
Kpss Tarih – Türkiy İç Politika Konu Özeti Ders Notu
- Yeni Türk devletinin ilk partisi olan Halk Fırkası 9 Eylül 1923’te Mustafa Kemal tarafından kurulmuştur.
- Atatürk, yapmak istediği inkılapları bir kadro eliyle yürütmek, halk ile devlet arasında bağ kurmak, ülke sorunlarını disiplinli bir topluluk vasıtasıyla çözmek amacıyla Halk Fırkası’nı kurmuşturç
- Halk Fırkası’nın başkanı Mustafa Kemal Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin tüm şubelerini bu fırkaya bağladı.
- 10 Kasım 1924’te Halk Fırkasının başına Cumhuriyet eklendi, 1931 yılında Atatürk ilkeleri fırkanın ana ilkeleri olarak belirlenmiştir.
- Halk Fırkası’nın ikinci kongresinde Mustafa Kemal Nutuk’unu okumuştur.
- Nutuk’da 1919-1927 arası üç dönem halinde incelenmiştir. Birinci bölüm Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı ve işgallere karşı konulması, ikinci bölümde TBMM’nin açılması, üçüncü bölümde ise cumhuriyetin ilanı ve yapılan inkılaplar anlatılmıştır.
- Halkı Fırkası’nın ilkeleri; egemenlik milletindir. TBMM’nin üstünde bir güç yoktur. Kanunların yapılması ve uygulanmasında milli egemenlik esasları geçerlidir. Saltanatın kaldırılması kararı değiştirilemez.
- Milli mücadele döneminde zorunlu şartlardan dolayı askerlerin de milletvekili olabilmesi durumu 19 Aralık 1924’te kaldırılmış ve askerlik görevi devam ederken milletvekili olamayacaklarına dair kanun kabul edilmiştir. Bu gelişme üzerine Kazım Karabekir, Refet Paşa ve Ali Fuat Paşa askerlik görevlerini bırakıp mecliste muhalefete başlamışlardır.
- Yeni Türk devletinin ikinci siyasi partisi ve ilk muhalefet partisi, saltanatın kaldırılması ve cumhuriyetin ilanından sonra görüş ayrılıklarının çoğaldığı meclis içinden Kazım Karabekir, Rauf Bey, Refet Bey, Adnan Bey, Ali Fuat Paşa gibi bazı milletvekillerinin 17 Kasım 1924’te kurduğu Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’dır.
- Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın programı ve ilkeleri; bireysel özgürlükler korunacak. Tek dereceli seçim usulü uygulanacak. Milletin vekaleti alınmadıkça anayasa değiştirilmeyecek. Ademimerkeziyet esası kabul edilecek. Cumhurbaşkanı olan kişinin milletvekilliği düşecek. Bütçeden maaş alan devlet görevlileri siyasi partilere üye olamayacak. Dini düşünce ve inançlara saygılı olunacak. Serbest ekonomi politikası(liberalizm) uygulanacak. Hükümete ait çiftlik ve araziler topraksız köylülere verilecek.
- Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ilk şubesini Urfa’da açmıştır. Parti programına uyacağını belirtmesine rağmen daha sonradan ülke bütünlüğünü ve inkılapların uygulanmasını tehlikeye düşürecek faaliyetlerde bulunmuş ve üyeleri Şeyh Sait ayaklanmasına katılmıştır. Bu nedenle 5 Haziran 1925’te kapatılmış, çok partili hayata geçiş süreci kesintiye uğramıştır.
- Nasturi İsyanı 1924 yılında İngiltere’nin kışkırtmasıyla Hakkari’de yaşayan Hristiyan grup olan Nasturilerin çıkardığı isyandır. İngiltere’nin isyanı kışkırtmasındaki amacı karışıklıktan faydalanarak Musul meselesini lehine çözmektir. İsyan 1926’da bastırılmıştır.
- Şeyh Sait İsyanı 13 Şubat 1925’te Diyarbakır’ın Piran Köyü’nde başlamış, kısa sürede Erzurum, Elazığ, Muş, Bitlis ve Genç(Bitlis) bölgelerine yayılmıştır. İsyan dini nitelik taşımakta ve mevcut rejime(cumhuriyet) karşı yapılan ilk ayaklanmadır. İsyanda İngiltere’nin kışkırtması etkilidir. İsyanı bastıramayan Fethi Okyar hükümeti istifa etmiş yerine İsmet Paşa hükümeti kurulmuştur.
- Şeyh Sait isyanını bastırmak için; bölgesel seferberlik ilan edilmiş, Adana’dan kolordu gönderilmiş, Takrir-i Sükun Kanunu(4 Mart 1925) çıkarılmış, biri Ankara, diğeri isyan bölgesinde olmak üzere iki İstiklal Mahkemesi kurulmuştur. İsyan 31 Mayıs 1925’te bastırılmıştır.
- Takrir-i Sükun dönemi 1929’a kadar devam etmiştir.
- Takrir-i Sükun Kanunu, huzur ve güvenliğin sağlanması için TBMM tarafından çıkarılmıştır. Hükümete, ayaklanmalara, düzeni bozacak kişi ve teşkilatlanmalara önlem alma, parti ve gazeteleri kapatma yetkisi verildi.
- 1926 yılında Mustafa Kemal’e İzmir’de yapılan suikast girişimi, Mustafa Kemal’in İzmir ziyaretinin gecikmesi ve suikastçıları kaçıracak olan Giritli Şevki’nin durumu İzmir Valisi’ne bildirmesi ile önlenmiştir. Suikastçılar ve yardımcıları İstiklal mahkemelerinde yargılanmışlardır.
- 12 Ağustos 1930’da Mustafa Kemal’in isteği ile Fethi Okyar tarafından Türkiye’nin üçüncü, ikinci muhalefet partisi Serbest Cumhuriyet Fırkası kurulmuştur. Partinin açılış nedenleri; çok partili hayata geçme isteği, ekonomik bunalımı atlatmak için farklı alternatiflerin düşünülmesi, Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun uygulanmaya çalışılması, yeni bir oluşumla hükümeti denetleme isteğidir. Partinin kuruluşunda Mustafa Kemal’in etkisi büyüktür fakat parti programına karışmamıştır.
- Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın programı ve ilkeleri; cumhuriyetçi, milliyetçi ve laik esaslara bağlı kalacak. Seçimler tek dereceli olacak. Türk parasının değeri korunacak. Vergiler halkın durumuna göre toplanacak. Limanlarda tekelcilik kaldırılacak. Teşvik-i Sanayi Kanunu tamamen uygulanacak. Yabancı sermayenin ülkeye girişi sağlanacak. Liberal ekonomi esasları geçerli olacak. Kadınlara siyasi haklar tanınacak.
- Serbest Cumhuriyet Fırkası’na zamanla cumhuriyet karşıtlarının katılması üzerine Fethi Okyar 17 Kasım 1930’da kötü bir olaya sebep olmamak için partisini kapatmıştır.
- Menemen Olayı(23 Aralık 1930) Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasından sonra inkılaplara ve düzene karşı olanların çıkardığı bir isyandır. Bu olay inkılapların halka tam olarak anlatılmadığının ve Mustafa Kemal’in tedirginliğindeki haklılığının göstergesidir.
- Menemen Olayı cumhuriyete ve laikliğe karşı yapılan ikinci isyandır.
- Atatürk döneminde çok partili hayata geçilememesinde; Şeyh Sait İsyanı ve Menemen Olayı, 2. Dünya Savaşı’nın yaklaşması ve inkılaplar için tek partili yönetimin etkinleştirilmesi etkili olmuştur.
- Bursa Olayı ezanın Türkçe okunmasına tepki gösterenlerin başlattığı olaydır. Mustafa Kemal bu olay için “Bu olay din değil dil meselesidir” demiştir.
KAYNAK-2
- Cumhuriyet Halk Fırkası ilk kongresini Sivas’ta yapmıştır.
- Cumhuriyet Halk Fırkası’nın esas amacı, Atatürk ilke ve inkılaplarını gerçekleştirmek, laik bir hukuk devleti kurarak demokrasiyi yerleştirmektir.
- CHF’nin kurucuları arasında Refik Saydam, Celal Bayar, Sabit Sarıoğlu, Münir Hüsrev Göle, Cemil Uybadın, Kazım Hüsnü, Saffet Arıkan ve Zülfü Bey vardır. İlk genel sekreter ise Recep Peker’di.
- Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası cumhuriyet ilkesini ve demokrasiyi benimsemiş fakat devletçilik ve inkılapçılık ilkesine karşı çıkmıştır. Laiklik ilkesini de dini ön planda tutarak benimsemiştir.
- Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Takrir-i Sükun Kanunu’nun verdiği yetkiyle hükümet tarafından kapatıldı.
- Şeyh Sait Ayaklanması’nı kışkırtan İngilizler Musul’u gündeme getirmişler, ayaklanmanın bastırılmasıyla ilgilenildiği için 1926’da Musul elden çıkmıştır.
- Mustafa Kemal “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır…” sözünü 1926’da İzmir’de kendisine yapılan suikast girişimi sonunda söylemiştir.
- Menemen olayından sonra sıkıyönetim ilan edilmiş ve suçlular divan-ı harpte yargılanmışlardır.
- Asteğmen Kubilay: Mustafa Fehmi.
- Çok partili yaşama geçiş ancak 1946’da mümkün olmuştur. Bunda Birleşmiş Milletler’in tek partili yönetimleri kabul etmemesi büyük etken olmuştur.
- Bozkurt-Lotus olayı(1926); Türk ve Fransız gemilerinin çarpışması sonucu çıkan gerginliktir. Konu Cemiyet-i Akvam’a taşınmış ve Türk tarafı haklı bulunmuştur. Bu olay Kabotaj Kanunu’nun çıkarılmasını hızlandırdı.
- Mutki İsyanı; Şeyh Sait isyanından sonra bazı feodal liderlerin Bitlis-Mutki bölgesinde çıkardıkları isyan.
- Vagon-Li Olayı(25 Şubat 1933); Türkiye’deki Vagonly adlı Fransız şirketinin çalışanlarına Fransızca zorunluluğu getirmesi üzerine çıkan olaydır. Olay Türk milliyetçiliğinin önemini gösterir.
- Razgard Olayı(20 Nisan 1933); Bulgaristan’da bulunan Türk mezarlıklarının tahrip edilmesine İstanbul’da tepki gösterilmiş ve buna karşılık Türkiye’deki Bulgar mezarları bakıma alınmış, onarılmıştır.
- Dersim Olayları; Seyit Rıza ve adamları tarafından çıkarılan ayaklanmadır. Askeri kuvvetlerce başlatılmış ve zorunlu göç uygulanarak 1938’de bastırılmıştır.
- Ağrı Olayları; olayların nedeni bazı aşiretlerin göç ettirilerek yerlerine Türk, Türkmen ve Azerilerin yerleştirilmek istenmesidir. 1930’da bastırıldı.
KAYNAK-3
- Cumhuriyet Halk Fırkası ekonomide önceleri liberal, 1929’dan itibaren devletçi bir anlayışa sahip olmuştur.
- Yeni Türk devletinin ilk döneminde kurulan partiler; Cumhuriyet Halk Fırkası, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Serbest Fırka, Ahali Cumhuriyet Fırkası, Çiftçi ve Amele Fırkası’dır.
- Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın Mustafa Kemal ile temel görüş ayrılığı laik devrimlerdir. Halifeliğin kaldırılmasına tepki göstermiştir.
- Şeyh Sait isyanında, Hıyanet-i Vataniye Kanunları’nda değişiklik yapılmış, basına sansür konulmuştur.
- Mustafa Kemal’e suikast girişimi sonrası Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurucuları da(Kazım Karabekir, Ali Fuat Paşa…) tutuklanmış, fakat bu durum halkı huzursuz edince serbest bırakılmışlardır.
- Mustafa Kemal’e suikast girişimi eski ittihatçılar tarafından yönetimde etkinlik kazanmak amacıyla düzenlenmiştir.
- Serbest Cumhuriyet Fırkası ile Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın ortak politikası ekonomide liberalizmi savunmalarıdır. Farklı yanları ise Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın laiklik yanlısı olmasıdır.
- Serbest Cumhuriyet Fırkası ile Cumhuriyet Halk Fırkası’nın temel ayrılık noktası ekonomi politikasıdır. SCF liberalizm, CHF ise devletçilikten yanadır.
- Adana’da Ahali Cumhuriyet Partisi, Edirne’de Çiftçi ve Amel Partisi kurulmuş fakat kısa sürede kapanmıştır.
- Mustafa Kemal Serbest Cumhuriyet Fırkası’na partinin cumhuriyetçilik ve laiklik ilkelerini benimsemesi şartıyla destek vereceğini söylemiştir.
İlk yorum yapan olun