Kpss Tarih – Milli Mücadele Muharebeler Dönemi

Kpss  Hazırlık Tarih – Milli Mücadele Muharebeler Dönemi Konu Anlatımı Ders Notları

• Ekim 1920’de Batı Cephesi Komutanı Ali Fuat Paşa emrindeki askerlerle birlikte Gediz civarında bulunan Yunan kuvvetleri üzerine taarruza geçmiş ancak düzen ve disiplinden yoksun Kuvayı Milliye birlikleri yenilgiye uğramıştır. Bu başarısızlıktan dolayı Ali Fuat Paşa Batı Cephesi komutanlığından alınmış yerine İsmet Bey getirilmiştir.
• İsmet Bey’in göreve gelmesiyle onun emrindeki birlikler düzenli orduya dönüştürülmüştür.
• 9 Kasım 1920’de batı cephesi, batı ve güney olmak üzere yeniden teşkilatlandırılmıştır. Batı cephesine Albay İsmet Bey, güney cephesine ise Albay Refet Bey getirilmiştir.
• Cepheler:
  •  Doğu Cephesi: Ermenilerle savaşılmıştır. Osmanlı’dan kalan 15. Kolordu mücadele etmiştir.
  •  Batı Cephesi: Yunanlılarla mücadele edilmiştir. Önce Kuvayı Milliye daha sonra düzenli ordu mücadele etmiştir.
  •  Güney Cephesi: Fransızlar ve Ermenilerle savaşıldı. Kuvayı Milliye mücadele etmiştir.
• Doğu Cephesi:
  •  Türklerin Anadolu’ya gelmesinden bu yana Türklerle birlikte yaşayan Ermeniler’e Osmanlı döneminde Milliet-i Sadıka(sadık millet) denmiştir. Fakat daha sonradan İngiltere, Fransa ve Rusya gibi devletlerin kışkırtmasıyla, özellikle Berlin Antlaşması’ndan sonra kendilerine verilen haklardan cesaret alarak ayaklanmalar başlatmışlardır.
  •  Ermeniler ilk kez Erzurum’da 1890’da isyana başlamışlardır.
  •  Mondros’tan sonra Paris Konferansı’na katılan Ermeni temsilcileri Büyük Ermenistan(Megola Armania) düşüncesini gündeme getirmişlerdir.
  •  Doğu cephesi komutanı Kazım Karabekir 28 Eylül 1920’de başlattığı harekat ile 29 Eylül Sarıkamış, 30 Ekim’de Kars ve 7 Kasım’da Batum kurtarılmıştır. Türk kuvvetlerini durduramayan Ermeniler barış istemek zorunda kalmış ve Kazım Karaberki’in isteklerini kabul etmiş Gümrü’yü boşaltmışlardır. Ancak TBMM’nin verdiği notaya karşı çıkan Ermeniler yeniden saldırıya geçseler de başarılı olamamışlar ve Gümrü Antlaşması imzalanmıştır.
  •  Gümrü Antlaşması’na göre; Kars, Iğdır, Sarıkamış, Kulp, Kağızman, Selim Türkiye’ye bırakıldı. TBMM tarafından geçersiz sayılan Sevr’i Ermeniler de tanımayacak. Türk-Ermeni sınır Aras Nehri-Çıldır Gölü hattına çekilecek. Ermenistan Türkiye’ye karşı düşmanca tavır almayacak. Ermenistan’ın Türkiye’ye karşı diğer devletlerle yaptığı tüm antlaşmalar geçersiz olacak. Gerektiğinde Türkiye Ermenistan’a siyasi ve askeri yardımda bulunacak. Türklere karşı silah kullanmamış Ermeniler altı ay içinde eski yerlerine yerleşebilecekler. Nahcivan ve İtur bölgeleri kendi kaderlerini kendileri belirleyecekler.
  •  Gümrü Antlaşması; TBMM’nin yabancı bir devletle imzaladığı ilk antlaşma. TBMM’nin uluslararası alanda siyasi ve askeri yönden ilk başarısıdır. TBMM’nin varlığını kabul eden ilk devlet olan Ermeniler Sevr’in geçersizliğini de kabul etmiştir. İlk kez siyasi bir sözleşmede Türkiye Devleti tabiri kullanıldı. Ermeni meselesi sona ermiş ve Sovyet Rusya’dan gelecek yardımların yolu açılmıştır. Doğu cephesi kapanmış ve bu cephedeki birlikler batı cephesine kaydırılmıştır.
  •  Sovyet Rusya’nın Ermenistan’ı işgali üzerine Gümrü Antlaşması yürürlüğe girmemiş fakat bu antlaşma Kars Antlaşması’na temel oluşturmuştur.
  •  Çarlık Rusya’nın dağılmasıyla bağımsız olan Gürcistan Osmanlı’nın işgalini fırsat bilerek Artvin, Ardahan ve Batum’u ele geçirmişti. TBMM hükümetinin uyarısı ile Gürcistan ile imzalanan Batum Antlaşmasına göre Ardahan, Batum ve Artvin Türkiye’ye bırakıldı.
• Güney Cephesi
  •  Mondros’tan sonra İngiltere ve Fransa Osmanlı topraklarını paylaşmak için yeni bir antlaşma yaptılar. Bu antlaşmaya göre Irak ve Filistin’de İngiltere, Lübnan ve Suriye’de de Fransa himaye yönetimi kuracaktı. Ayrıca Fransa’ya Urfa, Antep, Maraş ve Adana da verilecekti.
  •  Fransa işgale başladığında Ermenilerle işbirliği yapmıştır.
  •  Bu cephede bölge halkı Kuvayı Milliye birlikleri ile işgaller karşı koymuştur.
  •  Bu cepheyi doğu ve batı cephelerinden ayıran en belirgin özelliği mücadelenin düzenli ordunun katkısı olmadan yöresel direnişle yapılmış olmasıdır.
  •  Fransızlar batı cephesindeki Türk ordusunun başarıları sonucunda 20 Ekim 1921’de Ankara Antlaşması’nı imzalayarak bölgeden çekilmişlerdir. Böylece bu cephe de kapanmıştır.
  •  Ermeni ve Fransızlarla başarılı mücadelesinden dolayı TBMM Maraş şehrine 1925’te İstiklal Madalyası, 1973’te de Kahraman unvanı vermiştir.
  •  Ermeni ve Fransızlara karşı Yüzbaşı Ali Saip önderliğinden başarılı direniş göstererek Fransızların şehri boşaltmalarını sağlayan Urfa’ya, TBMM 1984 yılında Şanlı unvanını vermiştir.
  •  Önce İngilizler sonra Fransızlar tarafından işgale uğrayan Antep’te şahin takma adı ile Üsteğmen Sait Bey Kuvayı Milliye komutanlığına getirilmiştir. Fransız kuvvetleri karşısında tutunamayan Türk güçleri 9 Şubat 1921’de şehri terketmek zorunda kalmıştır.
  •  Direniş mücadelesinden dolayı Antep’e 1921 yılında Gazi unvanı, 2008’de istiklal madalyası verilmiştir.
  •  Adana’daki Fransız işgaline ve Ermeni saldırılarına karşı Karaisalı Müftüsü Mehmet Hoca’nın önderliğindeki halk direnişi 1921 Ankara Antlaşması’na kadar sürmüştür.
  •  İtalya’nın işgali altındaki Antalya ve çevresinde silahlı çatışma yaşanmamıştır. Daha önceden itilaflarla arası açılan İtalya halka iyi davranmış, 2. İnönü Muharebesi’nden sonra çekilme kararı almış ve Sakarya Zaferi sonrası bölgeyi tamamen boşaltmıştır.
• Batı Cephesi
  •  Milli mücadelenin en yoğun geçtiği cephe Batı Cephesi’dir.
  •  Batı cephesindeki savaşlar İzmir’in işgali ile başlamıştır.
  •  TBMM’nin kurduğu düzenli ordu ile mücadele edilen ilk cephe batı cephesidir.
  •  Batı cephesinden Yunanlılar ve Çerkez Ethem ile mücadele edilmiştir. Düzenli orduda Ali Fuat Paşa ve İsmet İnönü’nün emrine girmek istemeyen Çerkez Ethem Mustafa Kemal ve bazı vekillerin de uyarılarını dinlememiştir. Ayaklanan Çerkez Ethem İsmet Paşa komutasındaki kuvvetlerce etkisiz hale getirilmiştir.
  •  1. İnönü Muharebesi’nde(6-10 Ocak 1921) Türk ordusu Yunanlılara karşı büyük bir zafer kazanmıştır. Yunanlar bu saldırı da; Çerkez Ethem’in yarattığı kargaşadan faydalanarak Türk ordusunu dağıtmak, TBMM’ye Sevr’i kabul ettirmek, TBMM’yi ele geçirerek milli mücadeleye son verme ve böylece İngilizlerin yardımını almak gibi sonuçları amaçlamışlardır.
  •  1. İnönü Muharebesi sonucunda; TBMM tarafından kurulan düzenli ordu batı cephesinde ilk zaferini almıştır. Halkın TBMM’ye olan güveni artmış askere alma işlemleri hızlanmıştır. Batı cephesi komutanı Albay İsmet Bey’in rütbesi generalliğe yükseltilmiştir. TBMM tarafından 1921 Anayasası(Teşkilat-ı Esasiye) kabul edilmiştir. 12 Mart 1921’de İstiklal Marşı kabul edilmiştir. TBMM Hükümeti itilaflarca Londra Konferansı’na davet edilmiştir. Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması imzalandı. Afganistan ile bir ittifak antlaşması olan Türk-Afgan Dostluk Sözleşmesi imzalandı.
  •  Milli mücadelenin milli bir ruh içerisinde kazanılmasını sağlamak amacıyla 1921’de Maarif Vekaleti(Milli Eğitim Bakanlığı) tarafından düzenlenen yarışma ile İstiklal Marşı kabul edilmiştir. Mehmet Akif şiirini ilk kez Kastamonu’da Açıksöz  Gazetesi’nde yayımlamıştır. Marş mecliste ilk kez dönemin Milli Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi Tanrıöver tarafından okunmuştur. 1930’a kadar Ali Rıfat Çağatay’ın, 1930’dan sonra Zeki Üngör ‘ün yaptığı beste kullanılmıştır.
  • ü İtilaf devletleri TBMM’nin kabul etmediği Sevr’in hükümlerine geçerlilik kazandırmak amacıyla 1. İnönü Savaşı sonrası Londra Konferansı’nı toplamışlardır. İtilaflar konferansa önce İstanbul hükümetini çağırmışlar, İstanbul hükümetinden gelecek delegelerin arasında TBMM’nin de yetki verdiği bir kişinin gelmesini istemişleridir. Bu tutumlarındaki amaç TBMM’yi doğrudan tanımak istememeleridir. Fakat Mustafa Kemal Türk ulusunun söz hakkının TBMM’de olduğunu ve doğrudan çağrılmadıkça katılmayacaklarının belirterek hem TBMM’nin hukuki varlığını hem de misakı milli davasını kabul ettirmek istemiştir. Sonunda İtalya aracılığı ile TBMM İtalya aracılığıyla konferansa ayrı olarak davet edilmiştir. Böylece TBMM’nin varlığı itilaflarca resmen tanınmış ve TBMM’nin otoritesi artmıştır.
  •  1. İnönü Savaşı sonrası toplanan Londra Konferansı’na TBMM Hükümeti(Bekir Sami Bey), Osmanlı Devleti(Tevfik Paşa), İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan katılmıştır. Konferansta söz alan Tevfik Paşa “Ben sözü Türk ulusunun gerçek temsilcisi olan TBMM temsilcilerine bırakıyorum” demesi TBMM heyetinin işini kolaylaştırmıştır.
  •  Londra Konferansı’nda Sevr’in değiştirilen maddeleri; İzmir Türklerde kalacak fakat şehirde Yunan kuvvetleri bulunacak. Asayiş itilaf subayları idaresindeki yerli bir jandarma kuvveti ile sınırlanacak. İzmir’in Hristiyan valisi olacak ve bu vali Milletle Cemiyeti’nce atanacak. Kapitülasyonlar devam edecek ve Doğu Trakya Yunanistan’a bırakılacak. Yunan saldırılarının devam etmesi üzerine konferans sonuç alınamadan dağılmıştır.
  •  Londra Konferansı ile misakı milli ve milli mücadelenin sebepleri tüm dünya devletlerince anlaşılmış, TBMM’nin varlığı kabul edilmiş ve TBMM’nin savaş yanlısı olmadığı anlaşılmıştır.
  •  Londra Konferansı’nda Bekir Sami Bey TBMM’nin onayı olmadan İtalya, İngiltere ve Fransa ile mali ve esir değişimleri konusunda sözleşmeler imzalamış ancak misakı milliye uygun olmadığı için TBMM tarafından onaylanmamıştır.
  •  Milli mücadele döneminde Sovyet Rusya ile imzalanan Moskova Antlaşması(16 Mart 1921) resmi bir dostluk belgesidir.
  •  Moskova Antlaşması’nın imzalanmasında; Yunan ilerleyişinin durdurulmuş olması, Sovyet Rusya’nın sınır güvenliğini sağlama isteği, Fransızlara karşı Türklerin başarılı olması, ortak düşmana karşı siyasi ve askeri güç birliği isteği, Sovyet Rusya’nın TBMM’nin Londra Konferansı’na katılmasından duyduğu endişe etkili olmuştur.
  •  Moskova Antlaşması’na göre; Çarlık Rusyası ile Osmanlı arasında imzalanan tüm antlaşmalar geçersiz sayılacak(Her iki ülkede de yönetim şeklinin değiştiğinin kanıtıdır). Taraflardan birinin kabul etmediği bir belgeyi diğer taraf da tanımayacak(Rusya’nın Sevr’i kabul etmediğinin kanıtıdır). Sovyet Rusya kapitülasyonların kaldırılmasını kabul edecek(Rusya Türkiye’nin tam bağımsızlığını savunmuştur). Misakı Milli Rusya tarafından kabul edilecek(İlk kez Avrupalı büyük bir devlet misakı milliyi ve Türkiye’nin toprak bütünlüğünü tanıdı). İki ülke arasında iktisadi ve siyasi anlaşmalar düzenlenecek. Batum Gürcistan’a bırakılacak(Misakımilli’den ilk taviz verilmiştir).
  •  Moskova Antlaşması ile; kapitülasyonların kaldırılmasını kabul eden ilk büyük Avrupa devleti Sovyet Rusya olmuştur.
  •  Türk-Afgan Dostluk Antlaşması(1 Mart 1921)’na göre; taraflar karşılıklı birbirinin bağımsızlığını tanıyacak, Türkiye’den Afganistan’a subay ve öğretmen gönderilecek, taraflardan birine yapılan saldırı diğerine de yapılmış sayılacak.
  •  Afganistan TBMM’nin varlığını kabul eden ilk doğulu Müslüman devlettir.
  •  2. İnönü Muharebesi’nde(23 Mart-1 Nisan 1921) Yunanlıların tekrar saldırıya geçmesinde; 1. İnönü yenilgisinin öcünü almak, Sevr’i TBMM’ye kabul ettirme isteği, Türk ordusunu dağıtarak Ankara’yı ele geçirme isteği ve İngilizlerin kışkırtması etkili olmuştur. Türk kuvvetlerinin büyük başarısı ile sonuçlanmıştır. İngiltere’nin Yunanistan’a olan güveni sarsılmıştır. Zaferin ardından Mustafa Kemal İsmet Paşa’ya “Siz orada sadece düşmanı değil, milletin makus talihini de yendiniz.” yazılı telgraf göndermiştir.
  •  2. İnönü Savaşı sonucunda; Türk halkının TBMM’ye olan güveni artmış, İtalya işgal ettiği bölgelerden çekilmeye başlamış, Refet Paşa görevden alınmış, Fransa Zonguldak’tan kuvvetlerini çekmiş ve TBMM ile anlaşma yolunu aramış, İngiltere Malta’daki 40 Türk’ü serbest bırakmıştır.
  •  Aslıhanlar-Dumlupınar taarruzlarında Türk kuvvetleri geriye çekilen Yunan ordusunu dağıtmayı amaçlamıştır fakat başarılı olamamıştır. Bu durum ordunun henüz taarruz gücünde olmadığını göstermiştir.
  •  Eskişehir-Kütahya Muharebeleri(10-25 Temmuz 1921); ordusunu güçlendiren Yunanistan yeniden saldırıya geçmiştir. Bu saldırıda İngiltere Yunan ordusuna silah ve para yardımında bulunmuştur. Fakat Fransa ve İtalya Yunanlıların bu saldırılarından umutlu değildi. Yunan kralı Alexandre Konstantin İzmir’de görüştüğü gazetecilere Ankara’da röportaj randevusu vererek kendine olan güveni göstermiştir. Savaşta Türk ordusu mağlup olmuş ve geri çekilmek zorunda kalmıştır. Düzenli ordunun tamamen yok olmasını önlemek isteyen Mustafa Kemal Türk kuvvetlerinin Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilmesi emrini vermiştir. Bu sayede ordunun toparlanması için zaman kazanılacaktı.
  •  Eskişehir-Kütahya Muharebelerinde düzenli ordu ilk ve son yenilgisini almıştır. TBMM’de sert tartışmalar yaşanmış, Mustafa Kemal’in liderliği tartışılmış, başkentin Kayseri’ye taşınması ve Kuvayımilliye’nin yeniden kurulması gündeme gelmiştir. Afyon, Kütahya ve Eskişehir kaybedilmiş, anlaşma yolunu arayan Fransa geri çekilişini yavaşlatmıştır.
  •  Eskişehir-Kütahya muharebelerinde alının yenilgi karamsarlığa neden olmuş, Mustafa Kemal’in ordunun başına geçmesi düşüncesi ağır basmıştır. Muhalif milletvekillerinin de bu konuda aynı görüşte olmalarının sebebi, kaybedilecek bir savaşın sorumluluğunu Mustafa Kemal’e yüklemek olmuştur.
  •  5 Ağustos 1921’de mecliste kabul edilen Başkomutanlık Yasası ile meclisin tüm yetkileri Mustafa Kemal’e verilmiş, Mustafa Kemal yeniden askerlik mesleğine dönmüştür. Olağanüstü yetkilerin verilmesindeki amaç, kararların hızlı bir şekilde alınıp uygulanmasını sağlamaktır.
  •  Eskişehir-Kütahya savaşları sırasında Ankara’da Maarif Kongresi toplanmış ve eğitime milli bir yön vermek amaçlanmıştır.
  •  Mustafa Kemal Tekalif-i Milliye Emirlerini yayımlayarak, silah, giyecek, taşıt, asker gibi ihtiyaçların karşılanarak ordunun güçlenmesini amaçlamıştır.
  •  Topyekun seferberlik olarak nitelendirilen Tekalif-i Milliye  emirlerini Mustafa Kemal, başkomutanlık yetkisine dayanarak yayımlamıştır. Yani meclis onayı olmadan yayımlanmıştır.
  • ü Tekalif-i Milliye emirlerinin rahat uygulanabilmesi için Ankara, Kastamonu, Samsun ve Konya’da İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur.
  •  Teklif-i Milliye emirleri; her il ve ilçede Tekalif-i Milliye komisyonları kurulacak. Her hane komisyonlara bir çift çorap, bir takım çamaşır, çarık hazırlayıp verecek. Tüccarların ve milletin elinde bulunan her türlü yiyecek ve giyecek maddesinin %40’ı bedeli sonradan ödenmek üzere orduya verilecek. Taşıtı olanlar her ay 100 km ordu için yol yapacak. Halk elindeki silah ve mühimmatı üç gün içinde orduya teslim edecek. Teknik bilgi sahibi olanla(demirci, marangoz, nalbant, dökümcü vb.) ordu saflarına katılacak. Ülkedeki mevcut teknik araç ve gereçler(telefon, pil, kablo vb.) orduya bırakılacak.
  •  Eskişehir-Kütahya muharebelerinde Türk kuvvetlerinin yenilmesi ve ordunun Sakarya’nın doğusuna çekilmesi Yunanlılara cesaret vermiştir. Bu cesaretle Türk ordusuna son darbeyi vurmak isteyen Yunan kuvvetleri Konstantin’in emri ile harekete geçmiştir.
  •  Sakarya Muharebesi’ni başkomutan olarak idare eden Mustafa Kemal “Hattı müdafaa yoktur; sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı, vatandaşın kanıyla ıslanmadıkça vatan terk olunamaz…” emri ile savaşın kaderini belirlemiştir.
  •  Sakarya Muharebesi Türk kuvvetlerin başarısı ile sonuçlanmıştır.
  •  Sakarya Muharebesi, milli mücadelenin son savunma savaşıdır. Bundan böyle taarruz gücü Türk ordusuna geçmiştir.
  •  Sakarya Muharebesi ile; 2. Viyana Kuşatması’nda sonra başlayan Türklerin geri çekilişi sona ermiştir. TBMM’nin içte ve dışta saygınlığı artmıştır. İtilaf devletleri TBMM’ye ateşkes ve barış teklifinde bulunmuş fakat bu teklifler Misakımilli’ye aykırı olduğu için kabul edilmemiştir. Mustafa Kemal’e 19 Eylül 1921’de TBMM tarafından mareşal rütbesi ve gazi unvanı verilmiştir. TBMM ile Kafkas cumhuriyetleri(Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan) arasında Kars Antlaşması imzalandı. Fransa ile Ankara Antlaşması imzalandı. Ukrayna ile Dostluk Antlaşması imzalandı. İngiltere ile Esir Mübadelesi Antlaşması imzalandı. Fevzi Çakmak’a mareşal rütbesi verildi.
  •  Kafkas Cumhuriyetleri ile imzalanan Kars Antlaşması’na göre; Nahcivan’a muhtariyet verildi, taraflar arasında sağlık, güvenlik, ticaret ve gümrük konularında iş birliği yapılması kararı alındı, İstanbul’un güvenliğinin sağlanması ve boğazların ticarete açılması kararı alındı. Sovyet Rusya’nın bu antlaşmada rol almasının nedeni kendisine bağlı topluluklar üzerinde etkinliğini devam ettirme isteğidir.
  •  Kars Antlaşması ile Türkiye’nin doğu sınırı kesinlik kazanmıştır.
  •  Sakarya Savaşı’nda alınan galibiyet ile Fransa ile Ankara Antlaşması imzalanmış ve güney cephesi kapanmıştır. Bu antlaşmaya göre; taraflar arasındaki savaş sona erecek. En fazla iki ay içinde Fransa sınırın güneyine, Türkiye ise kuzeyine geçecek. Taraflar genel af ilan edecek. Savaş esirleri karşılıklı serbest bırakılacak. Türkiye-Suriye sınırı, Hatay ve İskenderun dışarıda kalacak şekilde belirlenecek. İskenderun’da özel bir yönetim kurulacak ve resmi dil Türkçe olacak. Türkiye ve Suriye arasında gümrük sözleşmesi imzalanacak. Süleyman Şah’ın mezarının bulunduğu Caber Kalesi Türk toprağı sayılacak.
  •  Ankara Antlaşması ile itilaflar arasında görüş ayrılığı ortaya çıkmıştır. Fransa TBMM’nin varlığını resmen tanıyan ilk itilaf devletidir.
  •  İtilaf devletleri Sakarya Savaşı sonrası Sevr Antlaşması’nda bazı düzenlemeler yaparak ateşkes önerisinde bulundular. 22 Mart 1922’de Ankara’ya bildirilen bu öneriye göre; Türkiye ile Yunanistan arasındaki savaş durumu sona erecek. İki ordu arasında 10 km’lik askersiz bir alan olacak. Her iki tarafın ordularını itilaflara ait askeri komiteler denetleyecek.
  •  Yunanistan bildirilen ateşkes şartlarını kabul etmiş, Türk tarafı ise askerlerin itilaflarca denetimine karşı çıkmış ve Anadolu’nun işgalciler tarafından boşaltılmasını istemiştir.
  •  İtilaflar 26 Mart 1922’de barış önerisi sunmuşlardır. Buna göre; İzmir ve Tekirdağ Türkiye’ye, Edirne, Kırklareli ve Babaeski Yunanistan’a bırakılacak. Doğuda ermeni yurdu oluşturulacak. Askerlik mecbur olmayacak ve sayı 85 bine çıkarılacak. Boğazlar geçişlere serbest kalacak ve askerden arındırılacak. Barış yapılınca İstanbul itilaflar tarafından boşaltılacak. Sevr Antlaşması’nın mali, iktisadi ve adli hükümlerinde Türkiye lehine değişiklik yapılacak.
  •  Türkiye kendisine verilen barış teklifini Misakımilli’ye ters düştüğü için kabul etmemiş ve bu süre içinde düşmanı tamamen yurttan atmak için hazırlıklarını tamamlamıştır
  •  İtilaflar 1. İnönü ve Sakarya Savaşları sonrası Sevr’i değiştirerek kabul ettirmek ve Yunan ordusuna zaman kazandırmak için TBMM’ye barış teklif etmişlerdir.

Başkomutanlık Meydan Muharebesi(Büyük Taarruz)(26 Ağustos-9 Eylül 1922) için yapılan hazırlıklar; seferberlik ilan edildi. Orduların sevk ve idaresi için kısa süreli subay yetiştirme kursları açıldı. Güneydeki kuvvetler batıya kaydırıldı. Depolardan silahlar kaçırıldı. Toplar ve silahlar tamir edildi. Dış yardımlar alındı(Sovyet Rusya, İtalya). Mustafa Kemal’in başkomutanlık süresi uzatıldı.

•  Mustafa Kemal Akşehir’de komutanlarla yaptığı toplantının ardından “Ordular ilk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!” emrini vererek Yunan ordusunun topyekun imhasını amaçlamıştır. 1 Eylül’de Uşak ve Kütahya, ertesi gün Eskişehir geri alınmıştır. 2 Eylül’de Uşak’ın Karlık Köyü’nde Yunan başkomutanı General Trikopis esir alındı. İlerleyiş 9 Eylül’de İzmir’in kurtarılmasına kadar devam etmiştir Anadolu tamamen 18 Eylül’de işgalden kurtuldu.
•  Büyük Taarruz’u Mustafa Kemal doğrudan yönettiği için Başkomutanlık, Dumlupınar mevkisinde gerçekleştiği için Dumlupınar adını almıştır.
•  Büyük Taarruz sonucunda milli mücadelenin askeri safhası sona ermiş, Anadolu’da yunan işgali sona ermiş ve itilaflarla Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalanmıştır.
•  İngiltere Büyük Taarruz sonrası Boğazlar ve Doğu Trakya’yı TBMM’ye vermemek amacıyla silahlı mücadeleye kalkışmış ancak ateşkes görüşmelerinin başlamasına razı olmuştur. Bunda, İngiliz kamuoyunda savaş karşıtlarının oranının artması, boğazlar konusunda Rusya’nın Türkiye’ye destek vereceğinin bilinmesi, İngiltere’nin dominyonlarından(sömürge) yardım alamaması, İtalya ve Fransa’nın savaştan yana olmaması gibi nedenler etkili olmuştur.
•  3 Ekim 1922’de ateşkes görüşmeleri için Türkiye(İsmet Paşa), İngiltere, Fransa ve İtalya Mudanya’da bir araya gelmiş, Doğu Trakya, İstanbul ve boğazlar konusunda anlaşılamaması üzerine sonuç alınamamıştır. Bu görüşmelerde Yunan temsilci general Mazarakis kıyıya çıkmamış görüşlerini yazılı olarak Mudanya’daki gemiden bildirmiştir. Fransa’nın girişimi ile 6 Ekim’de yeniden başlayan görüşmeler sonucu 11 Ekim’de Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalanmıştır.
•  İsmet Paşa’nın Mudanya’daki başarısı Lozan’a gönderilmesini sağladı.
•  Mudanya hükümleri; Doğu Trakya Yunanlılar tarafından Meriç Irmağı’nın sol kıyısına kadar 15 gün içinde boşaltılacak, taraflar 14-15 Ekim’den itibaren silah bırakacak. Doğu Trakya sayısı 8000’i geçmeyen TBMM jandarma birliklerine bırakılacak. Yunanlıların bıraktığı yerler 30 gün içinde itilaflardan teslim alınacak. Boğazlar ve İstanbul’un idaresi TBMM hükümetine bırakılacak, kesin barışa kadar az sayıda itilaf askeri bulunabilecek. Kalıcı antlaşmaya kadar Türk kuvvetleri Çanakkale ve İzmit Yarımada’sında belirlenen hattı geçmeyecek.
•  Mudanya Ateşkes Antlaşması ile; İstanbul, boğazlar ve Doğu Trakya savaşılmadan alınmış, Mondros geçerliliğini yitirmiş, İngiltere yeni Türk devletini tanımış, Lozan’a ortam hazırlanmış, milli mücadelenin askeri safhası sona ermiş, İstanbul’un TBMM’ye bırakılması ile Osmanlı hukuken son bulmuştur.
•  İtilaf devletleri Mudanya’dan sonra Lozan Konferansı’na Ankara ve İstanbul hükümetlerini birlikte çağırmıştır. Bundaki amaçları iki taraf arasında ikilik yaratarak milli mücadelenin siyasi safhasını başarısızlığa uğratmaktır. Bu sırada mecliste halifelik makamının kurtarılmasına ilişkin karar almış ve saltanatı kaldırmıştır. Tevfik Paşa istifasını sunmuş, Sultan Vahdettin Müslümanların halifesi olarak Malta’ya gitmiştir. Bu gelişme üzerine TBMM Abdülmecit Efendi’yi halife seçerek veraset usulünü kaldırmış, seçim usulünü kabul etmiştir.
•  Lozan Konferans’ı 20 Kasım 1922’te başlamıştır. Antlaşma 24 Temmuz 1923’te imzalanmıştır. TBMM adına İsmet Paşa, Rıza Nur, Hasan Saka ve 34 bürokrat. Diğer katılımcılar, İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan, Sovyet Rusya, Yugoslavya, Portekiz, Romanya, Belçika, Bulgaristan ve Japonya’dır. ABD gözlemci olarak katılmıştır. Atatürk kapitülasyonlar ve ermeni yurdu konusunda taviz verilmemesini istemiştir.
•  Lozan Konferansında görüşmelerin kesilmesinden sonran İzmir İktisat Kongresi topladı(1. Ve 2. Görüşmeler arasında).
•  Atatürk, Yunanlıların yaptığı tahribatı tüm dünyaya göstermek, milli egemenliğe dayalı çağdaş yeni Türk devletini tanıtmak, konferansın gidişatını yakından takip etmek için konferansın İzmir’de toplanmasını istemiştir. Fakat bu mümkün olmamıştır.
•  Lozan Konferansı’nda anlaşmazlık çıkan konular; ermeni yurdu meselesi, boğazlar meselesi, Irak sınırı, İstanbul’un itilaflarca boşaltılması, Osmanlı borçları, Yunanistan’ın Karaağaç’ı vermek istememesi, kapitülasyonlar, savaş tazminatları. Bu gelişmeler üzerine Mustafa Kemal ordulara boğazlar ve Musul üzerine yürümesi emrini vermiştir.
•  Lozan görüşmeleri sırasında İzmir İktisat Kongresi toplanmıştır.
•  Yeni bir savaşı göze alamayan itilaflar ile 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması imzalanmış, bu antlaşma 2. TBMM tarafından onaylanmıştır.
•  Lozan ile; itilaflar Misakımilli’yi kabul etmişlerdir. Musul, Hatay, boğazlar, İstanbul’daki Rum Patrikhanesi, Ege adaları konusunda Türkiye lehine karar çıkmamıştır. Çözümlenemeyen ve çözümü daha sonraya bırakılan konu Musul meselesi ve Fransa’ya olan borçların ödenmesi sorunu olmuştur. Askeri mücadeleler bu belge ile diplomatik zafere dönüşmüştür.

•  Lozan kararları:
  •  Suriye Sınırı: Fransa ile 20 Ekim 1921’de imzalanan Ankara Antlaşması’nın esasları kabul edildi.
  • Irak Sınırı: Kesin bir sonuca ulaşılamamıştır.
  •  Batı Sınırı: Mudanya’nın sonucu esas alınmış, Meriç nehri sınır kabul edilmiştir. Bulgaristan ile sınırımız 1913 İstanbul Antlaşmasına göre belirlendi. Lozan’da çizilen tek sınır batı sınırımızdır.
  •  Kapitülasyonlar: Kaldırıldı.
  • Azınlıklar: Tüm azınlıklar Türk vatandaşı sayıldı.
  •  Boğazlar: Boğazların yönetimi başkanı Türk olan bir komisyona bırakıldı. Her iki tarafta askerden arındırılmış yirmişer km’lik bölge oluşturulmasına karar verildi. Ticaret gemilerinin geçişi serbest bırakılmış, savaş gemilerine ise tonaj ve gün sınırlaması getirildi.
  •  Adalar: Oniki Ada İtalya’ya(Oniki Ada 1947’de İtalya tarafından Yunanistan’a bırakıldı.), Bozcaada(Taşöz), Gökçeada(İmroz), Tavşan Adası Türkiye’ye, kalan Ege adaları Yunanistan’a bırakıldı. Ancak Yunanistan’ın Türkiye’ye yakın adalara silah koyamayacağı kararlaştırıldı. Mısır ve Kıbrıs’ın yönetimi İngiltere’ye bırakıldı.
  •  Nüfus Mübadelesi: Batı Trakya’daki Türklerle İstanbul, Bozcaada ve Gökçeada’daki Rumlar hariç diğer Türk ve Rum ahalinin değiştirilmesi kararlaştırıldı.
  • Yabancı Okullar: Tüm yabancı okulların Türk kanunlarına uyması kararlaştırıldı.
  •  Patrikhane: İstanbul dışına çıkarılması isteniş fakat yabancı ülkelerle ilişki kurmaması şartı ile Türkiye’de kalmasına karar verildi. İdari, siyasi ve adli yetkileri elinden alındı. Sadece Türkiye’deki Ortodoksların dini lideri olarak kabul edildi. Yani ekümenlik(tüm Hristiyanları temsil etme) hakkı sona erdi.
  • Savaş Tazminatı: Yunanistan yaptığı tahribatlar sebebiyle Bosnaköy ve Karaağaç’ı tazminat olarak bıraktı.
  • Osmanlı Borçları: Osmanlı’nın 1854’ten itibaren aldığı borçlar, Osmanlı’dan ayrılan devletler arasında pay edildi. Türkiye taksitler halinde ödediği borçların son taksitini 1954’te ödedi.
  • İstanbul’un Boşaltılması: İmzadan 2 ay sonra işgalcilerin İstanbul’u boşaltması kararlaştırıldı.
  • Düyunu Umumiye: Kaldırıldı.

KAYNAK-2

• Gediz Muharebesi sonucu iki parçaya ayrılan batı cephesi 2. İnönü Muharebesi sonrası birleştirilerek başına İsmet İnönü getirildi.
• Düzenli orduya geçiş aşamasında; Çerkez Ethem etkisiz hale getirildi, asker kaçaklarına karşı Firariler Kanunu çıkarıldı ve İstiklal Mahkemeleri kuruldu. İç güvenlik içi seyyar jandarma birlikleri(Kuvay-i Seyyare) kuruldu. Subay ihtiyacı için Ankara Subay Mektebi kuruldu. Rum Pontusçularını etkisiz hale getirmek için Merkez Ordusu kuruldu. İtilafların depolarından silah ve mühimmat kaçırıldı. Sovyet Rusya çıkarı gereği silah yardımı yaptı
• TBMM’nin siyasal varlığını tanıyan ilk devlet Ermenistan’dır.
• Gümrü Antlaşması ile Gürcistan ile olan anlaşmazlıklar ortadan kalkmıştır.
• Batum’un Gürcistan’a bırakılması Misakımilli’nin ilk ihlalidir.
• Antep, Urfa ve Maraş’ı önce İngilizler sonra Fransızlar işgal etmiştir. Bölge halkının İngilizlere karşı herhangi bir mücadelesi olmamış fakat Fransızlara karşı direniş göstermişlerdir. Bunun nedeni Fransızların Ermenileri kullanarak bölge halkına eziyet etmesidir.
• Maraş’ta Sütçü İmam, Antep’te Şahin Bey, Urfa’da Ali Saip direnişin sembolü olmuştur.
• Anadolu’yu ilk terk eden ülke İtalya’dır.
• Düzenli ordunun ilk zaferi 1. İnönü Savaşı’dır.
• Çerkes Ethem meselesi 1. İnönü Savaşı ile tamamen sona ermiştir.
• Herhangi bir barışın olmayacağını bildiği halde TBMM’nin Londra Konferansı’na katılmasındaki amaç, Misakımilli’yi duyurmak, TBMM’nin savaş yanlısı olmadığını göstermek ve Türk ulusunun yasal temsilcisinin TBMM olduğunu göstermektir.
• Londra Konferansı ile itilaflar TBMM’yi resmen ve hukuken tanımıştır.
• Londra Konferansı sonucu Bekir Sami Bey, İngilizlerle yaptığı anlaşma ile Malta’da sürgünde bulunan bazı Türk aydınlarının kurtulmasını sağladı.
• 1. İnönü sonuçları;  M(oskova Antlaşması)-İ(stiklal Marşı’nın kabulu)-L(ondra Konferansı)-A(fganistan ile dostluk antlaşması)-T(eşkilatı Esasiye Kanunu)=M-İ-L-A-T
• Kapitülasyonlardan vazgeçen ilk devlet Sovyet Rusya’dır.
• Moskova Antlaşması’nda boğazlar konusu Karadeniz’e kıyısı olan devletlerin temsilcilerinin katıldığı bir konferansta ele alınacak maddesi yer almıştır. Bu madde ile Rusya Kırım, Batum ve Bulgaristan üzerinden haklarını genişletmeyi amaçlamıştır.
• Doğu sınırı ilk kez Moskova Antlaşması ile çizilmiştir. Fakat kesin olarak Kars Antlaşması’nda belirlenmiştir.
• İnönü savaşlarının milli mücadeledeki rolü düşmanı oyalamak suretiyle zaman kazandırmak olmuştur.
• 2. İnönü sonuçları; F(ransa Zonguldak’ı boşalttı.)-İ(talya Anadolu’yu boşaltma kararı aldı.)-F(ransa TBMM’ye barış teklifinde bulundu.)-İ(ngiltere Malta’da tutuklu bulunan 40 Türk’ü serbest bıraktı.)=F-İ-F-İ
• 2. İnönü’den sonra itilaflardan sadece Fransa barış teklifinde bulunmuştur.
• Aslıhanlar-Dumlupınar Savaşı’nda komutan Refet Bele’dir.
• Eskişehir-Kütahya Savaşlarındaki komutan İsmet Paşa’dır. Bu savaştan sonra Mustafa Kemal İsmet İnönü’yü görevden almıştır.
• Batı cephesinde kaybedilen tek savaş Eskişehir-Kütahya savaşlarıdır.
• İstiklal Mahkemeleri meclis içerisinden salt çoğunlukla seçilen 3 milletvekilinden oluşur.
• Tekalif-i Milliye emirleri kurtuluş savaşı sonuna kadar devam etmiştir.
• Sakarya Savaşı’nda genelkurmay başkanı Fevzi Paşa’dır.
• Dünya tarihinde ilk kez topyekun savaş kavramı Sakarya Savaşı’nda Mustafa Kemal tarafından uygulanmıştır(Hattı müdafaa yoktur sattı müdafaa vardır).
• Sakarya Savaşı’nda tüm subayların katılması sebebiyle subay savaşları da denir.
• İtilaflar arasındaki ilk görüş ayrılıkları Paris Barış Konferansı’nda başlamıştır. Netleşmesi Londra Konferansı’nda gerçekleşmiş, siyasi birliğin bozulması da Sakarya Savaşı sonrası olmuştur.
• Sakarya Savaşı Polatlı’da yapılmıştır. Fakat daha sonradan düşman Sakarya’ya kadar kovalandığı için Sakarya adını almıştır. Yani savaş savunma ile başlamış taarruz ile devam etmiştir.
• Toprak kazanmak ve düşmanı yok etmek için yapılan savaş Büyük Taarruz’dur.
• 2. İnönü ve Sakarya savaşları sonrası İngiltere Malta’daki esirleri bırakmıştır.
• Sakarya Savaşı sonuçları; K(ars Antlaşması)-İ(talya anadolu’yu tamamen boşalttı.)-M(eclisin Kayseri’ye taşınması fikrinden vazgeçildi.)-B(aşkomutanlık süresiz oldu.)-U(krayna ile dostluk antlaşması imzalandı.)-A(nkara Antlaşması)-G(azi ve Mareşallik(Müşirlik) unvanları.)-B(arış teklifi)-İ(ngiltere ile esir değişimi)=K-İ-M-B-U-A-G-B-İ
• 20 Temmuz 1922’de Mustafa Kemal’in başkomutanlık yetkisi süresiz olarak uzatıldı.
• Mudanya Ateşkes Antlaşması’nda TBMM’yi İsmet Paşa temsil etmiştir.
• Osmanlı Modros ile fiilen, Mudanya ile hukuken, saltanatın kaldırılması ile resmen sona ermiştir.
• İtilaf devletleri Lozan’ı 1. Dünya Savaşı’nı bitiren antlaşma olarak gördükleri için hepsi katıldı.
• Lozan’daki ilgili devletlerle görüşülen konular; Rusya-Boğazlar; Bulgaristan-Trakya sınırı, boğazlar; Fransa-Osmanlı borçları, Suriye sınırı, kapitülasyonlar, yabancı okullar; Yunanistan-Ege adaları, nüfus mübadelesi, Trakya sınırı, Karaağaç; İngiltere-Kapitülasyonlar, Irak sınırı, İstanbul’un boşaltılması.
• Lozan’ın imzalanmasında önce 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırıldı, 17 Şubat 1923’te İzmir İktisat Kongresi toplandı, 1 Nisan 1923’te TBMM seçimleri yenilendi.
• Lozan ile batılıların şark sorunu dedikleri sorun çözüldü ve itilaflar 2 Ekim 1923’te İstanbul’u terk ettiler.
• Lozan’dan sonra gündeme gelen konular; boğazlar(1936’da Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile Türkiye lehine çözümlendi), Suriye sınırı(1939’da Hatay anavatana bağlandı), Irak sınırı(1926’da Ankara Antlaşması ile Musul Irak’a bırakıldı), nüfus mübadelesi(1930’da çözüldü), yabancı okullar(1925 yılında Fransa ile sorun çözüldü), Osmanlı borçları(1928’de Fransa ile yapılan antlaşma ile çözüldü).
• Lozan’ın toplanacağı ve saltanatın kaldırılacağı günlerde mecliste sert tartışmalar yaşanmıştır. Bunu fırsat bilen itilaflar Lozan görüşmelerini kesmişlerdir. Bu durum karşısında Mustafa Kemal 1 Nisan 1923’te seçimleri yenileme kararı verdi. Yeni meclisin inkılapçılardan oluşması için Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adına bir program yayınladı. Yapılan seçimler sonucu 2. TBMM 11 Ağustos 1923’te toplandı. Mustafa Kemal Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ni partiye dönüştürerek Halk Fırkası’nı kurdu.
• 2. TBMM; Lozan’ı onayladı, Ankara’yı başkent seçti(13 Ekim 1923), Cumhuriyet’i ilan etti, halifeliği kaldırdı, İstanbul’u işgalcilerden geri aldı, 1924 anayasasını hazırladı.
• 2. TBMM inkılapçı bir meclis olup 1 Ekim 1927’ye kadar çalışmıştır.
• Mustafa Kemal’in başkanlığını yaptığı ilk siyasi kuruluş Temsil Heyeti’dir.
• Türkiye itilafların hepsine birden Misakımilli’yi ve tam bağımsızlığı ilk defa Lozan ile kabul ettirdi.
• Duyunu Umumiye Lozan’da kaldırıldı.

KAYNAK-3

• Rusya’nın 1. Dünya Savaşı’ndan çekilmesiyle doğan boşluktan yararlanan Ermeniler 1918’de Ermenistan Devleti’ni kurmuşlardır.
• Gediz Muharebesi sonucu alınan yenilgi üzerine Ali Fuat Paşa Moskova büyükelçiliğine atandı. Cepheler Erkan-ı Harbiye’ye(Genelkurmay başkanlığı) bağlandı.
• 1. İnönü Savaşı sırasında Çerkez Ethem ve adamları Yunanistan’a sığınmıştır. Bu savaşta düzenli ordu ile hem iç hem dış cephede başarı sağlanmıştır.
• 1921 anayasasında ilke defa Türkiye devleti adı kullanılmıştır.
• İstiklal Marşı’nın okunduğu ilk savaş 2. İnönü’dür.
• Afganistan ile imzalanan dostluk antlaşmasından en çok İngiltere rahatsız olmuştur. Çünkü o dönemde İngiltere Afganistan’da sömürge kurmaya çalışıyordu.
• Sovyet Rusya Kafkaslar ve Orta Asya’da yayılma, yeni kurulacak Türk devletinde sosyalist düşünceyi yayma düşüncesi gibi amaçlar nedeniyle TBMM ile yakınlaşma göstermiştir.
• Moskova Antlaşması ile Küçük Kaynarca ve Sevr geçersiz sayılmıştır.
• Yeni Türk devletinin siyasal yapısı 1924 anayasası ile tamamlanmıştır.
• Londra Konferansı kararlarının TBMM tarafından reddedilmesi İngilizlerin Yunanlılara tekrar taarruz için hazırlanmaları emrini vermesine neden olmuştur.
• Kurtuluş Savaşı’nın en buhranlı dönemi Eskişehir-Kütahya Savaşları sonrası dönemdir.
• Mustafa Kemal başkomutanlık kanunu ile yasa çıkarma, bakanları seçme ve İstiklal Mahkemeleri’ni kurma yetkilerini almıştır.
• Sakarya Savaşı sonrası Yunanlıların İngilizlerden aldığı maddi yardım kesildi.
• Ankara Antlaşması görüşmelerini bizzat Mustafa Kemal yürütmüştür.
• Mudanya sonrası İngiltere’de hükümetin değişmesi milli mücadelenin uluslararası düzeyde ulaşmış olduğu gücün göstergesidir.
• Lozan Konferansı’na İstanbul Hükümeti’nin de çağrılması saltanatın kaldırılmasını hızlandırmıştır.
• Saltanatla birlikte halifeliğin de kaldırılmamasının nedenleri; savaşın sürmesi ihtimaline karşı milli birliğin korunması isteği, halkın ve ortamın henüz hazır olmaması, etkili kişilerin halifeliğin kaldırılmasını kabul etmemiş olması, İngiltere’nin yurtdışına çıkan Vahdettin’i halife ilan ederek bu durumu kullanabilme olasılığı.
• Lozan’a ABD gözlemci olarak katılmıştır.
• Lozan kaynaklı olup günümüzde devam eden sorunlar; Yunanistan’ın Anadolu’ya yakın yerlerde askeri güç bulundurması, Batı Trakya Türkleri sorunu(Balkan savaşlarında başlamıştı.), gemi teknolojileri sebebiyle boğazlardaki anlaşmazlıklar.
• Lozan eşitlik, siyasal ve iktisadi bağımsızlık belgesidir.
• İsmet Paşa batı cephesinin kuzey bölümünü yönettiği sırada genelkurmay başkanıydı.
• Milis; orduya yardım için toplanan halk.
• Tekalif; vergi.
• Başkomutan: savaşta bir devletin kara, deniz ve hava kuvvetlerini yöneten büyük komutan.
• Mareşal: En büyük askeri rütbe.
• Peyam: Haber, başkası tarafından gelen bilgi.
• Ceride: Gazete, tutanak, dergi.
• Doğu Cephesinde savaşan ordu Osmanlıdan kalan düzenli ordu, Batı Cephesinde savaşan ordu ise TBMM’nin kurduğu düzenli ordudur.
• Güneydeki kuvayi milliye şehir savunması, batıdaki ise hat savunmasıdır.
• İsmet Paşa Lozan’a gitmeden önce dışişleri bakanı seçilmiştir.
• Lozan’da sadece Musul konusunda çözüm bulunamamıştır. Boğazlar, patrikhane, Suriye sınırı(Hatay), adalar konusunda aleyhte de olsa anlaşma sağlanmıştır.