Kpss Tarih I.TBMM Dönemi

Kpss Tarih I.TBMM Dönemi Konu Anlatımı Ders Notları

• • İstanbul’un 16 Mart 1920’de itilaflarca işgali üzerine Mustafa Kemal Ankara’da olağanüstü yetkilere sahip bir öeclisin açılacağını duyurmuştur.
  • Mustafa Kemal Mebusan Meclisi’ne seçilen fakat işgal üzerine Anadolu’ya kaçan milletvekillerine de TBMM’ye katılma hakkı vermiştir. Bu durum milli iradeye verilen önemi gösterir.
  • TBMM’nin ilk başkanı en yaşlı üyesi Sinop milletvekili Şerif Bey’dir.
  • 390 kişilik meclisin 78 milletvekili ile toplanmasının nedeni milletvekillerinin bazılarının komutan, subay, vali, müsteşar, ve müdür olarak devlet işlerini yürütmeye devam etmesidir.
  • Meclisin açılmasıyla Temsil Kurulu’nun görevi sona erdi.
  • Meclisin açılmasıyla birlikte Mustafa Kemal hükümetin biran önce kurulması için önerge verdi:
    • • Hükümet kurmak zorunludur: İstanbul Hükümeti dışında bir hükümet kurulmasının gerekliliği vurgulandı.
      • Geçici bir hükümet başkanı tanımak veya padişah vekili çıkarmak uygun değildir: Meclisin geçici olmadığı ve bağımsız olduğu vurgulandı.
      • Milli irade en önemli güç ve temel ilkedir. Meclisin üzerinde hiçbir güç yoktur: Milli egemenlin öne çıkarılıp Osmanlı yönetimi yok sayıldı.
      •  Meclis yasama ve yürütme yetkilerini üzerinde topladı: Olağanüstü şartlar altında daha hızlı karar alınması amaçlanmış, güçler birliği benimsenmiştir.
    • •  Meclis sistemi benimsenmiştir. Hükümete İcra Vekilleri Heyeti de denilmiştir.

  •  Padişah ve halifenin durumu itilafların baskısı sona erince meclisin kararına göre düzenlenecektir: Öncelik ulusal bağımsızlık olduğu için görüş ayrılıklarına engel olunmak istenmiş, meclisin gücü vurgulanmıştır.

• 1. TBMM’nin özellikleri:
  • •  Kurucu meclistir: Yeni bir devlet kurmuş, anayasa ilan etmiş, hükümet ve düzenli ordu oluşturmuştur.
    •  Ulusal meclistir: Adında millet kelimesi geçmekte ve azınlıklara yer vermemektedir.
    •  Güçler birliğine sahiptir: Kendi üzerinde bir güç kabul etmeden yasama, yürütme ve yargıyı üzerinde toplamıştır.
    •  İhtilalcidir: Saltanat ve İstanbul Hükümeti’ni yok saymıştır.
    •  Siyasi parti yoktur: Milli birlik ve beraberliğin bozulmaması için parti kurulmasına izin verilmemiştir.
    •  Demokratik meclis: Üyeleri ve başkanı seçim ile gelmiştir.
    •  İnkılapçı, yenilikçi ve halkçıdır.
    •  Seçime gitmeden 3 yıl görev yapmıştır.
• 3 Mayıs 1920’de oluşturulan ve on bir bakandan oluşan Bakanlar Kurulu Üyeleri:
  • •  Mustafa Kemal: Meclis Başkanı ve Hükümet Başkanı.
    •  Cami(Baykut) Bey: İçişleri Bakanı.
    •  Bekir Sami(Kunduh) Bey: Dışişleri Bakanı.
    •  Fevzi Çakmak Paşa: Milli Savunma Bakanı.
    •  Hakkı Behiç Bey: Maliye Bakanı.
    •  Celalettin Arif Bey: Adalet Bakanı.
    •  Mustafa Fehmi Bey: Şer’iye ve Evkaf Bakanı.
    •  Dr. Adnan Adıvar: Sağlık Bakanı.
    •  İsmail Fazıl Paşa: Bayındırlık Bakanı.
    •  Dr. Rıza Nur: Maarif Bakanı.
    •  Yusuf Kemal Bey: İktisat Bakanı.
• 1. TBMM’de siyasi parti kurulmasına izin verilmemesinin nedeni, milli mücadelede vatanın kurtuluşuna, birlik ve beraberliğe öncelik verilmesidir.
• 1. TBMM’deki gruplar;
  • •  Müdafaa-i Hukuk Grubu: Mustafa Kemal’in başında olduğu gruptur.
    •  Halk Zümresi: Bolşevik eğilimli grup.
    •  Tesanüd Grubu: Eski ittihatçılar tarafından kurulmuştur. Milletvekilleri arasındaki dayanışmaya önem vermiştir.
    •  Islahat Grubu: Yönetimi halkın gereksinimlerinin karşılanmasına hizmet edecek duruma getirmeyi amaçladı.
    •  İstiklal Grubu: İlerici gençlerin kurduğu gruptur.
    •  Yeşil Ordu: Sol eğilimli olup Çerkez Ethem tarafından desteklenmiştir.
• 1. TBMM döneminde çıkarılan kanunlar;
  • •  Ağnam vergisinin arttırılmasına dair kanun(ilk kanun).
    •  Hıyanet-i Vataniye Kanunu.
    •  İstiklal Mahkemeleri Kanunu.
    •  Düzenli Ordu Kurulması Hakkında Kanun.
    •  Firariler Hakkında Kanun.
    •  Nisab-i Müzakere Kanunu.
    •  Men-i  İsrafat Kanunu.
    •  Men-i Müskirat Kanunu.
    •  Başkomutanlık Kanunu.
    •  İstiklal Marşı Kanunu.
    •  Gümrük Vergisinin Arttırılmasına Dair Kanun.
    •  Teşkilat-ı Esasiye Kanunu.
• TBMM’ye karşı çıkarılan isyanlar:
  •  İstanbul Hükümetince Çıkarılan İsyanlar
    •  Hilafet Ordusu İsyanı(Kuvayı İnzibatiye): İngilizlerin desteğiyle İstanbul Hükümetince Geyve’de kurulmuş bir ordudur. İngilizlerin amacı İstanbul Boğazı, İzmit ve doğusunu milli kuvvetlerden temizleyerek güvence altına almak. Batı Cephesi komutanı Ali Fuat Paşa tarafından bastırılmıştır.
    •  Ahmet Anzavur Ayaklanması: İngilizlerin boğazları elde tutmak ve Anadolu’dan gelebilecek tehditleri önlemek amacıyla desteklediği, İstanbul Hükümeti’nin emri ile Ahmet Anzavur tarafından kurulan Kuvayımuhammediye birliklerinin Manyas, Susurluk, Gönen ve Ulubat’ta çıkardığı isyandır. Çerkez Ethem tarafından bastırılmıştır.
  •  İstanbul Hükümeti ve İtilaflarca Çıkarılan İsyanlar
    •  Bolu-Düzce, Hendek, Adapazarı: İngilizlerin, boğazlar ve Marmara’daki etkinliğini korumak için halkın dini duygularını kullanarak teşvik ettiği isyanlardır. Ali Fuat Paşa, Refet Bey ve milli kuvvetler tarafından bastırılmıştır.
    •  Yozgat: Yozgat’ta Çapanoğlu, Tokat Zile’de Aynacıoğlu  ailelerinin TBMM’nin padişaha karşı kurulduğunu belirtip halkı isyana teşvik etmesiyle çıkan isyandır. Çerkez Ethem tarafından bastırıldı.
    •  Afyon: Halkın dini duygularını istismar eden ve askerden kaçmaya teşvik eden Çopur Musa tarafından çıkarılmış, milli kuvvetler tarafından bastırılmıştır.
    •  Konya: Birinci ve İkinci Bozkır isyanları. İsyanlar milli kuvvetler ve Arif Bey komutasındaki kuvvetler tarafından bastırıldı.
    •  Delibaş Mehmet: Beş yüz kadar asker kaçağı ile Delibaş Mehmet tarafından Konya’da çıkarılan isyandır. Albay Refet Bey tarafından bastırıldı.
    •  Milli Aşireti: Önceleri Fransızlara karşı milli kuvvetlerle savaşan fakat sonradan Fransızlarla anlaşarak TBMM’ye karşı Urfa ve Siverek’te çıkarılan isyandır. Askeri kuvvetler tarafından bastırıldı.
    •  Koçkiri: Aşiret reislerinin kışkırtmasıyla Zara, Suşehri, Erzincan, Kemah ve Refahiye’de çıkarılan isyanlar milli kuvvetler tarafından bastırılmıştır.
    •  Şeyh Recep: Sivas’ta bulunana Şeyh Recep ve beraberindekilerin bahriye nazırı Salih Paşa’ya, yaveri ve Mustafa Kemal’e telgraf çekerek, padişah ile aralarına girenlerin vatan haini olduklarını bildirmiş ve sonrasında tutuklanmıştır.
    •  Şeyh Eşref: Bayburt’ta Şeyh Eşref tarafından peygamberlik iddiasıyla çıkarılan isyan milli kuvvetler tarafından bastırıldı.
    •  Ali Batı: İngilizlerin kışkırtmasıyla TBMM’ye karşı Mardin, Midyat, Nusaybin’de çıkarılan isyan 5. Tümen tarafından bastırılmıştır.
    •  Cemil Çeto: Kürt devleti kurmak için Cemil Çeto tarafından çıkarılan isyan 12. Kolordu tarafından bastırılmıştır.
  •  Azınlıkların Çıkardığı İsyanlar
    •  Rum: Fener Rum Patrikhanesi ve İngilizlerin kışkırtmasıyla Rumlar tarafından Samsun, Çarşamba, Bafra, Erbaa, Tokat, Amasya ve Batum’da çıkarılan isyanlardır.
    •  Ermeni: Devlet kurmak için ermeni intikam alaylarının Doğu Anadolu’da başlattıkları isyandır.
  •  Eski Kuvayı Milliyetçilerin Çıkardığı İsyanlar: TBMM emirlerine karşı gelerek düzenli orduya katılmak istemeyen Kuvayı Milliye şefleri tarafından çıkarılmışlardır. Başlarda milli mücadeleyi desteklemişlerdir.
    •  Çerkez Ethem
    • Demirci Mehmet Efe
    • İsyanların çıkmasında, askerlikten kaçanların otorite boşluğundan faydalanmak istemesi, İstanbul hükümetinin milli mücadelecileri Bolşevik ve İttihatçı olarak göstermesi, Anadolu’daki mücadelenin padişaha karşı yapıldığının gösterilmesi gibi nedenler etkili olmuştur.
• TBMM isyanlara karşı;
  •  Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarmış, ayaklanma çıkaranlar vatan haini ilan edilmiş ve gerektiğinde idam edilmiştir.
  •  Firariler Kanunu çıkarılmış ve bu kanun kapsamında İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur. Böylece Hıyanet-i Vataniye kanununun hızlı bir şekilde işletilmesi sağlanmıştır. İstiklal mahkemelerinin üyeleri TBMM içinden seçildiği için TBMM yargı yetkisini de elinde bulundurmuştur. Bu mahkemeler seyyar mahkemelerdir ve sürekli değillerdir. Yargılama yerinde yapılarak süre kazanılmış ve otorite sağlanmıştır.
  •  Osmanlı yönetiminin milli mücadeleye aleyhine çıkardığı fetvaya karşı Ankara müftüsü tarafından da karşı bir fetva hazırlandı.
  •  Damat Ferit vatan haini ilan edildi ve vatandaşlıktan çıkarıldı.
  •  İstanbul Hükümeti ile resmi haberleşmeler kesilmiş ve yaptıkları işlemler yok sayılmıştır.
  •  Kuvayı Milliye kaldırıldı ve düzenli ordu kuruldu.
• Anadolu’daki milli mücadele itilafların Osmanlı ile imzalayacakları barış antlaşmasını geciktiren sebeplerden biridir.
• Sevr Barış Antlaşmasının şartları 18-26 Nisan 1920’de İtalya’nın San-Remo şehrinde düzenlenen konferansta belirlenmiştir. Konferansa İngiltere, Fransa ve İtalya katılmıştır.
• San-Remo Konferansında belirlenen şartlar konferansa katılan Tevfik Paşa’ya bildirilmiştir. Tevfik Paşa kararların bağımsızlığa darbe olduğunu Damat Ferit’e bildirmesine rağmen, Padişah Vahdettin başkanlığında toplanan Saltanat Şurası Paris’e bir heyet göndermiştir. Hükümet adına Rıza Tevfik, Bağdatlı Hadi Paşa, Bern Elçisi Reşat Halis Bey Sevr Antlaşması’nı imzalamıştır(10 Ağustos 1920).
• Sevr Antlaşması maddeleri;
  • •  İstanbul Osmanlı Devleti’nin başkenti olarak kalacak; ancak Osmanlı Devleti anlaşma koşullarına uymazsa İstanbul Türklerden alınacaktı.
    •  Boğazlar her zaman bütün devletlerin gemilerine açık tutulacaktı. Uluslararası bir komisyon Boğazları yönetecek ancak komisyonda Türk üye bulunmayacaktı. Bu komisyonun ayrı bir bütçesi ve bayrağı olacaktı.
    •  Anadolu’nun doğusunda(Vilayet-i Sitte) iki yeni devlet kurulacaktı(Ermeni ve Kürt).
    •  Ege Bölgesi’nin büyük bir bölümü ile İzmir Yunanlılara verilecekti. Ayrıca, Midye-Büyükçekmece çizgisinin batısında kalan Trakya bölümü de Yunanlıların olacaktı.
    •  Arabistan ve Irak İngiltere’ye verilecekti.
    •  Urfa, Antep, Mardin ve Suriye Fransa’ya verilecek, Adana’dan Kayseri ve Sivas’ın kuzeyine kadar uzanan bölge, Fransa’nın nüfuzu altında bulunacaktı.
    •  Oniki Ada İtalya’ya, Ege Adaları Yunanistan’a verilecek.
    •  İzmir bölgesi dışında tüm Batı Anadolu, Afyon’dan Kayseri’ye kadar uzanan çizginin güneyinde kalan topraklar İtalyan nüfuz bölgesi olacaktı.
    •  Osmanlı Devleti’nin askeri gücü 50.700 kişiden ibaret olacak, Ordunun ağır silah ve uçakları bulunmayacak, deniz kuvveti 13 savaş gemisini geçmeyecekti.
    •  Azınlıklara geniş haklar verilecekti.
    •  Mali ve adli kapitülasyonlar (ayrıcalıklar) en ağır şekilde müttefik devletlere açık olacaktı.
• Sevr’e göre Osmanlı’da kalan yerler; Samsun, Ordu, Giresun, Tokat, Amasya, Sinop, Çorum, Kayseri’nin doğusu, Çankırı, Ankara, Eskişehir, Bolu, Zonguldak, Bilecik.
• Sevr Antlaşması hukuki geçerliliği olmayan bir antlaşmadır. Çünkü meclis onayından geçmemiştir. Türk Milletinin direnişiyle karşılaşıldığından uygulanamamıştır.
• TBMM tarafından Sevr’i imzalayan ve onaylayanlar vatan haini ilan edilmiştir.

KAYNAK-2

• TBMM’nin kuruluş amaçları; ulusal birliği gerçekleştirmek, düzenli ordu kurmak, vatanı düşman işgalinden kurtarmak, ulusal iradeyi hakim kılmak.
• Kurtuluş Savaşı’nın ilk siyasi adımı TBMM’nin açılmasıdır.
• 1. TBMM’yi oluşturan gruplar arasında; 19 Mart 1920 seçim talimatına göre seçilmiş üyeler, Meclis-i Mebusan’dan gelen üyeler, Yunanistan ve Malta’dan gelmiş üyeler bulunmaktaydı.
• Mustafa Kemal, meclisteki gruplaşmaları ve görüş çatışmalarını engellemek için Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu adı ile bir grup kurmuştur.
• TBMM’ye karşı ayaklanma çıkaranlar, halkın dinine ve geleneklerine bağlılığını, halkın eğitim düzeyinin düşüklüğünü, uzun savaş yıllarının getirdiği yoksulluğu, hayat şartlarının zorluğunu ve aşiret olgusunu kullanmışlardır.
• Azınlıkların çıkardığı Rum isyanları en uzun süren ve en çok uğraştıran isyanlardır. Bu isyanlar Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasına paralel olarak çıkarılmıştır.
• İstiklal mahkemeleri ihtilal mahkemesi özelliğine sahiptir. Daha sonra Sakarya Savaşı öncesi Tekalif-i Milliye emirlerinin uygulanması için, Mustafa Kemal’e suikast girişimi ve Şeyh Sait ayaklanması sonrası çıkarılan Takrir-i Sükun yasasının uygulanması için tekrar kurulmuştur.
• Ayaklanmalar sonucunda, TBMM’nin otoritesi artmış, düzenli ordunun kuruluşu hızlanmış, Kurtuluş Savaşı uzamış, işgal güçleri daha kolay ilerlemiştir.
• Kanuni Esasi’ye göre meclisin onaylamadığı bir antlaşma yürürlüğe giremezdi. Bu yüzden Sevr Antlaşması yürürlüğe girmedi.

KAYNAK-3

• 1. TBMM’nin özellikleri; kararlar tartışılarak alınmıştır, üyeler halk tarafından seçilmiştir, siyasi partilere yer verilmemiştir, savaşın sonuna kadar çalışma ilkesini kabul etmiştir(3 yıl) fakat milli iradeye saygı gereği ara seçime gitmiştir, Ceride-i Resmi adlı resmi gazeteyi çıkarmıştır.
• Mecliste Mustafa Kemal yanlılarına 1. Grup, karşıtlarına 2. Grup denmiştir.
• Ağnam vergisinin arttırılmasına ilişkin yasa maliye alanıyla ilgilidir.
• İstiklal mahkemeleri, halka açıktı. Kararları kesindir ve temyiz hakkı yoktur. Acil durumlarda idam cezası için meclis onayına gerek duyulmamıştır.
• TBMM’nin otoritesinin artmasında Vatana İhanet Yasası, Firariler Hakkında Kanun ve İstiklal Mahkemeleri büyük rol oynadı.
• İstanbul’da bulunan Divan-ı Harp Mustafa Kemal ve arkadaşlarını gıyabında idama mahkum etti.
• Azınlık isyanları Mondros’tan sonra başlamıştır. Türk-Müslümanların çıkardığı ayaklanmalar ise Kuvayı Milliye kurulduktan sonra başlamış, Temsil Heyeti döneminde sürmüş, TBMM kurulduktan sonra yoğunlaşmıştır.
• Milli mücadelenin mali kaynakları; halktan gelen bağışlar, toplanabilen vergiler, Osmanlı Bankası’nda alınan avanslar, Duyun-u Umumiye idaresinin ve bazı finans kuruluşlarının el konulan gelirleri, tasarruf tedbirlerinin sıkıca uygulanması(Menn-i İsrafat Kanunu), Tellif-i Milliye emirlerinin uygulanması ile elde edilen gelirler, Sovyet Rusya’dan gelen yardımlar, Hindistan Müslümanlarının yardımı.
• Kurtuluş Savaşı’nın silah, cephane kaynakları; mevcut olanlar(Osmanlı’dan), itilaflardan kaçırılan malzemeler, Sovyetlerden Moskova Antlaşması ile gelen malzemeler, Ankara Antlaşması sonucu Fransa’dan satın alınan malzemeler, yerli üretimden sağlanan malzemeler, İtalya’nın Anadolu’dan çekilirken bıraktığı malzemeler.
• İrade-i Milliye, Hakimiyet-i Milliye ve Anadolu Ajansı’nı Mustafa Kemal kurmuştur.
• İrade-i Milliye Temsil Heyeti’nin, Hakimiyet-i Milliye de TBMM’nin sesi olmuştur.
• TBMM’nin açılması, isyanların bastırılmaya başlaması üzerine İngiltere’nin desteği Yunan kuvvetleri saldırıya geçmiş Balıkesir, Bursa, Salihli, Alaşehir’i ele geçirmiş, Doğu Trakya’yı işgal etmiştir. Ermeniler de Kars bölgesinde saldırıya geçmiştir.
• Sevr Antlaşmasına göre İzmir Osmanlı hakimiyetinde olacak ama yönetimi Yunanistan’a bırakılacak.
• Sevr Antlaşması içerdiği maddeler olarak oldukça olumsuz olmasına rağmen, milli mücadeleye olan katılımı arttırdığı için olumlu katkısı da olmuştur denebilir.
• Sevr Antlaşması’nın hukuki geçerliliğinin olmamasının nedeni meclis onayından geçmemesi; yürürlüğe girmemesinin nedeni ise, Kurtuluş Savaşı kazanılmasıdır.
• Bilecik Görüşmeleri İstanbul Hükümeti ile TBMM arasında yapıldı.
• 1. TBMM’nin güçler birliği esasını benimsemesi, İstiklal Mahkemelerini oluşturması, bazı mebusların askerlik görevini sürdürmesi demokratik olmadığının göstergesidir.
• Atatürk’ün meclisin açılmasından bir gün sonra verdiği önergede meclisin ismi yer almamıştır.