Karadeniz Osmanlı hakimiyetinden çıktı, Yaş Antlaşması ile Karadeniz’in Türk gölü olma özelliği kesin olarak kaybedildi(Karadeniz’in bütün kıyılarının fethi 2. Beyazıt zamanında Kili ve Akkerman kalelerinin fethi ile tamamlanmıştı.).
• Osmanlı Fransız ilişkileri Fransa kralı Fransuva’yı Şarlken’den kurtarmak için Osmanlıların yaptığı Mohaç Meydan Muharebesi ile Kanuni döneminde başlamıştır.

 KAYNAK-3

• Lale devrinin önemli simgeleri lale çiçeği ve dönemin şairi Nedim’dir(Nedim de isyancılar tarafından öldürülmüştür.).
• Patrona Halil İsyanı yeniliklere değil lüks ve savurganlıklara bir tepkidir.
• 3. Mustafa döneminde Fransızcadan matematik ve astronomi kitapları tercüme edilmiştir.
• 1. Abdülhamit döneminde Avrupa’dan getirilen uzmanların Müslüman olma zorunluluğuna son verildi. Devlette görev almanın temel kıstası olan Müslüman olma ilkesinden vazgeçilmiştir.
• 3. Selim dönemindeki ıslahatların başlangıcı olan layihalar(rapor) asker, aydın ve diplomatlarca hazırlanmıştır. Ortak nokta askeri reformlar ve bunların mali kaynaklarıdır. Hazırlanan raporların en önemlisi Behiç Efendi’ye aittir. Bu raporda ilmiye teşkilatı, merkez teşkilatı, taşra yönetimi, yabancı dil eğitimi, adalet reformları konuları yer almıştır.
• Nizam-ı Cedit Avrupai tarzda ilk Osmanlı ordusudur.
• 3. Selim döneminde Türkçe bilim dili haline getirilmiştir.

KAYNAK-4

• Tuna Nehri üzerinde bulunan Petro Varadin’de(Petervaradayn) yapılan savaşta Osmanlı ile Avusturya karşı karşıya gelmiş ve savaşı Avusturya kazanmıştır.
• Osmanlı Devleti’nin kaybettiği toprakları geri alma politikasından Pasarofça Antlaşması’yla vazgeçmiştir.
• Birinci Kasr-ı Şirin Antlaşması(1639) ile Türkiye’nin en eski sınır belirlemesi gerçekleşmiş, 2. Kasr-ı Şirin Atlaşması(1746) ile İran’la günümüze kadar sürecek olan savaşsızlık süreci başlamıştır.
• İlk kez halifeliğin siyasi amaçlı kullanılması Küçük Kaynarca Antlaşması ile Kırım’a bağımsızlık verilmesi fakat dini bakımdan Osmanlı’ya bağlı kalması ile olmuştur.
• Matbaanın Osmanlıya geç gelmesi hattatların direnişi ile açıklanabilir.
• Adalet Meydanı: Topkapı sarayı bünyesinde buluna Kapıkulu ocağı askerlerine ve bazı devlet görevlilerine ulufe ödenen yer.
• 3. Selim döneminde humbaracı, lağımcı ve topçu ocaklarını teknik sınıf haline getirmek için kanunnameler hazırlandı.
• 3.Selim döneminde yeniçeri ocağına talim zorunluluğu getirildi. Yeniçerilerin esame alımı yasaklandı.
• Esame: 1. Mahmut zamanında maaş kağıtlarının alınıp satılmasına izin veren uygulama.
• İlk yabancı okul Saint Benoit Fransız lisesidir.
• 18. Yy’de Rusya ile Prut(1711), İstanbul(1724), Belgrat(1739), Küçük Kaynarca(1774), Aynalıkavak(1779) ve Yaş(1792); Avusturya ile Pasarofça(1718), Belgrat(1739) ve Ziştovi(1791) antlaşmaları imzalanmıştır.

KARMA

• Rusya’nın Osmanlı topraklarındaki Ortodoksların koruyuculuğunu üstlenmesi, Osmanlı topraklarında konsolosluk açma hakkı elde etmesi Panslavizm politikasını hayata geçirmesinde etkili olmuştur.